ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ

Devletin rolü ve amaçları doğrultusunda endüstri ilişkilerinin geçirdiği dönemler; kitle üretim dönemi, müdahaleci dönem, liberal dönem ve sendikasız endüstri ilişkileri dönemidir.

Sendikaların evrensel temelde birtakım ortak özellikleri şöyle sıralanabilir: Sendikalar; a) mücadele örgütleridir, b)
meslek örgütleridir, c) sınıf örgütleridir, d) demokratik örgütlerdir, e) kitle örgütleridir, f) çalışma hayatında ve ekonomik ilişkilerde barışı ve istikrarı sağlayan örgütlerdir, g) adil ve hakça bir gelir dağılımını sağlayan örgütlerdir.

Türkiye’de işçi sendikacılığının tarihsel gelişimi dört temel dönem içinde incelenebilir. Bunlar; cemiyetler dönemi (1923-1946), kuruluş dönemi (1946-1960), gelişme dönemi (1960-1980) ve değişen koşullarda sendikacılık dönemi (1980’den günümüze kadar)’dir

Türkiye’de sendikacılığın bir özelliği olarak sendikalı işçilerin cinsiyete göre dağılımı, en güncel veriler ışığında incelendiğinde, toplam sendikalı işçiler arasında kadınların oranının % 15 olduğu görülür. Temmuz 2008 döneminde ise toplam 964.567 kadın işçinin 480.872’si sendikalıdır, bir başka deyimle kadınların sendikalaşma oranı % 49,85’tir.

1952 yılında kurulan Türk-İş, üye sayısı bakımından Türkiye’nin en büyük konfederasyonudur.

Disk’in kurucusu ve Türkiye Maden-İş Genel Başkanı Kemal Türkler, 22 Temmuz 1980’de evinin önünde katledilmiştir.

TİSK, Türkiye’de işveren sendikalarının üst örgütlenmesi olan tek konfederasyondur. TİSK, işveren sendikaları konfederasyonu olarak 1962 yılında kurulmuştur.

Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK), kamu ve özel sektörde faaliyet gösteren 21 sendikadan oluşmaktadır. TİSK, Türkiye’deki işveren sendikalarının üst örgütüdür. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ise işverenlerin ekonomik çıkarlarını temsil eden bir örgüttür  TİSK'e bağlıdır.

Türkiye’de işveren sendikalarının sayısal durumu 80’li yıllar ve sonrasında incelendiğinde özellikle 1983’ten sonra sayıca bir düşüş yaşandığı ve günümüze kadarki dönemde de yaklaşık 50 kadar işveren sendikasının faaliyet gösterdiği görülmektedir.

Endüstri ilişkileri teorisi Amerikalı iktisatçı John T. Dunlop tarafından geliştirilmiştir. Dunlop, endüstri ilişkileri sisteminin, toplumun ekonomik sisteminin bir parçası değil; fakat onun ayrı bir alt sistemi olduğunu ileri sürmüş ve kısmen ekonomik ve politik karar verme mekanizmaları ile ilişkili olarak ele almıştır. Dunlop için endüstri ilişkileri sistemi; belirli aktörlerden, çerçevelerden ve endüstri ilişkileri sistemini bütünleştiren ideolojiden ve iş yerindeki aktörlerin yönetilmesi için oluşturulan kurallar bütününden oluşmaktadır. Aktörler; yönetim hiyerarşisini ve temsilcilerini, işçiler ve temsilcilerini ve devlet yetkilileri gibi uzmanlaşmış üçüncü taraf kurumlarını içerir

Endüstri ilişkileri bağlamında işveren ise çalışma koşullarının oluşmasında işçi sendikalarıyla pazarlık yapan, çalışma hayatına yönelik yasal düzenlemelerin hazırlanmasında devlete baskı yaparak kendi çıkarını gözeten kişidir.

İşveren sendikaları, gerek işlevleri gerekse amaçları bakımından kapitalist ve karma ekonomik sistemler içinde ortaya çıkmış, endüstri toplumlarına özgü kuruluşlardır. İşveren sendikaları veya birliklerinin başlıca amacı; üye işverenlerin çıkarlarını işçi sendikaları, yasama ve yürütme organları önünde korumaktır. İşçilere göre daha geç örgütlenen işverenlerin sendikalaşma oranı da işçilere göre düşüktür. Bunun en temel sebebi, işverenlerin endüstri ilişkileri sistemi içinde sendikal örgütlenmeye ihtiyaç duymaksızın mücadele edebilme gücüne sahip olmalarıdır.

Devletin rolü ve amaçları doğrultusunda endüstri ilişkilerinin geçirdiği dönemler; kitle üretim dönemi, müdahaleci dönem,
liberal dönem ve sendikasız endüstri ilişkileri dönemidir.

Keynesyen ekonomik politikalarla tam istihdamın hedeflendiği, refah devleti politikalarıyla ücretlilere belirli bir ekonomik güvence sağlandığı ve çoğulcu demokrasi uygulamaları içinde sendikaların örgütlenme ve etkinlik alanının genişlediği bu dönem; endüstri ilişkileri açısından “altın çağ” olarak nitelendirilmektedir. Bu dönemde sosyal devlet anlayışı ön plana çıkmıştır. Devlet; eğitim, sağlık, sosyal konut, sosyal güvenlik yardımı gibi toplumun geniş kesimlerinin refahını ilgilendiren kamusal hizmetleri de üstlenmiştir. Başlangıçta yasal düzenlemelere ağırlık veren devlet, zaman içinde enflasyon, işsizlik gibi sorunlar karşısında yeni stratejiler geliştirmek ve bu nedenle endüstri ilişkilerine müdahale etmek gereğini duymuştur.

Sendikasız endüstri ilişkileri sistemi, özellikle 1970’lerden sonra başlayan postendüstriyel dönüşüm sonrası gündeme gelmiştir. Hatta ABD’de sendikasız sistemin daha erken ortaya çıktığı da söylenebilir. Bu dönemin en önemli özelliği bireyi ön plana çıkaran bir anlayış içinde olmasıdır. Sistem, gözü kapalı talimatlar alan ve bunları uygulayan çalışanlar yerine analiz eden, geliştiren, katılımcı ve sorumluluk alan bireyi istemektedir. Özelikle bu dönemden sonra birçok işletmenin sendikaya karşı cephe alarak sendikayı dışladığı, sendikasız bir yapı kazandığı görülmektedir.

Bütün Batılı ülkeler için genelleme yapmak mümkün değilse de sendikaların özellikle 90’lı yıllardan sonra üye kaybına uğradığı ve sendikalaşma oranları konusunda farklı eğilimlerin de olduğu dikkat çekmeye başlamıştır. Örneğin İngiltere, Fransa, Portekiz, ABD’de sendikalarda üye sayılarında keskin bir düşüş kaydedilirken Avustralya, Almanya, Japonya, Danimarka ve İspanya gibi pek çok gelişmiş ülkede bu oranların kendini koruduğu; diğer taraftan Kanada, Finlandiya, Norveç ve İsveç gibi ülkelerde oranların arttığı görülmüştür.

1919 yılında kurulan Uluslararası Çalışma Örgütü ILO insan haklarının, sosyal adaletin ve çalışma haklarının iyileştirilmesi için çalışan bir Birleşmiş Milletler ihtisas kuruluşudur. Türkiye ILO’ya 1932 yılında üye olmuştur. ILO Ankara Ofisi ise 1976 yılında açılmıştır. ILO Ankara Ofisi ILO’yu Türkiye’de temsil etmeyi, Türkiye’de uluslararası çalışma standartlarının uygulanmasını izlemeyi, teknik iş birliği program ve projelerini uygulamayı, Türkiye hakkında veri toplamayı ve toplanan verileri değerlendirmeyi ve Enformasyon Merkezi aracılığıyla kamuoyuna ILO yayın, belge ve dokümanlarını sunmayı, yayın satış programını yürütmeyi hedeflemektedir.

Türkiye’de işçi sendikacılığının tarihsel gelişimi dört temel dönem içinde incelenebilir. Bunlar; cemiyetler dönemi (1923-1946), kuruluş dönemi (1946-1960), gelişme dönemi (1960-1980) ve değişen koşullarda sendikacılık dönemi (1980’den
günümüze kadar)’dir

Türkiye’nin ilk Sendika Kanunu 20 Şubat 1947 tarihli ve 5018 sayılı “İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında Kanun” adıyla çıkmıştır. Bu Kanun, Türkiye çalışma yaşamında bireysel ilişkilerden toplu ilişkiler düzenine, “sendika yasağı” rejiminden Cemiyetler Kanunu ile başlayan “sendika özgürlüğü” ve “sendika hakkı” rejimine geçişi sağlayan ilk yasal düzenleme olmuştur. 

1952’de 10 sendikal üst örgütün bir araya gelerek kurduğu Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (Türk-İş) ile gerçekleşmiştir. Ülkenin ekonomik yapısının hâlâ tarıma dayanması, sanayileşme hamlesinin belli bir yol kat edememesi ve işçi sayısının nitelik ve nicelik bakımından istenen düzeye ulaşamaması; sendikacılığın kuruluş dönemi olan 1946-1960 döneminde sendikalaşmayı olumsuz etkileyen unsurlar olmuştur.

1950’lerin ortalarından itibaren DP iktidarının başlattığı “ithal ikameci” politikalar, Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) örgütünün kurulmasıyla 1963 sonrası “İthal İkameci Planlı Kalkınma Dönemi” olarak 1980’lerin başlarına kadar devam etmiştir. 1960-1980 yılları arasında 1961 Anayasası’nın getirdiği özgürlük ortamında sağ ve sol ideolojiler gelişme fırsatı bulmuş, 1970’li yılların başından itibaren şiddete dayalı toplumsal olaylarda giderek artışlar yaşanmıştır. 

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın Çalışma Hayatı İstatistiklerine göre 1984- 1989 döneminde sendikalaşma oranında genel bir artış eğilimi görülürken 1989 yılında 2821 sayılı Yasa’da, 3449 sayılı Yasa ile yapılan değişiklikten kaynaklanan bir düşüş yaşanmıştır. İzleyen 1990- 1995 yılları arasında sendikalaşma oranında bir artış rakamlara yansımıştır. 1997-2000 yılları arasında ise sendikalaşma oranlarında küçük bir artış görülürken 2000 yılını izleyen ilk bir yılda ani bir düşme yaşanmıştır. 2002 ve 2009 yılları arası sendikalaşma oranı, % 57- 59 arasında küçük bir artış eğilimiyle kendini göstermektedir. Güncel bilgiler ışığında bakıldığında Türkiye’de 2009 yılı Ocak ayında toplam 5.434.433 işçiden 3.205.662’si sendika üyesidir ve bu dönem için sendikalaşma oranı % 58,98’dir.

Endüstri Devrimi sonrası yaşanan gelişmelere bağlı olarak ortaya çıkan endüstri ilişkileri kavramı, ilk kez 1912 yılında ABD’de Kongre’nin çalışma hayatına ilişkin kurduğu bir komisyonun adı olarak kullanılmıştır. Doğru cevap B'dir.