ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 4

Keynesyen ekonomik politikalarla tam istihdamın hedeflendiği, refah devleti politikalarıyla ücretlilere belirli bir ekonomik güvence sağlandığı ve çoğulcu demokrasi uygulamaları içinde sendikaların örgütlenme ve etkinlik alanının genişlediği bu dönem; endüstri ilişkileri açısından “altın çağ” olarak nitelendirilmektedir.

Sendikasız endüstri ilişkileri sistemi, özellikle 1970’lerden sonra başlayan postendüstriyel dönüşüm sonrası gündeme gelmiştir. Hatta ABD’de sendikasız sistemin daha erken ortaya çıktığı da söylenebilir. Bu dönemin en önemli özelliği bireyi ön plana çıkaran bir anlayış içinde olmasıdır. Sistem, gözü kapalı talimatlar alan ve bunları uygulayan çalışanlar yerine analiz eden, geliştiren, katılımcı ve sorumluluk alan bireyi istemektedir.

Sendika kavramı, ilk kez İngiltere’de bir şehir veya bölgede işçilerin genel çıkarlarını korumak için kalfalar arasında kurulup geliştirilen dostluk örgütlerinin ortak eylemlerini anlatmak için kullanılmıştır.

Kamuya yönelik hizmetlerde sendikalaşmayı yasaklayan Ta’til-i Eşgal Kanunu, Yeni İş Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 1937 tarihine kadar uygulamada kalmıştır.

1946-1960 yılları arası yani Türkiye’de sendikacılığın kuruluş dönemi olarak anılan dönemdir.

Türkiye'nin ilk Sendika Kanunu 20 Şubat 1947 tarihli ve 5018 sayılı “İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında Kanun” adıyla çıkmıştır.

Türkiye’de sendikacılığın kişilik kazanma ve gelişme dönemi olarak anılan 1960- 1980 yıllarının ekonomik açıdan en belirgin özelliği, kalkınmada planlı döneme geçilmiş olmasıdır. Türkiye'nin ilk Sendika Kanunu ise, 20 Şubat 1947 tarihli ve 5018 sayılı “İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında Kanun” adıyla çıkmıştır.

1952 yılında kurulan Türk İş, üye sayısı bakımından Türkiye'nin en büyük konfederasyonudur.

Devlet, bir taraftan işveren olarak yaptığı yatırımlarla istihdam olanaklarını artırıcı bir etki yaparken diğer taraftan devletin kamu kesiminde yaptığı toplu sözleşmeler ve bu sözleşmelerle getirilen çalışma koşulları özel sektörde toplu sözleşmeleri etkilemektedir.Devletin çalışma ilişkilerinde yerine getirdiği bir başka rol ise toplu iş uyuşmazlıklarında uzlaştırıcılık rolüdür.

Devletin rolü ve amaçları doğrultusunda endüstri ilişkilerinin geçirdiği dönemler; kitle üretim dönemi, müdahaleci dönem, liberal dönem ve sendikasız endüstri ilişkileri dönemidir.

Sendikaların evrensel temelde birtakım ortak özellikleri şöyle sıralanabilir: Sendikalar; a) mücadele örgütleridir, b)
meslek örgütleridir, c) sınıf örgütleridir, d) demokratik örgütlerdir, e) kitle örgütleridir, f) çalışma hayatında ve ekonomik ilişkilerde barışı ve istikrarı sağlayan örgütlerdir, g) adil ve hakça bir gelir dağılımını sağlayan örgütlerdir.

Türkiye’de işçi sendikacılığının tarihsel gelişimi dört temel dönem içinde incelenebilir. Bunlar; cemiyetler dönemi (1923-1946), kuruluş dönemi (1946-1960), gelişme dönemi (1960-1980) ve değişen koşullarda sendikacılık dönemi (1980’den günümüze kadar)’dir

Türkiye’de sendikacılığın bir özelliği olarak sendikalı işçilerin cinsiyete göre dağılımı, en güncel veriler ışığında incelendiğinde, toplam sendikalı işçiler arasında kadınların oranının % 15 olduğu görülür. Temmuz 2008 döneminde ise toplam 964.567 kadın işçinin 480.872’si sendikalıdır, bir başka deyimle kadınların sendikalaşma oranı % 49,85’tir.

1952 yılında kurulan Türk-İş, üye sayısı bakımından Türkiye’nin en büyük konfederasyonudur.

Disk’in kurucusu ve Türkiye Maden-İş Genel Başkanı Kemal Türkler, 22 Temmuz 1980’de evinin önünde katledilmiştir.

TİSK, Türkiye’de işveren sendikalarının üst örgütlenmesi olan tek konfederasyondur. TİSK, işveren sendikaları konfederasyonu olarak 1962 yılında kurulmuştur.

Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK), kamu ve özel sektörde faaliyet gösteren 21 sendikadan oluşmaktadır. TİSK, Türkiye’deki işveren sendikalarının üst örgütüdür. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ise işverenlerin ekonomik çıkarlarını temsil eden bir örgüttür  TİSK'e bağlıdır.

Türkiye’de işveren sendikalarının sayısal durumu 80’li yıllar ve sonrasında incelendiğinde özellikle 1983’ten sonra sayıca bir düşüş yaşandığı ve günümüze kadarki dönemde de yaklaşık 50 kadar işveren sendikasının faaliyet gösterdiği görülmektedir.

Endüstri ilişkileri teorisi Amerikalı iktisatçı John T. Dunlop tarafından geliştirilmiştir. Dunlop, endüstri ilişkileri sisteminin, toplumun ekonomik sisteminin bir parçası değil; fakat onun ayrı bir alt sistemi olduğunu ileri sürmüş ve kısmen ekonomik ve politik karar verme mekanizmaları ile ilişkili olarak ele almıştır. Dunlop için endüstri ilişkileri sistemi; belirli aktörlerden, çerçevelerden ve endüstri ilişkileri sistemini bütünleştiren ideolojiden ve iş yerindeki aktörlerin yönetilmesi için oluşturulan kurallar bütününden oluşmaktadır. Aktörler; yönetim hiyerarşisini ve temsilcilerini, işçiler ve temsilcilerini ve devlet yetkilileri gibi uzmanlaşmış üçüncü taraf kurumlarını içerir

Endüstri ilişkileri bağlamında işveren ise çalışma koşullarının oluşmasında işçi sendikalarıyla pazarlık yapan, çalışma hayatına yönelik yasal düzenlemelerin hazırlanmasında devlete baskı yaparak kendi çıkarını gözeten kişidir.