ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ

İşgücü piyasalarının temel özellikleri aşağıdaki gibidir (Morgan, 1966: 42; Levitan vd., 1972: 202; Biçerli, 2003: 3-9): 1. İşgücü piyasası çok sayıdadır: İşgücü piyasaları meslek ve coğrafi alan bakımından sınıflandırılabilir. Marangoz işçileri piyasası, bilgisayar işletmeni piyasası gibi meslek bazlı çok sayıda piyasa olduğu gibi Ege Bölgesi işgücü piyasası, Türkiye iş gücü piyasası gibi coğrafi alan açısından farklı işgücü piyasaları da vardır. 2. Tek bir merkezî ücret bulunmamaktadır: İşgücü piyasalarındaki bilgi eksiklikleri nedeniyle farklı ücretler oluşmaktadır. 3. İşçiler homojen değildir: İşçiler yaş, cinsiyet, eğitim, zekâ, beceri, iş deneyimi ve iş motivasyonu gibi özellikler açısından farklılıklar gösterir. 4. İstihdam ilişkisi süreklidir: Firma mevcut işgücünü her gün yenileri ile değiştiremeyeceğinden emeğin çalıştırılmasında devamlılık esastır. 5. İşçinin emeğini kendisinden ayırmak mümkün değildir: Bir malın alıcı ve satıcıları pazarlık yaptıkları nesnenin dışındadır. Ancak emeğini arz eden birey açısından pazarlığın kişisel hayatı üzerinde etkisi vardır. İşçiler için ne kadar ücret kazanıldığı kadar hangi ortamlarda çalışıldığı da önemlidir. Ücret ve ücret dışı unsurların oluşturduğu istihdam koşullarından en yüksek faydayı elde etmek isterler. 6. İşçilerin pazarlık güçleri genellikle zayıftır: İş arayanların sayısı açık iş sayısından fazla ise ve/veya ikame edilebilirlik derecesi düşükse işveren karşısında pazarlık güçleri zayıftır. Nitelikli sanatkârlar gibi ikâme edilebilmeleri zor olan işçilerin yüksek bir pazarlık gücü vardır. 7. Emek talebi türetilmiş bir taleptir: Diğer mal ve hizmet piyasalarında talep mal ve hizmetlerin sağlayacağı fayda nedeniyle gerçekleşirken emek talebi, mal ve hizmet üretimine bağlıdır. Dolayısıyla herhangi bir mal ve hizmet üretilmeyecekse emek de talep edilmeyecektir. 8. Emek hareketliliği tam değildir: Emeğin hareketliliği önünde bazı engeller vardır. İşgücü piyasasının bütününde ücretlerin dengeli bir hale gelmesi için bir geçici eğilim yaratabilmesine yeterli olacak kadar emeğin hareketli olduğu düşünülse bile emek tam anlamıyla hareketli değildir. 9. İşgücü piyasası bilgisi oldukça eksiktir: İşverenler ve işçiler, işgücü piyasası bütününde ücretler ve iş olanakları hakkında tam olarak doğru bilgiye sahip değildirler.Doğru cevap E'dir.

Ülkemizde istihdam edilenlerin eğitim düzeyi yetersizdir. Tablo 5’ten görüleceği üzere 1988 yılında lise ve altı eğitim düzeyinde istihdam % 75’ler civarında iken bu oran 2009 yılında % 70’e düşmüştür. 1988-2009 döneminde lise dengi meslek lisesi mezunlarının istihdam edilme oranı 3 kat, yüksek öğrenim mezunlarının da 4 kat artmıştır. Bir diğer anlatımla istihdamda eğitim düzeyi yükselmiştir. 2009 yılında her 100 çalışanın 10’u meslek eğitimi almış, 16’sı yüksek öğretim görmüş durumdadır. Geri kalanı ise düz çalışan şeklinde ifade edilen niteliksiz işgücü konumundadır. Buna göre Türkiye’de istihdam edilenler, büyük ölçüde niteliksizdir. Mesleki eğitim almış olan çalışanlar az sayıda olduğundan işverenlerin teknik çalışan talebi karşılanamamaktadır. İstihdam edilenlerin eğitim kalitesindeki düşüklük ise bir diğer sorun olarak ortaya çıkmaktadır.Doğru cevap E'dir.

Bir ülkenin gelir dağılımındaki adaletsizlik, o ülkede kayıt dışı ekonomik faaliyetin hacmini artırmaktadır. Gelir dağılımından düşük pay alan gruplar, ortalama geçim düzeyine erişmek amacı ile kayıt dışı sektörde çalışmaktadır. Ekonomide gelişmişlik düzeyine bağlı olarak ekonomiye hakim olan sektörlerin ağırlığı değişim göstermektedir.Doğru cevap B'dir.

İşsizlik bir sosyal sorun olduğu kadar enflasyon gibi çözümlenmeye çalışılan ekonomik bir sorundur. İşsizlik oranı ise işsiz nüfusun işgücü içindeki oranıdır ve işi olmayan, iş arayan işgücünün oranını ifade eder. İşgücü piyasasının işleyişi sonucunda işsizlik ortaya çıkıyorsa bu durum işgücü piyasasının aksak işlediğini gösterir. İşsizlik oranlarındaki düşme ekonomide üretim ve satış düzeyinin yükseldiğinin, işsizlik oranlarındaki yükselme ise üretim ve satışların azaldığının bir göstergesidir. Dolayısıyla işsizlik oranı düşüş eğiliminde ise ekonomide açık iş mevcuttur ve büyüme söz konusudur. Ancak işsizlik oranı yükseliyorsa talepteki düşüşe bağlı olarak firmalar işçi çıkarmakta veya personel teminini azaltmakta ya da ertelemektedir.Doğru cevap C'dir.

işsizliğin unsurları şunlardır: • Birey, istihdam dışı olup iş bulamamış durumdadır. • Bireyin gayri iradi olarak karşılaştığı bir çalışmama durumudur. • Birey, iş arama eylemi içerisindedir. • Birey, iş başı yapmaya hazır olup çalışma arzu ve gücündedir. • Birey, günün geçerli ücret düzeyi ve çalışma saatleri üzerinden çalışma gereksinimindedir.Doğru cevap E'dir.

“Arızi ya da geçici (friksiyonel) işsizlik hariç olmak üzere çalışma irade ve kararında olan emek birimlerinin üretime bilfiil katılabildiği duruma” tam istihdam adı verilmektedir. Doğru cevap C'dir.

İşverenin ödeme aczine düşmesi durumuna ilişkin olarak da “Ücret Garanti Fonu” oluşturulmuştur. İşverenin konkordato ilan etmesi, işveren için aciz vesikası alınması veya iflası nedenleriyle ödeme güçlüğüne düştüğü durumlarda, işçilerin iş ilişkisinden kaynaklanan son üç aylık ücret alacakları, Ücret Garanti Fonu’ndan karşılanmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Küresel istihdamın sektörel açıdan cinsiyete göre dağılımı incelendiğinde ise 1999-2009 döneminde erkeklerin oranın tarımda düştüğü (% 38.3’ten % 33.3’e), sanayide (% 24.3’ten % 26.0’a) ve hizmetlerde (% 37.5’ten % 40.7’e) yükseldiği anlaşılmaktadır. Aynı dönemde kadınların oranı da tarımda % 43.2’den % 37.6’ya düşmüş, sanayide % 15.1’den % 15.6’ya yükselerek hemen hemen aynı kalmış ve hizmetlerde % 41.7’den % 46.8’e yükselmiştir. Doğru cevap D'dir.

2009’da GSYİH artışında yaşanan şiddetli küçülmeyi takiben “Latin Amerika ve Karayip” ülkelerindeki ekonomik büyüme 2010 yılında güçlü bir şekilde artmıştır. Kısa dönemli işgücü piyasası göstergeleri, bölgedeki pek çok ülkede iyileşmenin süreceğine işaret etmektedir. Ancak ekonomik kriz 2009’da korunmasız istihdamın payında artışa neden olmuş ve bu pay % 32.2’ye yükselmiştir. Bu artışa rağmen bölgede korunmasız istihdam oranı, 1999 yılındaki % 36.1’lik rakamdan % 3.9 daha düşüktür. 2011 yılında GSYİH’nin % 4 düzeyinde düşük bir artışla sürmesi, bölgesel işsizlik oranında da 2010 yılındaki % 7.7’lik düzeyinde ılımlı bir azalmanın gerçekleşmesi beklenmektedir.Doğru cevap B'dir.

“Kuzey Afrika” ülkeleri, ekonomik ve finansal krizden diğer bölgeler kadar zarar görmemiştir ve kriz öncesinde işgücü piyasasında var olan sorunlar devam etmektedir. Kadınlar, erkeklere göre daha yüksek işsizlik oranları ile (% 15’e % 7.8) karşı karşıyadır. Kadınların işgücüne katılma oranları, kaygı verici düzeyde düşüktür. 2009 yılında söz konusu oran % 27.6’dır. 2010 yılında ekonomik olarak faal olan gençlerin % 23.6’sı işsizdir.Doğru cevap C'dir.

Alıcı ve satıcılar birbirlerini bir ülke bütününde arıyorsa ulusal sadece yerel düzeyde arıyorsa yerel  ve ülkeler arasında arıyorsa uluslararası iş gücü piyasasından söz edilebilir. Doğru cevap D'dir.

Firma mevcut iş gücünü her gün yenileri ile değiştiremeyeceğinden emeğin çalıştırılmasında devamlılık esastır.Bu da İstihdam ilişkisinin sürekliliği ile değerlendirilmektedir. Doğru cevap B'dir.

İş gücü piyasasının işleyişi birbiriyle ilişki içerisindeki beş aşamada ortaya çıkmaktadır. Bunlar; katılım, etkileşim, tarama, alım ve sunum aşamalarıdır. Doğru cevap C'dir.

Birincil iş gücü piyasasında çalışan yüksek motivasyonlu ve nitelikli işçilerin daha yüksek ücret, iyi çalışma koşulları, sürekli istihdam ve kariyer beklentileri vardır. A-B-C ve E seçeneği ikincil iş gücü piyasa çalışanlarının durumunu göstermektedir. Doğru cevap D'dir.

İkincil iş gücü piyasasındaki işlerde çalışanlar, çoğunlukla gençler ve dezavantajlı gruplardır. Doğru cevap E'dir.

İçsel iş gücü piyasasında işçi avantajları, İşçilerin istihdamı ve sürekli geliri garanti altına alması, Terfi olasılığı, Firma dışında yeni iş yeri aramanın çok fazla zaman alması ve oldukça maliyetli olmasının yaratacağı kayıplardan kurtulma ve Sosyal hakların ve sosyal korumanın olmasıdır. Doğru cevap D'dir.

Çalışma çağındaki nüfusun toplam nüfus içindeki payı 1935’de % 55, 1950’de % 58, 1980’de % 56 iken 1990’da % 61, 2000’de % 65 olmuştur ve 2023 yılında da % 68 düzeyinde gerçekleşmesi olasıdır. Doğru cevap A'dır.

Hane Halkı İşgücü Anketlerinde çalışanlar işteki durumlarına göre “ücretli, maaşlı”, “yevmiyeli”, “işveren”, “kendi hesabına çalışan” ve “ücretsiz aile işçisi” olarak beş gruba ayrılmaktadır. Bir başkasının işinde nakdi veya ayni gelir elde etmek amacıyla ücret karşılığı çalışanlar “ücretli, maaşlı”; bir işverene bağlı olarak düzenli ve sürekli olmadan işine göre mevsimlik, geçici ya da iş buldukça çalışanlar “yevmiyeli” olarak tanımlanır. Doğru cevap E'dir.

İstihdam, bir ekonomide çok sayıda bireyin üretken faaliyetlerle meşgul olmasını ifade eder. Bu kavram, hem bağımlı hem de bağımsız çalışanları kapsar. Doğru cevap B'dir.

İşçiler homojen değildir: İşçiler yaş, cinsiyet, eğitim, zekâ, beceri, iş deneyimi ve iş motivasyonu gibi özellikler açısından farklılıklar gösterir.