ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 7

Günümüzde doğal çevrenin işletmeler için önemi, sürdürülebilir kalkınma kavram ve anlayışının ortaya çıkması ile artmıştır. Bu kavram, ilk kez Birleşmiş Milletler’in görev vermesiyle başlatılan “Ortak Geleceğimiz” adlı raporda ortaya atılmıştır (Giddens, 2008: 994).

Karl Marx’ın öncülüğünü yaptığı bu anlayışa göre toplum; gelişmesi temelde ekonomik ilişkilerin gelişmesine dayanan, belirli yasalarca yönetilen doğal-tarihsel bir süreçtir.

Bilgi toplumu kavramını çağrıştıran “endüstri sonrası toplum” kavramı ise ilk olarak sosyolog Daniel Bell tarafından ileri sürülmüştür.

Endüstri toplumu sonrasında oluşan yeni toplum modelini betimlemek için kullanılan bir diğer kavram olan “enformasyon toplumu”, Yoneji Masuda tarafından ortaya atılmıştır.

Belirtilen kavramların yanı sıra ilk kez Alman sosyolog Ulrich Beck’in kullandığı “risk toplumu” kavramı ise bilgi toplumunun evriminde bilgi, insan, zaman ve mekân değerlerinin şekillendirdiği dünyada sıklıkla kullanılan bir diğer kavramdır

Bilgi toplumunda beyaz yakalı meslekler yanında bilgi merkezli meslekler hızla gelişmekte, mal üretiminden hizmetlere yöneliş yaşanmaktadır. Bu bağlamda endüstrinin istihdamdaki payı daralmakta, hizmet sektörü ise giderek genişlemektedir.

Risk toplumu üzerinde etkin rol oynayan bazı faktörler söz konusudur. Bu faktörler, bir yandan risk toplumunun biçimlenmesinde rol oynarken öte yandan toplumsal yapıyı etkilemektedir. Bunlardan başlıcaları; küreselleşme, devletin rolündeki değişim, postmodern durum, bilgi teknolojileri ve ekolojik sorunlardır.

Zygmunt Bauman ise ulus-devleti üç temel direk üzerinde inşa olmuş, tarihte eşi benzeri olmayan bir kurum olarak görmektedir. Bu temel direkler; ekonomi yönetimi, politik yetke ve kültürel egemenlik biçimindedir.

Bu anlamda modernizm, 18. yüzyılda “aydınlanma” ile başlayan Akıl Çağında gündeme gelmiş; rasyonalizm, mantık, bilimsel/evrensel doğrular, bilimsellik, sistematik düşünme, pozitivizm gibi temel olguları ve kavramları doğurmuştur

“Post-modernizm” kavramı, ilk kez 1954 yılında tarihçi Arnold Toynbee tarafından kullanılan, ancak Toynbee’nin öne sürdüğü şekliyle dünya tarihinin 19. yüzyılın son çeyreğinde başlayan değişimi için kullanılmaktan çok 1960’lı yılların kültürel hareketlerine ilişkin tartışmalar için önem kazanmış bir kavramdır.

Post modernizm; yereli yerelleşmeyi önemseyen, imaj, parçalılık, farklılık, çeşitlilik, belirsizlik, simülasyon ve “Ne olsa gider” ya da “Her şey uyar” temelinde şekillenir.

Talcott Parsons toplumu kendisini oluşturan ögeler ile bu ögeler arasındaki ilişkileri içeren bir bütün olarak değerlendirmektedir. Parsons’a göre toplum, uzun vadeli var olmanın temel işlevsel gereklerini kendi kaynaklarından alan bir toplumsal sistemdir.

Avcı ve toplayıcı toplum; insanların yaşamlarını avcılık, yiyecek toplama ve ilkel teknolojiyle balık tutma yoluyla sağladıkları en eski toplum modelidir. Az sayıda göçebe insandan meydana gelen bu toplumun belirgin özelliği; emeğin sınırlı bölünmesi ya da uzmanlaşması, karmaşık olmayan teknoloji ve güçlü akrabalık bağları biçimindedir.

Endüstri toplumunun temel özellikleri, gelenekçi toplumun karşıtı görünümdedir. Endüstri toplumu; kentleşme, makineleşme ve otomasyon ya da insan emeğinin yerini makinelerin alması, karmaşık bürokrasi, ikincil toplumsal ilişkiler ve toplumsal değişme olgularıyla tanımlanabilmektedir. Endüstri toplumu, makineleşmeye dayalı mal, hizmet ve enformasyon üretim ve dağıtımında ileri teknoloji kullanan toplumdur.

Bilgi toplumu kavramını çağrıştıran “endüstri sonrası toplum” kavramı ilk olarak sosyolog Daniel Bell tarafından ileri sürülmüştür. Daniel Bell endüstri sonrası toplumu; dinamizmini bilgiden alan, temel sektörün hizmet sektörü olduğu, uzman bireylerden oluşan bir toplum modeli biçiminde tanımlamaktadır.

Risk toplumu, endüstri toplumunun günümüze kadar izlediği yolda yaratılan tehditlerin ağır bastığı bir modernlik evresine işaret etmektedir. Bu kavram, modern toplumun yenilenme dinamiğinin yaratmış olduğu toplumsal, ekolojik ve bireysel risklerin giderek endüstri toplumunun güvenlik ve denetim kurumlarının etkisi altından çıktığını belirtmektedir.

Ulrich Beck’e göre risk toplumunda “ve” felsefesi egemendir. “Ve”nin getirdiği yan yana olma, çokluk, belirsizlik çerçevesinde dünyanın düzensizliği, kaotik yapılar ve işleyişler, belirsizlik çaresizliği, sınırlar ve sınırsızlık, sınırların ne olduğuna ilişkin yanılsama ve bunun doğurduğu korku; risk toplumunun temel konularını oluşturmaktadır. Teklik ise "ya, ya da" felsefesinin konusudur.

Endüstrileşmenin ürünü olarak görülebilen çeşitli riskler, küreselleşme sürecinde etkisini artırmıştır. Nitekim küreselleşen dünyada her an herhangi bir yerde ekonomik, politik ya da toplumsal nitelikli bir olay gerçekleşebilmekte ve tüm toplumları etkileyebilmektedir. Yereli aşan küresel bağlantılılık, risk toplumu yapılanmasının nedenlerinden biri olmaktadır. Nitekim, küreselleşme sürecinin sonuçlarından başlıcaları, belirsizlik ve güvensizliktir.

Küreselleşme; eşitsizlik, işsizlik, ümitsizlik ve dışlanma gibi toplumsal sorunlar bakımından önemli kaygılar yaratan, toplumsal adaletsizliği artıran ve toplumsal dayanışmanın zayıflamasına neden olan bir süreçtir.

Manuel Castells, küreselleşme sürecinde ulus-devletin araçsal yetkinliğinin çeşitli nedenlerle zemin kaybettiğini öne sürmektedir. Ekonomik faaliyetlerin küreselleşmesi, medya ve elektronik iletişiminin küreselleşmesi, suçun küreselleşmesi, toplumsal tepkilerin küreselleşmesi, sınır-ötesi terör şeklinde ayaklanmanın küreselleşmesi gibi gelişmeler; ulus-devletlerin elini zayıflatan nedenler arasında sayılabilmektedir.

Post-modernizm kavramı 19. yüzyılın son çeyreğinin kültürünü açıklamak üzere ilk kez Lyotard tarafından kullanılmıştır. Bir diğer anlatımla bir epistemoloji olarak post-modernizm en yalın biçimi ile “aklın ölümü” olarak ifade edilebilir ve bu anlamıyla ilk defa Lyotard tarafından kullanılmıştır. Lyotard açısından post-modernizm; modernin içerisinde sunulamayanı, sunulmamanın kendisinde ileri götüren olacaktır. Aklın ölümü ve toplum ya da topluluk bütünü yerine birey parçalılığı bağlamında post-modernizm; ideolojilerin insanlara kazandırdığı tek doğru etrafında birleşme idealini gevşeterek herkesin bulunduğu ya da baktığı yere göre değişen, rastgele inanışlarla biçimlenen bir kültürdür.