ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ

Türkiye’de sanayileşmeye yönelik ilk girişim, buhar makinesinin icadından 100 yıl kadar sonra, 1863’te Islahı Sanayi Komisyonu’nun kurulması olmuştur.

Sanayi sektörü içerisinde üretim ve istihdam açısından en büyük paya imalat sektörü sahiptir.

Gelişen milliyetçilik akımlarının da etkisiyle sanayileşme alanında dışa bağımlılığın ortadan kaldırılması ve yerli sanayinin geliştirilmesine yönelik olarak çeşitli girişimlerde bulunulmuştur. Bunlardan birincisi 1863 yılında kurulan Islahı Sanayi Komisyonu, ikincisi ise 1913 yılında çıkarılan Teşviki Sanayi Kanunu’dur. İttihat ve Terakki Hükümeti tarafından çıkarılan bu kanunla, belirli kriterlere sahip sanayi kuruluşları için ücretsiz arazi, vergi ve harçlarda muafiyetler tanınmıştır.

Osmanlı sanayisi içerisinde tüketim malları üretiminin önemli bir yeri vardır. Ara malı ve yatırım malı üretimi yok denecek kadar az olduğu için sanayi malları üretimi içerisinde tüketim mallarının oranı çok yüksektir.

İş Bankası 1924 yılında kurulmuştur.

1927 yılında Türkiye’de sanayinin gayri safi Yurt İçi hasıla içindeki payı %36 (yüzde otuzaltı)’dır ve istihdamın ancak %8,9 (yüzde sekiz virgül dokuz)’u sanayi sektöründedir.

Cumhuriyet döneminde geniş teşviklerle geliştirilmesine çalışılan ilk sanayi alt sektörü, şeker üretimidir. Bu sektörün tercih edilmesinin temel nedenleri ise talebinin yüksek olması ve ham maddesinin yurt içinde üretilebilmesidir.

Halkı eğiterek hesaplı yaşamaya ve israfla mücadeleye ve milli ürünleri kullanmaya teşvik amacıyla daha sonra Türkiye Ekonomi Kurumu'na dönüşecek olan Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti 1929 yılında kurulmuştur.

1933 Haziran’ında kurulan Sümerbankın temel görevi, devlet imalat sanayisi yatırım programlarını uygulamak ve kurulacak devlet fabrikalarını işletmektir. Kısa bir sürede çok hızlı bir gelişme gösteren kuruluşta çalışanların sayısı 1933 yılında 3.000 iken 1950 sonunda 34.000’e çıkmıştır. Bazı tesislerinin kurulmasında Sovyetler Birliği’nden kredi ve teknik destek alınan Sümerbank, bünyesindeki işletmelerde lojman ve sosyal tesisleri barındırması bakımından da ilk olma özelliğine sahiptir.

Kalkınma planlarını hazırlaması için 1960 yılında kurulan Devlet Planlama Teşkilatı (DPT)’nın 1961 Anayasası’nda yer almasıyla plancılık anlayışı resmî ve sağlam bir zemine oturmuştur. Bir yıllık programlardan oluşan orta vadeli beş yıllık kalkınma planları, 15 yıllık uzun vadeli yapısal dönüşümü içeren bir kalkınma stratejisinin parçalarını oluşturmaktadır.

Sanayileşme Kavramı: Sanayileşme, üretim faktörlerinin kullanılarak hammaddelerin daha faydalı ürünlere dönüştürüldüğü ve ara veya nihai malların imal edildiği sınaî faaliyetleri içermektedir.

Milliyet                     Sermaye %(yüzde)                 Emek %(yüzde)
Türk                         15                              15
Rum                         50                              60
Ermeni                      20                              15
Yahudi                       5                               10
Yabancı                     10                              -

Osmanlı sanayisinin temel özellikleri şunlardır: Osmanlı sanayisi tarıma ve tüketim malları üretimine dayalı olduğu gibi bölgesel yoğunlaşma da söz konusudur. Sanayide gayrı müslim azınlıkların ağırlığı oldukça fazladır; ancak yabancı sermayenin sanayi sektöründeki payı oldukça düşüktür.

17 Şubat-4 Mart 1923 tarihleri arasında Lozan görüşmeleri sürerken İzmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresi, Türkiye
Cumhuriyeti’nin uygulayacağı iktisat politikalarının serbest girişime dayalı, ithal ikameci, yabancı sermayeye izin veren ve iktisadi hayatın Müslüman-Türk tüccar ve sanayiciler eliyle yürütülmesini savunan
esasların deklare edildiği bir toplantı olarak gerçekleşmiştir.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında hem genel alanda hem de sanayileşme alanında kurumsal yapının oluşturulmasına gayret gösterilmiştir. 1924 yılında yarı resmî bir hüviyet taşıyan İş Bankası ve 1925 yılında daha sonra sırasıyla Devlet Sanayi Ofisine ve Sümerbanka devredilecek olan Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuş

TÜRKİYE SINAİ KALKINMA BANKASI VE İLKLER

1950’ler
• Özel sektöre proje bazında orta-uzun vadeli kredi temini,
• Proje sponsorlarına teknik danışmanlık,
• Sermaye piyasasının kurulmasına yönelik ilk etüt ve öncülükler,
• Ülkede döviz yokluğu en üst seviyelereyken ithalat için gerekli dövizi kredi olarak verebilen tek kuruluş,
• Marshall yardım fonundan serbest kalan dövizin peşin para ile satışına aracılık eden tek kuruluş.

1960’lar

• Şirket bonoları ihracı, yüklenimi ve garantörlüğü,
• Hisse senedi portföyünden ilk halka arzlar,
• Uluslararası bağımsız bir denetim kuruluşu tarafından ilk bağımsız denetim,
• TSKB IFC’nin Türkiye’deki ilk iştiraki,
• İlk Türk otobüsü, ilk Türk otomobili, otomobil lastiği, lpg gaz tüpü, yüksek gerilim kablosu üretimine kredi desteği,
• İlk Türk müzik plağı, ilk sinema sektörü kredisi, ilk ansiklopedi,
• İlk Türk pili, ilk kolalı içecek, tuvalet kâğıdı, kurşun kalemi, kartonu, plastiği, akrilik elyafı.

Kalkınma planlarını hazırlaması için 1960 yılında kurulan Devlet Planlama Teşkilatı (DPT)’nın 1961 Anayasası’nda yer almasıyla plancılık anlayışı resmî ve sağlam bir zemine oturmuştur.

Büyüme hedeflerinin tutturulamamasının nedenleri şunlardır:
i. Hedeflenen yatırım miktarına ulaşılamaması,
ii. Yatırımların sektörel dağılım hedeflerinin tutturulamaması,
iv. İç tasarrufların yetersiz oluşu,
v. Sermaye/hasıla katsayılarının yanlış hesaplanması.

Türkiye’nin 1984-2009 yılları arasındaki imalat sanayisinde kapasite kullanım oranlarının %70-%80 bandında seyrettiği görülmektedir. Ekonomik kriz dönemlerinde kapasite kullanım oranlarının %70 civarına indiğini, yüksek büyüme oranlarının görüldüğü yıllarda ise %80’e hatta bu oranın üzerine çıktığı görülmektedir. Örneğin 2007 yılı imalat sektörü kapasite kullanım oranı %81.7’dir. Küresel finans krizinin yaşandığı yıllarda ise kapasite kullanım oranları gerilemiş, 2009 yılında %68.9 düzeyine düşmüştür.

Düşük maliyetlerle ve fiyatla, üstün nitelikli mal veya hizmet üreterek global ölçekte yüksek bir rekabet gücüne sahip firmalar; içinde bulunduğu sektörün ve ülkenin rekabet gücünü oluşturmada belirleyici bir konumda bulunmaktadırlar. Bu nedenle firmanın ürettiği mal veya hizmetin kalitesini ve fiyatını belirleyen tüm unsurlar, rekabet gücünün oluşmasında belirleyici olmaktadır.