ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ

Endüstri ilişkileri teorisi Amerikalı iktisatçı John T. Dunlop tarafından geliştirilmiştir. Dunlop, endüstri ilişkileri sisteminin, toplumun ekonomik sisteminin bir parçası değil; fakat onun ayrı bir alt sistemi olduğunu ileri sürmüş ve kısmen ekonomik ve politik karar verme mekanizmaları ile ilişkili olarak ele almıştır. Dunlop için endüstri ilişkileri sistemi; belirli aktörlerden, çerçevelerden ve endüstri ilişkileri sistemini bütünleştiren ideolojiden ve iş yerindeki aktörlerin yönetilmesi için oluşturulan kurallar bütününden oluşmaktadır. Aktörler; yönetim hiyerarşisini ve temsilcilerini, işçiler ve temsilcilerini ve devlet yetkilileri gibi uzmanlaşmış üçüncü taraf kurumlarını içerir.

Devlet, endüstri ilişkileri sisteminde işçi ve işverenin yanında üçüncü bir aktör
olarak daha çok denge ve uzlaşma sağlama niteliğiyle yerini almaktadır. Devletin çalışma yaşamındaki en temel rolü, çalışma yaşamına yönelik yasal düzenlemeleri hazırlamaktır. Bu rolünün yanında kamu işletmelerinde devletin kendisi de işveren olarak yer alabilmektedir. Devlet, bir taraftan işveren olarak yaptığı yatırımlarla istihdam olanaklarını artırıcı bir etki yaparken diğer taraftan devletin kamu kesiminde yaptığı toplu sözleşmeler ve bu sözleşmelerle getirilen çalışma koşulları özel sektörde toplu sözleşmeleri etkilemektedir. Devletin çalışma ilişkilerinde yerine getirdiği bir başka rol ise toplu iş uyuşmazlıklarında uzlaştırıcılık rolüdür. Ekonomik ve toplumsal gerekliliklere bağlı olarak devlet çalışma ilişkilerinin tarafları arasında dengeleyici bir rol üstlenerek, iş uyuşmazlıklarının barışçıl
yoldan çözümlenmesine katkıda bulunmaktadır. Fakat devletin ekonomik yaşamdaki rolünün ve etkinliğinin giderek azalmasıyla beraber,
endüstri ilişkilerindeki rolü de değişerek denge unsuru olma özelliğini giderek
kaybetmektedir.

Liberal Dönem, Keynesyen ekonomik politikalarla tam istihdamın hedeflendiği, refah devleti politikalarıyla ücretlilere belirli bir ekonomik güvence sağlandığı ve çoğulcu demokrasi uygulamaları içinde sendikaların örgütlenme ve etkinlik alanının genişlediği bu dönem; endüstri ilişkileri açısından “altın çağ” olarak nitelendirilmektedir.

Sendikasız endüstri ilişkileri sistemi, özellikle 1970’lerden sonra başlayan postendüstriyel dönüşüm sonrası gündeme gelmiştir. Hatta ABD’de sendikasız sistemin daha erken ortaya çıktığı da söylenebilir. Bu dönemin en önemli özelliği bireyi ön plana çıkaran bir anlayış içinde olmasıdır. Sistem, gözü kapalı talimatlar alan ve bunları uygulayan çalışanlar yerine analiz eden, geliştiren, katılımcı ve sorumluluk alan bireyi istemektedir. Özelikle bu dönemden sonra birçok işletmenin sendikaya karşı cephe alarak sendikayı dışladığı, sendikasız bir yapı kazandığı görülmektedir.

1919 yılında kurulan Uluslararası Çalışma Örgütü ILO insan haklarının, sosyal adaletin ve çalışma haklarının iyileştirilmesi için çalışan bir Birleşmiş Milletler ihtisas kuruluşudur. Türkiye ILO’ya 1932 yılında üye olmuştur.

ILO Ankara Ofisi 1976 yılında açılmıştır.

Sendikacılıkla ilgili olarak işveren güdümlü sendikacılığı ifade eden yaklaşım
sarı sendikacılıktır.

Kamuya yönelik hizmetlerde sendikalaşmayı yasaklayan Tatil-i Eşgal Kanunu, Yeni İş Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 1937 tarihine kadar uygulamada kalmıştır.

1967 yılında kurulan DİSK, genel olarak sınıf sendikacılığı yapmaktadır.

1952 yılında kurulan Türk-İş, üye sayısı bakımından Türkiye’nin en büyük konfederasyonudur.

Endüstri ilişkileri sisteminin başlıca aktörleri olan işçiler, endüstri ilişkilerinin kolektif ilişkiler temeline dayanması nedeniyle sistemde ağırlıklı olarak sendikalar tarafından temsil edilmektedirler.

Sanayileşmenin ilk dönemlerinden itibaren işverenler, işçilere ve işçi örgütlerine karşı sert bir yaklaşım sergileyerek işçilerin örgütlenmesini engellemek için her yola başvurmuşlardır. İşverenlerin işçilere karşı tavırları, ilk işçi hareketlerinin başladığı 19. yüzyıl başlarında başlamış ve bu tutum günümüze kadar sürmüştür.

Ekonomik ve toplumsal gerekliliklere bağlı olarak devlet çalışma ilişkilerinin tarafları arasında dengeleyici bir rol üstlenerek, iş uyuşmazlıklarının barışçıl yoldan çözümlenmesine katkıda bulunmaktadır. Fakat devletin ekonomik yaşamdaki rolünün ve etkinliğinin giderek azalmasıyla beraber, endüstri ilişkilerindeki rolü de değişerek denge unsuru olma özelliğini giderek kaybetmektedir. Doğru cevap E'dir.

Kitle üretim dönemi, sanayileşmenin ilk dönemlerine karşılık gelen başlangıç dönemini kapsamaktadır. Bu dönem içinde toplu sözleşme ve örgütsel anlamda güçlü ve etkin sendikalar yoktu; İşçi ve işveren arasında günümüzdeki anlamıyla bir akit anlayışı yoktu, çünkü bu dönemde toplu pazarlık gelişmediği gibi işçiler de henüz çok zayıftı. Doğru cevap A'dır.

Tarihçi Pierre Brizan’a göre “sarı sendika” veya “sarı sendikacılık” terimi ilk kez 1899’da Fransa’da kullanılmıştır. Doğru cevap A'dır.

Türkiye’de işçi sendikacılığının tarihsel gelişimi dört temel dönem içinde incelenebilir. Bunlar; cemiyetler dönemi (1923-1946), kuruluş dönemi (1946-1960), gelişme dönemi (1960-1980) ve değişen koşullarda sendikacılık dönemi (1980’den günümüze kadar)’dir. Doğru cevap A'dır.

İş yerinde faaliyetin tamamen durmasına neden olacak biçimde, işveren veya işveren vekili tarafından kendi teşebbüsü ile veya bir işveren kuruluşunun verdiği karara uyarak işçilerin topluca işten uzaklaştırılmasına lokavt denir. Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması ve işçi sendikası tarafından grev kararı alınması durumunda Kanun hükümlerine uygun olarak yapılan lokavta kanuni lokavt denir. Kanuni lokavt için aranan şartlar gerçekleşmeden yapılan lokavta kanun dışı lokavt denir. Doğru cevap C'dir.

1952 yılında kurulan Türk- İş, üye sayısı bakımından Türkiye’nin en büyük konfederasyonudur. Doğru cevap B'dir.

1967 yılında kurulan DİSK, genel olarak sınıf sendikacılığı yapmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Türkiye’nin ilk Sendika Kanunu 20 Şubat 1947 tarihli ve 5018 sayılı “İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında Kanun” adıyla çıkmıştır. Doğru cevap C'dir.