ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ

Otomasyon nedir? Üretim sürecinde insan gücü yerine teknolojinin kullanılmasıdır. Otomasyon sayesinde kas gücüyle yapılan işler daha seri ve hızlı bir şekilde makineler tarafından yapılır.

Ataerkillik ve paternalizm nedir? Ataerkillik erkek egemen toplumsal yapı anlamında kullanılmaktadır.
Paternalizm ise güce ve otoriteye sahip olan kişi veya bir kurumun kendisine bağımlı
olanların ihtiyacını karşılaması ve bunun karşılığında bağımlı olanların güce ve otoriteye
riayet etmesinin sağlandığı bir bağımlılık ilişkisidir.

Taylorizm; vasıfsız işgücü istihdamına, üretim sürecinin en küçük ve en basit parçalara
kadar bölünmesine, parça başı ücret ödeme sistemine ve çalışanların üretimin her aşamasında sıkı bir kontrol ve denetim altında tutulması gerektiğine dayalı otoriter bir yönetim anlayışıdır. Taylorist
işletmelerde yönetsel yapı dikey olduğu için karar alma mekanizması üst yönetimden aşağıya doğru olarak gerçekleşmektedir.

Endüstriyel kuruluşlarda belli bir iş bölümüne bağlı olarak işçilerin, teknik elemanların veya çalışma gruplarının, bir iş parçası üzerinde ileri düzeyde bilgi, beceri ve yetkinliğe sahip olmalarına “uzmanlaşma” denir.

Endüstriyel kuruluşlarda belli bir iş bölümüne bağlı olarak işçilerin, teknik elemanların veya çalışma gruplarının, bir iş parçası üzerinde ileri düzeyde bilgi, beceri ve yetkinliğe sahip olmalarına “uzmanlaşma” denir.

Emeğin ve teknolojinin esnek bir üretim organizasyonu altında yeniden üretilmesi anlamına gelen “esnek” ya da post-fordist üretimin (a) Fordist teknoloji düzenlemesinde var olan zaman kaybı ve kalite düşüklüğüne neden olan sınırlılıkların aşılmasını sağladığı (b) Taylorist örgütsel yapının neden olduğu işe yabancılaşma ve düşük iş motivasyonu sorunlarını en aza indirdiği varsayılmaktadır.

İşlevsel esneklik, vasıflı işgücünün farklı işlerde çok amaçlı olarak kullanımı anlamına gelirken sayısal esneklik ise işletmelerin piyasadaki değişimlere göre işgücünün sayısında artışa veya azalışa
gidebilme kapasitesi olarak tanımlanmaktadır.

Kitlesel üretim, standart ürünlerin düşük maliyetli olarak büyük miktarlarda üretildiği bir sistemdir. Kitlesel üretim bant sistemine dayalı olduğu için seri olarak üretilir.

Taylorizm; vasıfsız işgücü istihdamına, üretim sürecinin en küçük ve en basit parçalara kadar bölünmesine, parça başı ücret ödeme sistemine ve çalışanların üretimin her aşamasında sıkı bir kontrol ve denetim altında tutulması gerektiğine dayalı otoriter bir yönetim anlayışıdır. Taylorist
işletmelerde yönetsel yapı dikey olduğu için karar alma mekanizması üst yönetimden
aşağıya doğru olarak gerçekleşmektedir.

Fordizmin olgunluk dönemi olarak nitelenebilecek 1950’li yıllar ve sonrasında küresel rekabet sonucu işletmelerin kâr oranlarında ciddi düşüşler yaşanmıştır. Diğer taraftan Japonya gibi yeni ekonomik gücün ortaya çıkması, sendikaların güçlenmesi ve yeni sosyal haklar talep etmesi ve büyük endüstriyel kuruluşlarda uygulanan Taylorist yönetim anlayışına karşı eleştirilerin artmaya başlaması bu süreci hızlandırmıştır. Tüm bu gelişmeler, kapitalizmin yeniden yapılanmasını zorunlu hâle getirmiştir. Yeniden yapılanma, çok yönlü makro ekonomi politikalarının uygulamaya konması kadar endüstriyel kuruluşların üretim ve yönetim yapısının da yeniden yapılanmasını da gerektirmekteydi.
1970’li yıllara doğru Fordizm ve onun dayandığı yönetim sistemi Taylorizm, içinden çıkılamayacak kadar ciddi bir kriz içerisine girmiştir. Çünkü değişen ve küreselleşen dünyada yönetim yapısı da değişmektedir. Dikey hiyerarşik yönetim yapısı yerini daha yatay yönetim yapısına doğru bırakmaya başlamıştır. İşletme sahipleri belirli hedeflere ulaşmak için işçiyi karşısına almak yerine onları kendi
yanına almayı tercih etmek durumunda kalmışlardır. Bunun nedeni işverenlerin kendilerine daha sadık, uyumlu, işini severek yapan ve firmanın amaçlarını benimsemiş iş gücüne gereksiniminin artmasıdır. Çünkü piyasa koşulları daha fazla rekabetçi hâle gelmektedir ve firmalar her yönden rakiplerinden daha iyi olmak zorunda kalmışlardır. İşletme sahipleri dikey hiyerarşi yerine yatay, karar alma süreçlerinde çalışanları da hesaba katan, katılımcı, yüz yüze iletişimin olduğu, daha insani bir yönetim yapısının gerekliliğini anlamaya başlamaktadırlar. Deyim yerindeyse işverenler bir taşla iki kuş vurmayı hedeflemektedirler. Hem kârlı bir kuruluş olacaklar ve hem de çalışanları mutlu edebileceklerdir. İşletmelerin bunu ne kadar gerçekleştirdikleri tartışmalı bir konu olsa da hedef esas itibarıyla budur.
1950’li yıllarla birlikte piyasalarda başka önemli değişimler de yaşanmaya başlamıştır. Piyasada Fordist firmaların kitlesel olarak ürettiği standart ürünlere yönelik taleplerde bir azalma söz konusu olmuştur. Özellikle sosyal refah devletinin gelir artırıcı politikaları sayesinde başta ABD olmak üzere Batı Avrupa ülkelerinde önemli bir tüketici kesimi olarak “orta sınıf” ortaya çıkmıştır. Orta sınıfın ortaya çıkması taleplerde farklılaşmaya neden olmuştur. Taleplerde farklılaşma orta sınıfın standart olarak üretilen ürünler yerine farklı olan ürünleri talep etmesi sonucu ortaya çıkmıştır.

İşlevsel esneklik, vasıflı işgücünün farklı işlerde çok amaçlı olarak kullanımı anlamına gelirken, sayısal esneklik ise işletmelerin piyasadaki değişimlere göre işgücünün sayısında artışa veya azalışa gidebilme kapasitesi olarak tanımlanmaktadır.

İşletmelere sayısal esnekliği sağlayan çevre işgücü konumunda kısa dönemli, sözleşmeli, yarı zamanlı (part-time) ve zaman zaman da taşeron olarak çalıştırılan işgücü oluşturulmaktadır. Çevre konumunda istihdam edilen işgücünün iş güvencesi çok az olduğu için sayısının azaltılması veya artırılması işletmeye fazla bir mali külfet getirmemekte ve hatta işveren belirli oranlarda çevre işgücünü istihdam ederek zaman zaman çalışanların sosyal hakları ile ilgili belirli yasal yükümlülüklerden kaçınabilmektedir. Sayısal esneklik, işletmelere maliyetlerin azaltılması açısından önemli bir katkı sağlamakla birlikte çalışanlar açısından her an işini kaybetme riski anlamına geldiği için literatürde çok sert bir şekilde eleştirilmiştir.

TKY, bir işletmenin tüm yönleriyle müşteri odaklı olması demektir. Bu bağlamda bir işletmenin üretim sürecinin başlangıcından sonuna kadar kullanılan tüm araç ve gereçlerin, teknolojik donanımın, istihdam edilen işgücünün (yönetici, büro çalışanı, isçi, vb.), tedarikçilerin (ham madde sağlayanlar, yedek parça üretenler) ve satış ve pazarlama birimlerinin (bayiler, yedek parça hizmetleri, müşteri sonrası hizmetler) ‘kalite’ anlayışı çerçevesinde eşgüdümlenmesi koordine edilmesi anlamına gelmektedir. TKY’de asıl amaç firmanın ürettiği üründen daha ziyade müşterinin istediği ürünü yine müşterilerin beğenileri doğrultusunda üretilmesi anlayışına dayanır. Üretim sürecinin tamamının müşteri odaklı olması TKY’nin vazgeçilmez bir unsurudur. TKY’de asıl hedef firmanın ne ürettiği değil müşterinin ne istediğidir. Yine aynı şekilde TKY felsefesinde esas amaç, bir işletmenin ürünü kaça ürettiği değil müşterinin onu beğenip beğenmediğidir. Şimşek kalite kavramının temel özelliklerini şu şekilde sıralamaktadır:
• Tasarımda kusursuzluk,
• Kullanımda kusursuzluk,
• Fiyatta kusursuzluk,
• Teslim süresinde kusursuzluk,
• Satış süresinde kusursuzluk,
TKY’nin temel ilkelerini ise şu şekilde sıralamak mümkündür.
• Müşteri odaklılık,
• Üst yönetimin liderliği,
• Sürekli gelişme,
• Tam katılım.
TKY üretim sürecinin tümünün, müşteri odaklı olarak etkinliğinin ve verimliliğinin artırılmasına dayanan bir sistemdir.

Ishikawa’ya göre Pareto Diyagramı gibi problem çözme teknikleri kaliteyi geliştirmede çok önemli bir rol oynamaktadır. Ancak problem çözme bir ekip çalışmasını gerektirir. Ishikawa bir işletmede en çok zarar veren hatayı tespit amacıyla gönüllü olarak bir araya gelen ve problemin çözülmesi ile ilgili belli bir konuda çalışmalar yapan ve genellikle 5-9 kişiden oluşan ekiplere “kalite çemberleri” adını vermektedir. Ishikawa kalite çemberlerini sürekli iyileştirme faaliyetlerini yürütülmesini sağlayan ekipler olarak tanımlamaktadır.
Ishikawa’ya göre Pareto Diyagramı ve benzeri teknikler yoluyla işletmelerde kalitenin yükseltilmesi TKY’nin olmazsa olmaz özelliklerinden birisidir.

Erken Dönem Yönetim Anlayışı (1750-1925)

Paternalizm, güce ve otoriteye sahip olan kişi veya bir kurumun kendisine bağımlı olanların ihtiyacını karşılaması ve bunun karşılığında bağımlı olanların güce ve otoriteye riayet etmesinin sağlandığı bir bağımlılık ilişkisidir.

Taylorizm, Frederick Winslow Taylor’un 1911 yılında yayımlanan Bilimsel Yönetimin İlkeleri adlı kitabında geliştirdiği yönetim anlayışına verilen bir isimdir.

TKY (Toplam Kalite Yönetimi), bir işletmenin tüm yönleriyle müşteri odaklı olması demektir (Şimşek 2000).

TKY (Toplam Kalite Yönetimi)’nin temel ilkelerini şu şekilde sıralamak mümkündür (Şimşek, 2000:51):

Pareto Diyagramı, bir işletmeye en çok zarar veren hatayı tespit etme ve çözme yöntemidir. Diğer bir ifadeyle Pareto Diyagramı, sorunlar arasında en önemli sorunları tespit edip çözümde önceliğin o soruna verilmesidir (Şimşek, 2000:119).

Kaizen kavramı İmai Masaaki tarafından geliştirilmiştir.

1996 yılında Avrupa Birliği ile imzalanan Gümrük Birliği anlaşması ile birlikte yeni yönetim metotlarının neredeyse eş zamanlı bir şekilde Türkiye’de işletmelerde uygulanmaya konduğuna tanık olmaktayız. 1991 yılında kurulan Türkiye Kalite Derneği (KALDER) bu uygulamaların Türkiye’de yaygınlaşmasında öncü bir rol oynamıştır.

TKY uygulamalarını eleştirel olarak değerlendiren çok sayıda çalışma mevcuttur. Hatta yeni yönetim metotları hakkında eleştirel olarak yazılanların en az olumlu yazılanlar kadar olduğu bile öne sürülebilir. Bu eleştirileri kısaca özetleyecek olursak 5 temel noktanın ön plana çıktığı görülmektedir.

Modern toplum öncesinde ekonominin tarıma dayalı olması, ürün çeşitliliğinin az olması, üretim araç ve tekniklerinin yeterince gelişmemiş olması, iş bölümü ve uzmanlaşmanın
basit düzeyde olması; örgütlülüğü sınırlı düzeyde geliştirmiştir.