ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ

İşgücü piyasalarının temel özellikleri aşağıdaki gibidir:

1. İşgücü piyasası çok sayıdadır.

2. Tek bir merkezî ücret bulunmamaktadır.

3. İşçiler homojen değildir.

4. İstihdam ilişkisi süreklidir.

5. İşçinin emeğini kendisinden ayırmak mümkün değildir.

6. İşçilerin pazarlık güçleri genellikle zayıftır.

7. Emek talebi türetilmiş bir taleptir.

8. Emek hareketliliği tam değildir.

9. İşgücü piyasası bilgisi oldukça eksiktir.

İşgücü piyasasının işleyişi birbiriyle ilişki içersindeki beş aşamada ortaya çıkmaktadır. Bunlar; katılım, etkileşim, tarama, alım ve sunum aşamalarıdır. Katılım aşamasında işgücü, iş olanaklarına ilişkin çeşitli bilgileri toplar. Elde ettiği bilgiler doğrultusunda kendisine uygun bir işe başvurmasıyla ikinci aşamaya geçilir. Bu aşamada, işgücü piyasasındaki yakın arkadaşlarla bağlantılar kurulur ve etkileşim içerisine girilir. Üçüncü aşama olan tarama ise işverenin başvuru yapan işgücü arasından kendisine uygun olanını seçtiği bir ön aşamadır. Alım aşaması olarak nitelendirilen dördüncü aşamada, işveren ile işgücü ilk kez karşılaşır ve işgücü ücret ve çalışma koşulları hakkında bilgiler edinir. Son aşama sunum aşamasıdır ve işverenin işgücünü işe kabul ettiği durumdur.

İşgücü piyasası katmanları ile ilgili olarak verilen ifadelerin hepsi doğrudur.

İşverenin avantajları şunlardır:
• Firma içindeki işgücünün terfi etmesinin istihdam ve personel seçimi maliyetlerinin ve boş pozisyonların doldurulmasında hata yapma riskini azaltması,
• İşçilerin eğitimi ve yeniden eğitimi ile ilgili işgücü maliyetlerinin azalması,
• Nitelikli beşeri sermaye için firma içi yatırım yapılmasının etkinlik sağlaması,
• İşlem maliyetlerinin (dışsal işgücü piyasasından anlaşma yapmayla ilgili maliyetler) azalması.

A seçeneğinde verilen "sosyal hakların ve sosyal korumanın olması" işçinin avantajlarından biridir.

İşgücüne katılma oranı yıllar itibarıyla artış değil, "düşüş" göstermektedir. Bu nedenle A seçeneğinde verilen bilgi Türkiye’de nüfusun işgücüne katılması konusunda yanlıştır.

Bir ülkenin gelir dağılımındaki adaletsizlik, o ülkede kayıt dışı ekonomik faaliyetin hacmini artırmaktadır. Gelir dağılımından düşük pay alan gruplar, ortalama geçim düzeyine erişmek amacı ile kayıt dışı sektörde çalışmaktadır. Ekonomide gelişmişlik düzeyine bağlı olarak ekonomiye hakim olan sektörlerin ağırlığı de- ğişim göstermektedir. Gelişmiş ülkelerde imalat ve ticaret sektörü daha ağırlıkta iken gelişmekte olan ülkelerde tarım, inşaat ve hizmetler sektörünün payı fazladır. Gelişmekte olan ülkelerde bu sektörlerin ağırlıkta olması, faaliyetlerin kayıt dışı gerçekleştirilmesi bakımından daha elverişli bir yapı sunmaktadır. 1980’den sonra ulusal ekonomilerin dış piyasaya dönük üretim yapmaları, kayıt dışı ekonominin gelişmesinde önemli bir etken olmuştur. Dış piyasalara dönük üretimde bir yandan fiyat, diğer yandan kalite bakımından rekabet edebilirlik için maliyetlerin düşük olması gereklidir. Kayıt dışı istihdam, hem daha düşük ücret ödenebilmesi hem de vergi ve sosyal güvenlik primi ile diğer yasal yükümlülüklerin getirdiği mali yüklerden kurtulma imkânı sağladığından işverenlerin işgücü maliyetlerini düşürülebilmesini mümkün kılmaktadır.

İstihdamda yaşanan sayısal değişim, istihdam edilenlerin işteki durumlarını da farklılaştırmaktadır. Hane Halkı İşgücü Anketlerinde (HİA) çalışanlar işteki durumlarına göre “ücretli, maaşlı”, “yevmiyeli”, “işveren”, “kendi hesabına çalışan” ve “ücretsiz aile işçisi” olarak beş gruba ayrılmaktadır. Bir başkasının işinde nakdi veya ayni gelir elde etmek amacıyla ücret karşılığı çalışanlar “ücretli, maaşlı”; bir işverene bağlı olarak düzenli ve sürekli olmadan işine göre mevsimlik, geçici ya da iş buldukça çalışanlar “yevmiyeli”, kendi işinde en az bir kişiyi ücretli veya yevmiyeli olarak çalıştıranlar “işveren”, kendi işinde yalnız olarak veya ücretsiz aile bireyleri ile birlikte nakdi ve ayni gelir elde etmek amacı ile çalışanlar “kendi hesabına çalışan” ve hane halkının yapmakta olduğu işte bir ücret almaksızın çalışan aile bireyleri “ücretsiz aile işçisi” olarak sınıflandırılmaktadır.

İşsizliğin unsurları şunlardır:

• Birey, istihdam dışı olup iş bulamamış durumdadır.
• Bireyin gayri iradi olarak karşılaştığı bir çalışmama durumudur.
• Birey, iş arama eylemi içerisindedir.
• Birey, iş başı yapmaya hazır olup çalışma arzu ve gücündedir.
• Birey, günün geçerli ücret düzeyi ve çalışma saatleri üzerinden çalışma gereksinimindedir.

Çalışma isteğinde olmayan bir birey işsiz sayılamayacağı gibi iş aramayan veya çalışmasına engel durumu bulunanlar da işsizlere dahil edilmeyecektir. İşsiz sayılabilmenin temel unsurları, bir işte çalışmayı istemek ve aktif olarak iş aramaktır.

Korunmasız istihdamın ve çalışan yoksulların azaltılmasında dünyada yavaşlayan bir iyileşme vardır. 1998 yılında 1 milyar 364 bin 400 iken 2009 yılında korunmasız istihdamdaki işçi sayısı, 1 milyar 528 bin 200’dür. Bu rakam küresel korunmasız istihdamın 2009 yılında % 50.1 olduğunu ve 1998 yılına göre % 3.6 azaldığını göstermektedir. Korunmasız istihdam, krizden önceki 1998- 2007 döneminde düzenli olarak azalmıştır. Ancak 2008-2009 döneminde hemen hemen aynı oranda kalmıştır. 2009 yılında korunmasız istihdamda olanların % 48.9’u erkek, % 51.8’i kadındır.

İşgücü piyasası; emek arz ve talebinin karşılaştığı, emeğin fiyatı olan ücret ve çalışma koşullarının belirlendiği bir ortamı ifade etmektedir.

İşgücü piyasasında işçiler homojen değildir.

İşgücü piyasasının işleyişi birbiriyle ilişki içersindeki beş aşamada ortaya çıkmaktadır. Bunlar; katılım, etkileşim, tarama, alım ve sunum aşamalarıdır.

İşçinin avantajları şunlardır:

• İşçilerin istihdamı ve sürekli geliri garanti altına alması,

• Terfi olasılığı,

• Firma dışında yeni iş yeri aramanın çok fazla zaman alması ve oldukça

maliyetli olmasının yaratacağı kayıplardan kurtulma,

• Sosyal hakların ve sosyal korumanın olması.

Türkiye’de nüfusun işgücüne katılması konusundaki temel olgular şunlardır:

• İşgücüne katılma oranı, kırsal kesimde kentlere göre daha yüksektir.

• İşgücüne katılma oranı, erkeklerde kadınlara göre daha fazladır.

• Çalışma çağındaki nüfusun artmasına rağmen işgücüne katılma oranları,

gittikçe azalan bir eğilim göstermektedir.

• İşgücüne katılma oranındaki düşüş, işgücüne dahil olmama yönündeki

eğilimin arttığını ifade etmektedir.

Mevcut işinde ya da diğer işinde/işlerinde 40 saatten daha az süre çalışıp daha fazla çalışmayı arzu edenler, “zamana bağlı eksik istihdam”dadır.

Ülkemizde sanayi sektörü, net istihdam yaratmakta zorlanan bir özelliktedir. 2000-2010 yılları arasında sanayi sektöründeki istihdam oranı %26,2'dir.

Öte yandan kayıt dışı istihdamın sosyal yapıdan kaynaklanan temel nedenlerinin başında nüfus artışı, nüfusun coğrafi dağılımı, iç ve dış göçler, gecekondulaşma, düzensiz kentleşme, işsizlik ve aile yapısı gelmektedir.

Bu çerçevede işsizliğin unsurları şunlardır:

• Birey, istihdam dışı olup iş bulamamış durumdadır.

• Bireyin gayri iradi olarak karşılaştığı bir çalışmama durumudur.

• Birey, iş arama eylemi içerisindedir.

• Birey, iş başı yapmaya hazır olup çalışma arzu ve gücündedir.

• Birey, günün geçerli ücret düzeyi ve çalışma saatleri üzerinden çalışma gereksinimindedir.

Dünyada en yüksek işsizlik oranı, bölgesel olarak 2009’da % 10.4 ile “Orta ve Güney Doğu Avrupa (AB Üyesi olmayanlar) ile Bağımsız Devletler Topluluğu” ülkelerindedir.

İşgücü piyasası çok sayıdadır: İşgücü piyasaları meslek ve coğrafi alan bakımından sınıflandırılabilir. Marangoz işçileri piyasası, bilgisayar işletmeni piyasası gibi meslek bazlı çok sayıda piyasa olduğu gibi Ege Bölgesi işgücü piyasası, Türkiye iş gücü piyasası gibi coğrafi alan açısından farklı işgücü piyasaları da vardır