ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 9

Çatışmacı teori, profesyonel gücü daha çok profesyonel bireyin hem meslek içindeki hem de meslek dışındaki faaliyetleri çerçevesinde değerlendirmektedir.

Perkin’in “profesyonel toplum” olarak adlandırdığı günümüz toplum yapısında ön plana çıkan birkaç önemli özellik bulunmaktadır. Örneğin Perkin’e göre gelişmiş ülkelerin modern toplumları, liyakata göre seçilen ve eğitimli uzmanlığa dayanan uzmanlaşmış mesleklerin kariyer hiyerarşilerinden oluşur.

Meslekler sosyolojisi alanında 1960’ların sonlarına kadar olan dönem, fonksiyonalist teorilerin geliştirildiği ve baskın olduğu bir dönem olmuştur. Fonksiyonalist modele göre profesyonel meslekler, toplumun değer ve hedeflerini yansıtan durağan kurumlardır.

Bilgi toplumu teorisyenlerinden biri olan Daniel Bell’e (1973) göre bilgi toplumundaki en belirgin değişim mal üretiminden hizmet üretimine geçiş olmakla birlikte teknik ve profesyonel mesleklerdeki artış da bu değişimler arasında en şaşırtıcı olanıdır

Genel, Sistematik Bilgi: Profesyonel olan ve olmayan meslekler arasındaki
en önemli ayrım, tutarlı bir sistem oluşturan bilgi birikiminden kaynaklanarak
ve onunla desteklenerek profesyonel mesleği karakterize eden yetenektir.
Sözü edilen bu bilgi birikimi, uzun bir eğitim süreci ve diğer kurulu
meslekler ile ilişki sayesinde kazanılır. Profesyoneller kendi uzmanlık alanlarıyla
ilgili meslek dışındaki insanların sahip olamayacağı bilgiye sahiptirler
(Greenwood,1957; Ritzer,1972).

Profesyonel meslekleri tanımlamaya yönelik süreç yaklaşımı ile ilgili ileri sürülençeşitli yaklaşımları dikkate alarak bir senteze ulaşmayı amaçlayan Ritzer, profesyonel meslek olma yolunda şu süreçlerden geçildiğini belirtmiştir (Ritzer,1972):
• Mesleğin tam zamanlı hâle gelmesi,
• İsim değişimi ile mesleğin özel olarak seçilmiş bazı kişilere ait bir nüfuzalanına sahip olması,
• Ulusal bir dernek kurulması
• Eğitim alanının açılması,
• Etik kurallarının belirlenmesi,
• Popüler ve yasal bir destek kazanmak için politik girişimlerde bulunulması.

Profesyonel mesleğe ilişkin tanımlarda  öne çıkan ortak unsurlar bulunmaktadır. Bunlar;
1. Anlaşılması ve kullanılması güç; fakat talep edilen bir bilgi olması,
2. Yüksek eğitim düzeyi ve hayat boyu öğrenim bilinci gerektirmesi,
3. Piyasada ayrıcalıklı bir yer ve kontrol olanağı sağlaması,
4. Bilgiye dayalı mesleki statü ve maddi ödüller sağlaması,
5. Örgütlenme sayesinde kazanılmış topluluk, üyelik ve kurum kimliği duygusu kazandırması
6. Bağlılık, sorumluluk ve meslektaşlık bilinci gerektirmesi

Dolayısıyla profesyonel meslek ilgili tanımlarda "anlaşılması kolay" bir unsur değildir.

Kavram olarak lonca; sanat sahiplerinin ve esnafın kendi aralarında kurdukları düzeni, birliği ve özel işleri için toplandıkları yeri ifade etmektedir. Lonca teşkilatı,mesleğe giriş ve ilerleme açısından
esnaf zaviyeleri ölçüsünde ağır koşullar koymadığı gibi din ve tarikat esaslarına da tabi olmamıştır. Merasimsiz olarak ve hangi dinden olursa olsun bütün esnafın toplanabileceği ve serbestçe müzakere yapabileceği bu tür yerlere lonca dendiği için bu esnaf örgütüne de lonca teşkilatı adı verilmiştir.

Profesyonel mesleklerin statü kategorisi olarak sergiledikleri görünüm, 19. yüzyılın sonlarından itibaren dramatik bir biçimde değişmiştir. Bu değişim, statü profesyonelliğinden mesleki
profesyonelliğe geçiş ile karakterize olmuştur.

Modern toplumda, artık çok az insan için yaşamı çalışmadan sürdürebilmek söz konusu olduğundan genel sosyal pozisyonun anahtar göstergesi olarak meslek, yeni bir önem kazanmıştır.

Freidson (1994), daha yakın tarihlerdeki bir değerlendirmesinde literatürde profesyonel mesleklerin çağımızdaki durumu ile ilgili üç konuda uzlaşma olduğunu ifade etmektedir. Bunlardan ilki, profesyonel mesleklerin modern toplumun etkin ve insanlığa yakışan bir şekilde fonksiyon göstermesinde özel bir öneme sahip olan farklı bir meslek çeşidi olduklarıdır. İkinci olarak 20. yüzyıl boyunca hem sayıları hem arz ettikleri önem açısından büyümüşlerdir. Son olarak da yine hem sayıları hem de önemleri 21. yüzyılda da artmaya devam edecektir. Profesyonel meslek ve profesyonellerin sayılarındaki bu hızlı artış, yeni bilgi ve sosyal ihtiyaçların artışı ile birlikte yeni mesleklerin ortaya çıkması ve günümüz toplumlarındaki iş gücünün büyük bir bölümünün daha fazla profesyonelleşme doğrultusunda hareket etmesi ile açıklanmaktadır. Öte yandan hizmet sektörünün yerini endüstri ve çiftçiliğe bırakması söz konusu değildir. Son yüzyılda çiftçilik ve endüstri işçileri yerini hizmet sektörüne bırakmıştır.

"Günümüzde profesyoneller; oldukça karmaşık ve anlaşılması güç bir doğası olan teknik bilgi beceriye sahip, eğitim almamış bir kişinin baş edemeyeceği kişisel ve teknik sorunları çözümlemek için ihtiyaç duyulan kişiler olarak anlaşılmaktadırlar."

Herbert Spencer, toplumu bir organizma hâlinde birbirleriyle ilişkili parçaların oluşturduğu bir sistem olarak kabul etmektedir. Talcott Parsons ise toplumu, kendisini oluşturan ögeler ile bu ögeler arasındaki ilişkileri içeren bir bütün olarak değerlendirmektedir. Öte yandan Karl Marx, toplumun temelde ekonomik ilişkilerin gelişmesine dayanan belirli yasalarca yönetilen doğaltarihsel bir süreç olduğu görüşündedir.Doğru cevap E'dir.

Talcott Parsons ise toplumu kendisini oluşturan ögeler ile bu ögeler arasındaki ilişkileri içeren bir bütün olarak değerlendirmektedir. Parsons’a göre toplum, uzun vadeli var olmanın temel işlevsel gereklerini kendi kaynaklarından alan bir toplumsal sistemdir.Doğru cevap C'dir.

sosyologların Tarım Devrimi olarak adlandırdıkları en büyük teknolojik devrim gerçekleşmiştir (Thompson ve Hickey, 2002: 114). 18. yüzyılın sonlarında ise ikinci büyük devrim niteliğindeki Endüstri Devrimi meydana gelmiştir.Doğru cevap D'dir.

Alvin Toffler, toprağa dayalı tarıma geçişin ardından Endüstri Devrimi ve son olarak da bilgi ile insanlığın çağ atladığını belirtmektedir. Toffler; birinci dalga olarak tarım toplumunu, ikinci dalga olarak endüstri toplumunu ve üçüncü dalga olarak da bilgi toplumunu ifade etmektedir. Toffler’a göre üçüncü dalganın ortaya çıkışı, birinci ve ikinci dalganın şekil değiştirmesiyle gerçekleşmiştir (Toffler, 1981: 43).Doğru cevap B'dir.

Bilgi toplumu kavramını çağrıştıran “endüstri sonrası toplum” kavramı ise ilk olarak sosyolog Daniel Bell tarafından ileri sürülmüştür. Bell, endüstri sonrası toplum kavramını beş boyut açısından açıklamaktadır. Bunlardan ilki, ekonomidir ve mal üretiminden hizmet sektörüne doğru bir değişimin yaşanmasını ifade etmektedir. İkinci boyut, çalışma alanıyla ilgilidir ve Bell; çalışma yaşamında giderek bilim, mühendislik, sağlık ve tıp, eğitim ve benzeri mesleklerde yer alanların yaygınlaşacağına vurgu yapmaktadır. Üçüncü boyut ise toplum için gerekli yeniliklerin sağlanmasında ve politik kararların alınmasında kuramsal bilginin merkezî rol almasıdır. Dördüncü boyut teknolojik gelişmeyi, beşinci ve son boyut da entelektüel teknolojinin yaratılmasını içermektedir. Bu doğrultuda Bell, endüstri sonrası toplumu; dinamizmini bilgiden alan, temel sektörün hizmet sektörü olduğu, uzman bireylerden oluşan bir toplum modeli biçiminde tanımlamaktadır (Bell, 1973: 13-18).

Giddens, yapılandırma kuramı ve modern toplumlar üzerindeki bütünsel görüşleriyle tanınır. Sosyoloji alanındaki en önemli modern bilimcilerden biridir. 29 dilde yayımlanan 34’ten fazla kitabıyla, yılda birden fazla kitap yayımlamış bir yazardır. John Maynard Keynes’ten sonra İngiltere’nin en tanınan sosyal bilimcisidir.Doğru cevap D'dir.

Risk toplumu üzerinde etkin rol oynayan bazı faktörler söz konusudur. Bu faktörler, bir yandan risk toplumunun biçimlenmesinde rol oynarken öte yandan toplumsal yapıyı etkilemektedir. Bunlardan başlıcaları; küreselleşme, devletin rolündeki değişim, postmodern durum, bilgi teknolojileri ve ekolojik sorunlardır.Doğru cevap E'dir.

Beck’in vurguladığı gibi küreselleşme bağlamında riskler, toplumsal yapıda “bumerang etkisi” meydana getirerek yayılmaktadır. Buna göre riskin olumsuz sonuçları er ya da geç riski üretenleri ya da bundan faydalananları vuracak ve zengin/güçlü ya da yoksul/güçsüz ayrımı yapmayacaktır (Beck, 1992: 23 ve 37). Küreselleşmenin risk toplumu yaratma bağlamındaki etkisi, küresel bağlantılılık yoluyla olmasının yanı sıra yarattığı sosyo-ekonomik sorunlar bağlamında da söz konusudur.

Zygmunt Bauman ise ulus-devleti üç temel direk üzerinde inşa olmuş, tarihte eşi benzeri olmayan bir kurum olarak görmektedir. Bu temel direkler; ekonomi yönetimi, politik yetke ve kültürel egemenlik biçimindedir. Bauman; küreselleşme sürecinde ulus-devlet kurumundan geriye kalanın, ekonomi yönetimi ve kültürel egemenlik tarafından desteklenmeyen sadece politik yetke olduğunu ileri sürmektedir. Bauman’a göre ulus-devletin zayıflamasında küreselleşme sürecinin iki zıt yöndeki eğilimi etkendir. Bu eğilimlerden biri, ekonomik bütünleşme; diğeri de kültürel kabileleşmedir. Küresel ekonomik bütünleşme, ulus-devletin ekonomi yönetimini; kültürel kabileleşme de ulus-devletin kültürel egemenliğini bozmuştur. Doğru cevap B'dir.