ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ

Perkin’in “profesyonel toplum” olarak adlandırdığı günümüz toplum yapısında ön plana çıkan birkaç önemli özellik bulunmaktadır. Örneğin Perkin’e göre gelişmiş ülkelerin modern toplumları, liyakata göre seçilen ve eğitimli uzmanlığa dayanan uzmanlaşmış mesleklerin kariyer hiyerarşilerinden oluşur.

Meslekler sosyolojisi alanında 1960’ların sonlarına kadar olan dönem, fonksiyonalist teorilerin geliştirildiği ve baskın olduğu bir dönem olmuştur. Fonksiyonalist modele göre profesyonel meslekler, toplumun değer ve hedeflerini yansıtan durağan kurumlardır.

Bilgi toplumu teorisyenlerinden biri olan Daniel Bell’e (1973) göre bilgi toplumundaki en belirgin değişim mal üretiminden hizmet üretimine geçiş olmakla birlikte teknik ve profesyonel mesleklerdeki artış da bu değişimler arasında en şaşırtıcı olanıdır

Genel, Sistematik Bilgi: Profesyonel olan ve olmayan meslekler arasındaki
en önemli ayrım, tutarlı bir sistem oluşturan bilgi birikiminden kaynaklanarak
ve onunla desteklenerek profesyonel mesleği karakterize eden yetenektir.
Sözü edilen bu bilgi birikimi, uzun bir eğitim süreci ve diğer kurulu
meslekler ile ilişki sayesinde kazanılır. Profesyoneller kendi uzmanlık alanlarıyla
ilgili meslek dışındaki insanların sahip olamayacağı bilgiye sahiptirler
(Greenwood,1957; Ritzer,1972).

Profesyonel meslekleri tanımlamaya yönelik süreç yaklaşımı ile ilgili ileri sürülençeşitli yaklaşımları dikkate alarak bir senteze ulaşmayı amaçlayan Ritzer, profesyonel meslek olma yolunda şu süreçlerden geçildiğini belirtmiştir (Ritzer,1972):
• Mesleğin tam zamanlı hâle gelmesi,
• İsim değişimi ile mesleğin özel olarak seçilmiş bazı kişilere ait bir nüfuzalanına sahip olması,
• Ulusal bir dernek kurulması
• Eğitim alanının açılması,
• Etik kurallarının belirlenmesi,
• Popüler ve yasal bir destek kazanmak için politik girişimlerde bulunulması.

Profesyonel mesleğe ilişkin tanımlarda  öne çıkan ortak unsurlar bulunmaktadır. Bunlar;
1. Anlaşılması ve kullanılması güç; fakat talep edilen bir bilgi olması,
2. Yüksek eğitim düzeyi ve hayat boyu öğrenim bilinci gerektirmesi,
3. Piyasada ayrıcalıklı bir yer ve kontrol olanağı sağlaması,
4. Bilgiye dayalı mesleki statü ve maddi ödüller sağlaması,
5. Örgütlenme sayesinde kazanılmış topluluk, üyelik ve kurum kimliği duygusu kazandırması
6. Bağlılık, sorumluluk ve meslektaşlık bilinci gerektirmesi

Dolayısıyla profesyonel meslek ilgili tanımlarda "anlaşılması kolay" bir unsur değildir.

Kavram olarak lonca; sanat sahiplerinin ve esnafın kendi aralarında kurdukları düzeni, birliği ve özel işleri için toplandıkları yeri ifade etmektedir. Lonca teşkilatı,mesleğe giriş ve ilerleme açısından
esnaf zaviyeleri ölçüsünde ağır koşullar koymadığı gibi din ve tarikat esaslarına da tabi olmamıştır. Merasimsiz olarak ve hangi dinden olursa olsun bütün esnafın toplanabileceği ve serbestçe müzakere yapabileceği bu tür yerlere lonca dendiği için bu esnaf örgütüne de lonca teşkilatı adı verilmiştir.

Profesyonel mesleklerin statü kategorisi olarak sergiledikleri görünüm, 19. yüzyılın sonlarından itibaren dramatik bir biçimde değişmiştir. Bu değişim, statü profesyonelliğinden mesleki
profesyonelliğe geçiş ile karakterize olmuştur.

Modern toplumda, artık çok az insan için yaşamı çalışmadan sürdürebilmek söz konusu olduğundan genel sosyal pozisyonun anahtar göstergesi olarak meslek, yeni bir önem kazanmıştır.

Freidson (1994), daha yakın tarihlerdeki bir değerlendirmesinde literatürde profesyonel mesleklerin çağımızdaki durumu ile ilgili üç konuda uzlaşma olduğunu ifade etmektedir. Bunlardan ilki, profesyonel mesleklerin modern toplumun etkin ve insanlığa yakışan bir şekilde fonksiyon göstermesinde özel bir öneme sahip olan farklı bir meslek çeşidi olduklarıdır. İkinci olarak 20. yüzyıl boyunca hem sayıları hem arz ettikleri önem açısından büyümüşlerdir. Son olarak da yine hem sayıları hem de önemleri 21. yüzyılda da artmaya devam edecektir. Profesyonel meslek ve profesyonellerin sayılarındaki bu hızlı artış, yeni bilgi ve sosyal ihtiyaçların artışı ile birlikte yeni mesleklerin ortaya çıkması ve günümüz toplumlarındaki iş gücünün büyük bir bölümünün daha fazla profesyonelleşme doğrultusunda hareket etmesi ile açıklanmaktadır. Öte yandan hizmet sektörünün yerini endüstri ve çiftçiliğe bırakması söz konusu değildir. Son yüzyılda çiftçilik ve endüstri işçileri yerini hizmet sektörüne bırakmıştır.

"Günümüzde profesyoneller; oldukça karmaşık ve anlaşılması güç bir doğası olan teknik bilgi beceriye sahip, eğitim almamış bir kişinin baş edemeyeceği kişisel ve teknik sorunları çözümlemek için ihtiyaç duyulan kişiler olarak anlaşılmaktadırlar."