ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ

Sanayileşme politikaları deyince iktisat politikalarının temel araçları olan para ve maliye politikası araçları akla gelebilir. Ancak sanayileşme politikaları daha kapsamlı bir perspektifle değerlendirilmesi gereken politikalardır. Bu noktayı vurgulayan Türel (2007:1), Lindbeck’e atfen, sanayi politikasını şu şekilde tanımlamıştır: “Sanayi politikaları, para ve maliye politikası dışındaki araçlarla kaynak tahsisini veya üretim ve kaynak tahsisinin genel mekanizmalarını değiştirmek için tasarlanan politika eylemleridir.” Görüldüğü gibi bu tanımda para ve maliye politikasının sanayileşme politikalarının bir parçası olmayacağı sonucu ortaya çıksa da bu politikaların destekleyici araçlar olarak değerlendirilmesi gerekmektedir

Gelişmekte olan ülkelerde sürdürülebilir bir sanayileşme ve teknolojik gelişme süreci eş anlı topyekün bir değişimi zorunlu kılmaktadır. Eğitimde nitel ve nicel iyileşmeler, güçlü finansal sistem, adil, şeffaf ve etkili bir şekilde işleyen yargı sistemi ve sağlam bir alt-yapı önem arz eden hususlardır.

Sanayileşme politikası uygulamaları büyük bir titizlikle yürütülmeli ve birçok alanda devlet müdahalesinin nihai hedefi, piyasa kurallarını tesis etmek ve özel sektörün önünü açmak olmalıdır. Firma ya da sektör düzeyinde yapılacak destekler objektif kriterlere göre şeffaf bir şekilde gerçekleştirilmediğinde ciddi sıkıntılar ortaya çıkabilir.

Sanayileşme politikasının temel unsurları aşağıdaki gibidir (Türel 2007:1):

• Yatırım ve Teşvik Politikası

• Teknoloji Politikası

• Rekabet Politikası

• Bölgesel Gelişme Politikası

Yatırım teşviklerinin çok sayıda gerekçesi mevcuttur. Bölgeler arası gelişmişlik

farklılığını azaltmak, sermayenin tabana yayılmasını sağlamak, işsizlik sorunu

ile mücadele etmek ve istihdam imkânlarını artırmak, yüksek katma değer

sağlayan teknolojilerin transferini sağlamak ve ülkenin rekabet gücünü artırmak

gibi çok sayıda gerekçeye dayalı olarak teşvik politikalarına başvurulmaktadır

(ATO, 2000:7).

Yüksek teknoloji grubunda ilaç, bilgi işlem ve hesap makineleri, elektrik  makineleri, haberleşme cihazları, uçak ve mesleki cihazlar; orta teknoloji grubunda ana kimya, temizlik malzemeleri, boya, vernik, lastik ürünleri, demir çelik dışı metal, makine, uçak hariç ulaşım araçları vb., düşük teknoloji grubunda ise, gıda, tekstil, giyim, orman ürünleri, kâğıt ürünleri, petrol rafinerileri, petrol ve kömür türevleri, çimento-kil, demir çelik, metal eşya vb. yer almaktadır. Burada bir hususa daha dikkat çekmek gerekmektedir. Teknoloji (diğer bir ifade ile Ar-Ge) yoğunluğu esas alınarak yapılan sınıflandırmada, emek veya sermaye yoğunluğu belirleyici değildir. Örneğin tekstil ve giyim sektörü gibi emek-yoğun ve çimento, demir çelik gibi sermaye-yoğun sanayiler “düşük-teknoloji” grubuna dahil edilmiştir (Taymaz ve Suiçmez, 2005).

Gelişmekte olan ülkelerin nitelikli işgücü açığının kapatılması açısından “tersine beyin göçü” başvurulabilecek politika seçeneklerinden biridir. Güney Kore, Çin ve Hindistan gibi bazı ülkeler bu yönde politikalar uygulayarak başarılı sonuçlar elde etmişlerdir.

Ulusal rekabet politikasının temel belirleyicileri dört başlık altında toplanabilir

(Tilman, 2011:11):

• Değişim politikaları

• Makroekonomik yapı ve politikalar

• Ara ya da destekleyici politikalar

• Mikropolitikalar

Daha az kirli sektörler:

Kereste ve parke sanayi

Pişmiş kilden yapı gereçleri sanayi

Çimento, kireç ve alçı sanayi

Başka yerde sınıflandırılmamış taş ve

toprağa dayalı sanayi ürünleri

Diğer metal eşya sanayi

'En Temiz' Sektörler

Bilgi işlem, büro, muhasebe ve hesap makineleri yapımı ve onarımı

Şekerleme, kakao, çikolata vb. maddeler sanayi

Tekerlek, (iç ve dış lastiği yapımı)

İçten yanmalı motorlar ve tribünler sanayi

Radyo, TV ve haberleşme alet ve aygıtları sanayi

Görüldüğü gibi bu tanımda para ve maliye politikasının sanayileşme politikalarının bir parçası olmayacağı sonucu ortaya çıksa da bu politikaların destekleyici araçlar olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Neden? Çünkü para ve maliye politikası kararları üretici ve tüketici kararlarını, doğrudan ya da dolaylı kanallar ile etkilemektedir. Örneğin tüketicilerin üstleneceği vergi oranları artırıldığında mal ve hizmet talebi gerileyecektir. Talep düşüşü, yatırımcıların üretim kararlarını yeniden gözden geçirmesine ve üretim hacminin daralmasına yol açacaktır. Benzer şekilde merkez bankası kısa vadeli faiz oranlarını artırdığında piyasaya daraltıcı para politikası sinyalleri göndermektedir. Dolayısıyla piyasa faiz oranları artacak ve kredi maliyetleri artacaktır. Sonuçta yatırım kararları ertelenecek ve üretim hacmi daralacaktır.

Sanayi politikaları, sanayiye ilişkin kaynak tahsisini etkileyen ve bu çerçevede makroekonomik politikaların yanı sıra mikroekonomik politikaları da içeren politikalardır.

Piyasa başarısızlıklarının birinci temel nedeni, bilgi dışsallıklarıdır. Ekonomik hayatta zaman zaman yenilikler ortaya çıkmaktadır. Bu yenilikler risk içermektedir. Söz konusu yenilikler, başarılı sonuçlar sağlayabileceği gibi başarısız sonuçlara da yol açabilir. Yenilik geliştirmenin sonuçlarının net olmaması, girişimcilerin şevkini kırarak üretim düzeyinin piyasa talebinin gerisinde kalmasına yol açabilir. Bir yenilik geliştirip başarısız olan bir firmanın bu deneyimi başka firmaların aynı yönde bir eğilim sergilememesi için önemli avantajdır.

Esnek ve istikrarlı bir sanayileşme ve teknolojik gelişme süreci; eğitim alanında, finansal sistemde, yargı sisteminde ve altyapıda eş anlı bir iyileşmeyi zorunlu kılmaktadır. Gayet açıktır ki firmaların tek başına bütün bu değişiklikleri gerçekleştirebilmeleri ve belki daha da önemlisi kendi aralarında bir koordinasyon sağlamaları imkânsızdır. Bütün bu alanlarda gerçekleştirilecek reformları devlet başlatabilir ve koordine edebilir.

Sanayileşme politikasının temel unsurları aşağıdaki gibidir:
• Yatırım ve Teşvik Politikası
• Teknoloji Politikası
• Rekabet Politikası
• Bölgesel Gelişme Politikası

Görüldüğü gibi, bunlar arasında "eğitim politikası" yer almamaktadır.

Vergi teşviklerinin sektörel ya da bölgesel kalkınma amacı ile kullanılması bu uygulama sonucunda ortaya çıkan performans artışı ile gerçekleşir. Teşviklerin beceri gelişimi, eğitimi ve ulusal katma değer artışı için kullanılması; bölgesel ve sektörel düzeyde performans artışı sağlayacaktır.

Az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelere yatırım amacıyla gelen çok uluslu şirketlerin de bu ülkelere yaptığı katkılar aşağıdaki noktalarda toplanabilir:

• Çok uluslu şirketler, gittikleri ülkelerdeki üretim darboğazlarının azalmasına katkı sağlar.
• Bu firmalarda çalışanlar, ulusal firmalara geçtiklerinde üretim bilgi ve becerilerinin yanı sıra teknoloji kullanma becerilerini transfer ederler.
• Yabancı firmalar, geldikleri ülkelerdeki tekelci eğilimlerin kırılmasına ve rekabet ortamının ortaya çıkmasına katkı yaparlar.
• Stok, kalite kontrol ve standardizasyon tekniklerinin yanı sıra etkin bir şekilde işleyen dağıtım kanallarının gelişme süreci hızlanır.
• Ulusal firmalar, çok uluslu şirketlerin ulusal ve uluslararası piyasalarda kullandıkları etkili yönetim ve pazarlama tekniklerine uyum sağlamaya çalışırlar.

Görüldüğü gibi, bunlar arasında C seçeneğinde verilen "çok uluslu şirketler, gittikleri ülkelerde sektör ayrımı gözetilmeden teşvik uygulanmasını sağlarlar" ifadesi yer almamaktadır.

Teknolojik yenilik faaliyetlerinde piyasa aksamasının dört temel nedeni vardır:
i. Teknolojik yenilik ve bilginin kamusal mal niteliğinin önemli olması,
ii. Teknolojik yeniliklere ilişkin faaliyetlerin başarısının belirsizliği,
iii. Arrow ikilemi,
iv. Dışsallıklar.

Bunlar arasında IV numaralı ifadede verilen "Teknoloji lisansları aracılığıyla doğrudan bilgi ticareti", teknoloji transferinin çeşitli kanallarından biridir. Bu nedenle bu ifadenin yer almadığı seçenek sorunun doğru yanıtı olacaktır.

Sanayi politikalarının en önemli bileşeni, değişim politikalarıdır. Sanayileşme politikasının şekillenmesinde politika yapıcılarının ve toplumun zihniyet yapısı son derece önemlidir.

"Üretken çevre" kapsamına; girişimcilik kültürü, sektörel yoğunlaşmalar, uluslararasılaşma ve inovasyon dahildir. Ancak, "yerleşim kalitesi" konut, doğal çevre, kültürel özellikler ve güvenlik açılarından "altyapı" kapsamına dahildir.