ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ

Türkiye’de sanayileşmeye yönelik ilk girişim, buhar makinesinin icadından 100 yıl kadar sonra, 1863’te Islahı Sanayi Komisyonu’nun kurulması olmuştur.

Toplam üretim içerisinde sanayi sektörünün payının artması sanayileşmenin en önemli göstergelerinden biridir. Sanayi sektörü içerisindeki imalat sektörünün göreceli büyüklüğü nedeniyle genellikle imalat sektörü ile sanayi sektörü birbirlerinin yerine kullanılabilmektedir

Osmanlı sanayisinin önemli bir özelliği de bölgesel yoğunlaşma içerisinde olmasıdır. Sanayinin önemli merkezi 1912 yılında Balkan Savaşı nedeniyle Yunanistan’a katılana kadar Selanik, daha sonra ise İstanbul’dur (Pamuk, 2007b:19). Toplam sanayi tesislerinin %55’i kuruludur. Sanayinin yoğunlaştığı ikinci bölge ise İzmir’dir (Osmanlı İstanbul Sanayi İstatistikleri, 1984:26). Bunun en önemli nedeni; tüketim merkezlerine yakın olma isteği, ulaşım kolaylığı ile sanayi sektöründe önemli bir sermaye ve emek payına sahip olan gayrimüslim azınlıkların bu bölgelerde yoğunlaşmasıdır. Bu dönemde Türklerin sanayideki sermaye ve emek payı ancak %15 civarındadır (DİE, 1973:143).

Milliyet             Sermaye %        Emek %
Türk                  15                    15
Rum                  50                   60
Ermeni               20                   15
Yahudi                5                    10

Yabancı               10

Osmanlı sanayisinin temel özellikleri şunlardır: Osmanlı sanayisi tarıma ve tüketim malları üretimine dayalı olduğu gibi bölgesel yoğunlaşma da söz konusudur. Sanayide gayrı müslim azınlıkların ağırlığı oldukça fazladır; ancak yabancı sermayenin sanayi sektöründeki payı oldukça düşüktür.

17 Şubat-4 Mart 1923 tarihleri arasında Lozan görüşmeleri sürerken İzmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresi, Türkiye Cumhuriyeti’nin uygulayacağı iktisat politikalarının serbest girişime dayalı, ithal ikameci, yabancı sermayeye izin veren ve iktisadi hayatın Müslüman-Türk tüccar ve sanayiciler eliyle yürütülmesini  savunan esasların deklare edildiği bir toplantı olarak gerçekleşmiştir.

1927 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin sahip olduğu beşeri ve ekonomik varlığın bir envanterini çıkarmak amacıyla nüfus, tarım ve sanayi sayımı yapılmıştır. Bu sayıma göre istihdamın % 80.9’u tarım, % 8.9’u sanayi ve % 10.2’si hizmetler sektöründe çalışmaktadır. Gayri safi yurt içi hasıla içerisinde tarımın payı % 49, sanayinin payı % 14 ve hizmetler sektörünün payı ise % 36’dır

TÜRKİYE SINAİ KALKINMA BANKASI VE İLKLER
1950’ler
• Özel sektöre proje bazında orta-uzun vadeli kredi temini,
• Proje sponsorlarına teknik danışmanlık,
• Sermaye piyasasının kurulmasına yönelik ilk etüt ve öncülükler,
• Ülkede döviz yokluğu en üst seviyelereyken ithalat için gerekli dövizi kredi olarak verebilen tek kuruluş,
• Marshall yardım fonundan serbest kalan dövizin peşin para ile satışına aracılık eden tek kuruluş.

Kalkınma planlarının kamu ve özel kesim üzerindeki etkinliği oldukça farklıdır. Planlarda kamu kesimi yatırımlar yoluyla doğrudan, özel kesim ise teşvik, özendirme ve koruma politikaları yoluyla dolaylı biçimde planlanmaktadır. Dolayısıyla planlar kamu sektörü için emredici, özel sektör içinse teşvik edicidir.

1980’li yıllara gelindiğinde dünyada ve Türkiye’de görülen petrol fiyatlarındaki olağanüstü artışla beraber ortaya çıkan enflasyon ve işsizlik olgusu (stagflasyon), ithal ikamesine dayalı Keynezyen yaklaşıma olan güveni sarsmış ve yerini köklerini liberal iktisat felsefesine dayalı akımların hakimiyetine bırakmıştır

Cumhuriyet döneminde teşviklerle geliştirilmeye çalışılan ilk sanayi alt sektörü, şeker üretimidir; çünkü şekere yönelik talep yüksektir ve ham maddesi de yurt içinde üretilebilmektedir.

ABD’nin Türkiye’yi Marshall Yardımı kapsamında desteklemesi için öne sürülen şartlarda devletçilikten vazgeçilmesi, tarıma ve kara yolu yapımına önem verilmesi yer almaktadır.

Türkiye Sınai Kalkınma Bankası (TSKB), bu dönemde sanayi sektöründeki özel girişimciliğe finans ve teknik destek sağlamak üzere kurulmuş ilk özel yatırım ve kalkınma bankasıdır.

1950’lerin ikinci yarısında Türkiye ekonomisinde görülen istikrarsızları ortadan kaldırmaya yönelik olarak 1958 yılında Koordinasyon Bakanlığı kurulmuştur.

Büyüme hedeflerinin tutturulamamasının nedenleri şunlardır:

i. Hedeflenen yatırım miktarına ulaşılamaması,

ii. Yatırımların sektörel dağılım hedeflerinin tutturulamaması,

iv. İç tasarrufların yetersiz oluşu,

v. Sermaye/hasıla katsayılarının yanlış hesaplanması.

2001 krizinin çıkma nedeni ise 2000 yılı Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı’nın planlandığı gibi uygulanamamasıdır. Türkiye’de ilk defa kriz, istikrar programı uygulanmadığı için değil uygulanırken yaşanmıştır.

Dünya Ekonomi Forumu’nun 2009-2010 Global Rekabet Raporu’na göre ilk on sırayı İsviçre, ABD, Singapur, İsveç, Danimarka, Finlandiya, Almanya, Japonya ve Kanada alırken Türkiye, 4.16 indeks değeri ile 133 ülke arasında 61. sırada yer almaktadır.

Türkiye’nin global rekabet indeksinde aldığı en düşük değer ise yenilik göstergesidir.

Türkiye’nin uluslararası düzeyde rekabet konumunu gösteren çalışmalardan biri de Dünya Rekabet Yıllığı’dır (World Competitiveness Yearbook). Her yıl yayımlanan raporda 57 ülkenin rekabete yönelik birçok kritere göre oluşturulan rekabet sıralamaları yayımlanmaktadır. Bu listeye göre Türkiye’nin genel sıralaması 2010 yılı için 48.’liktir

Rekabet kriterleri arasında Türkiye’nin en avantajlı konumda olduğu gösterge ise iş âleminin etkinliğidir.