ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 2

Piyasa mekanizmasının işlerliğini sağlamak ve bunun önündeki engellerin kaldırılması suretiyle ekonominin yeni koşullara adaptasyonunu hızlandırmaktır açıklaması tek doğru seçenektir.

Sanayileşmenin geniş tanımı olarak ifade edilen yaklaşıda iktisadi, sosyal ve kültürel ögeleri içermesi nedeniyle ölçülmesi ve mukayese edilmesi daha güçtür. Bu nedenle sanayileşme kavramı genellikle dar anlamında kullanılmaktadır. Bu nedenle IV numaralı ifade sanayileşme kavramı ile ilgili olarak yanlış bilgi içerdiğinden bu ifadenin yer almadığı seçenek sorunun doğru yanıtı olacaktır.

Sanayileşmenin temel göstergeleri; milli gelirde sanayi sektörünün payının artması, toplam istihdamda sanayi sektörünün oranının genişlemesi, ihracat içerisinde sanayi ürünlerinin payının yükselmesi ve imalat sektöründe tüketim, ara malların ve yatırım mallarının dağılımının yatırım malları lehine genişlemesidir.

Gelişen milliyetçilik akımlarının da etkisiyle sanayileşme alanında dışa bağımlılığın ortadan kaldırılması ve yerli sanayinin geliştirilmesine yönelik olarak çeşitli girişimlerde bulunulmuştur. Bunlardan birincisi 1863 yılında kurulan Islahı Sanayi Komisyonudur.

Yabancı girişimcilerin Osmanlı topraklarına yönelik yatırımları, dış borçlanmanın artmasıyla yükselmiştir. Ancak bankacılık, ulaşım ve ticaret gibi kârlı alanlara yatırım yapılmasından dolayı sanayi sektörü içerisindeki yabancı sermaye payı oldukça düşük kalmıştır.

Cumhuriyet döneminde teşviklerle geliştirilmeye çalışılan ilk sanayi alt sektörü, şeker üretimidir; çünkü şekere yönelik talep yüksektir ve ham maddesi de yurt içinde üretilebilmektedir.

Cumhuriyet’in modern kapitalist bir ekonomi inşa etmek için gerekli gördüğü mekanizmanın iktisadi kökleri, 1923 yılında düzenlenen Türkiye İktisat Kongresi’nde oluşmuştur.

Türkiye Sınai Kalkınma Bankası (TSKB), bu dönemde sanayi sektöründeki özel girişimciliğe finans ve teknik destek sağlamak üzere kurulmuş ilk özel yatırım ve kalkınma bankasıdır. TSKB, 1950’li yıllarda ticari sermayenin sanayi kesimine yönlendirilmesinde önemli bir rol oynamıştır.

1950’li yılların ikinci yarısında ortaya çıkan ekonomik darboğazların giderilmesi konusunda geniş kesimlerin üzerinde ittifakla kabul ettiği görüş, plancılıktır. Bu kesimler, plancılık sayesinde ekonomik istikrarsızların önüne geçileceği beklentisi içerisindedirler. Sanayi kesiminin plancılığı savunmasının arkasındaki temel yaklaşım; sanayileşmenin birincil hedef olarak belirlendiği ithal ikameci bir stratejiye, yerli sanayicileri geniş bir iç pazarda rahatlıkla hareket etme imkânı sağlamasına ve yurt içi üretim nedeniyle sağlanan döviz tasarrufunun dış ödeme güçlüklerini ortadan kaldırmasına dayanıyordu. Planlamayı savunan diğer bir kesim ise dış kredi çevreleridir. Planlamayı savunan kesimlerden biri de kamu bürokrasisidir. Planlamayı savunan kesimler arasında akademik camia da yer almaktadır.

Türk plancılığının temel özellikleri şunlardır: a) Doktriner değil pragmatik amaçlıdır. b) Yüksek büyüme hızı ve sanayileşme öncelikli hedeftir. c) Türkiye’nin dışa bağımlılığını ortadan kaldırmaya yönelik olarak ithal ikameci bir sanayileşme stratejisi öngörülmektedir d) Planlarda kamu kesimi yatırımlar yoluyla doğrudan, özel kesim ise teşvik, özendirme ve koruma politikaları yoluyla makroekonomik yapının tümü planlanmaktadır. e) Planlarda amaç bolluğu söz konusudur. Bu bilgiye dayanarak I ve V numaralı ifadeler yanlış bilgi içerdiğinden bu ifadelerin yer almadığı seçenek sorunun doğru yanıtı olacaktır.

24 Ocak 1980 Kararları’nın temel amaçları şu şeki  Bunlardan birincisi piyasa mekanizmasının işlerliğini sağlamak ve bunun önündeki engellerin kaldırılması suretiyle ekonominin yeni koşullara adaptasyonunu hızlandırmaktır. İkincisi amaç, enflasyonist eğilimleri kırmaya yönelik olarak toplam talebin kısılmasıdır. Son amaç ise devalüasyon yoluyla dış ödemeler dengesi açıklarının kapatılmasıdır.

Türkiye’de sanayileşmeye yönelik ilk girişim, buhar makinesinin icadından 100 yıl kadar sonra, 1863’te Islahı Sanayi Komisyonu’nun kurulması olmuştur.

Toplam üretim içerisinde sanayi sektörünün payının artması sanayileşmenin en önemli göstergelerinden biridir. Sanayi sektörü içerisindeki imalat sektörünün göreceli büyüklüğü nedeniyle genellikle imalat sektörü ile sanayi sektörü birbirlerinin yerine kullanılabilmektedir

Osmanlı sanayisinin önemli bir özelliği de bölgesel yoğunlaşma içerisinde olmasıdır. Sanayinin önemli merkezi 1912 yılında Balkan Savaşı nedeniyle Yunanistan’a katılana kadar Selanik, daha sonra ise İstanbul’dur (Pamuk, 2007b:19). Toplam sanayi tesislerinin %55’i kuruludur. Sanayinin yoğunlaştığı ikinci bölge ise İzmir’dir (Osmanlı İstanbul Sanayi İstatistikleri, 1984:26). Bunun en önemli nedeni; tüketim merkezlerine yakın olma isteği, ulaşım kolaylığı ile sanayi sektöründe önemli bir sermaye ve emek payına sahip olan gayrimüslim azınlıkların bu bölgelerde yoğunlaşmasıdır. Bu dönemde Türklerin sanayideki sermaye ve emek payı ancak %15 civarındadır (DİE, 1973:143).

Milliyet             Sermaye %        Emek %
Türk                  15                    15
Rum                  50                   60
Ermeni               20                   15
Yahudi                5                    10

Yabancı               10

Osmanlı sanayisinin temel özellikleri şunlardır: Osmanlı sanayisi tarıma ve tüketim malları üretimine dayalı olduğu gibi bölgesel yoğunlaşma da söz konusudur. Sanayide gayrı müslim azınlıkların ağırlığı oldukça fazladır; ancak yabancı sermayenin sanayi sektöründeki payı oldukça düşüktür.

17 Şubat-4 Mart 1923 tarihleri arasında Lozan görüşmeleri sürerken İzmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresi, Türkiye Cumhuriyeti’nin uygulayacağı iktisat politikalarının serbest girişime dayalı, ithal ikameci, yabancı sermayeye izin veren ve iktisadi hayatın Müslüman-Türk tüccar ve sanayiciler eliyle yürütülmesini  savunan esasların deklare edildiği bir toplantı olarak gerçekleşmiştir.

1927 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin sahip olduğu beşeri ve ekonomik varlığın bir envanterini çıkarmak amacıyla nüfus, tarım ve sanayi sayımı yapılmıştır. Bu sayıma göre istihdamın % 80.9’u tarım, % 8.9’u sanayi ve % 10.2’si hizmetler sektöründe çalışmaktadır. Gayri safi yurt içi hasıla içerisinde tarımın payı % 49, sanayinin payı % 14 ve hizmetler sektörünün payı ise % 36’dır

TÜRKİYE SINAİ KALKINMA BANKASI VE İLKLER
1950’ler
• Özel sektöre proje bazında orta-uzun vadeli kredi temini,
• Proje sponsorlarına teknik danışmanlık,
• Sermaye piyasasının kurulmasına yönelik ilk etüt ve öncülükler,
• Ülkede döviz yokluğu en üst seviyelereyken ithalat için gerekli dövizi kredi olarak verebilen tek kuruluş,
• Marshall yardım fonundan serbest kalan dövizin peşin para ile satışına aracılık eden tek kuruluş.

Kalkınma planlarının kamu ve özel kesim üzerindeki etkinliği oldukça farklıdır. Planlarda kamu kesimi yatırımlar yoluyla doğrudan, özel kesim ise teşvik, özendirme ve koruma politikaları yoluyla dolaylı biçimde planlanmaktadır. Dolayısıyla planlar kamu sektörü için emredici, özel sektör içinse teşvik edicidir.