ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 2

Toplu sözleşmenin ve etkin sendikaların olmadığı, çalışma saatlerinin uzun, ücretlerin düşük olduğu ve hükümetin iktisadi hayata müdahale etmediği dönem "kitle üretim dönemi" olarak ifade edilirken, 1930’lar sonrasında devletin müdahaleci anlayışının ön plana çıktığı dönem "müdahaleci dönem" olarak adlandırılmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Firmalar arasında karşılaştırma "sendikalı veya sendikasız" ve "büyük ya da küçük" olmalarına göre yapılmaktadır. Buna göre, sendikalı büyük firmalar "biçimsel (formel) ödeme sistemi", "sürekli ve yoğun ödeme hiyerarşisi", "yaygın ve takdire bağlı olmayan sağlık giderleri ve emeklilik aylığı", "endüstri standardında ya da daha iyi tatiller", "endüstri veya yerel düzeyde toplu anlaşmaya dayanan iş garantisi", "formel/enformel ilişkilerle belirlenen anlaşmalar" ve "formel (devlet programlarıyla ilişkili) yetiştirme sistemleri" ile karakterize olmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Sendika kavramı, ilk kez İngiltere’de bir şehir veya bölgede işçilerin genel çıkarlarını korumak için kalfalar arasında kurulup geliştirilen dostluk örgütlerinin ortak eylemlerini anlatmak için kullanılmıştır. Doğru cevap B’dir.

Türkiye’nin ilk Sendika Kanunu 20 Şubat 1947 tarihli ve 5018 sayılı “İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında Kanun” adıyla çıkmıştır. Bu Kanun, Türkiye çalışma yaşamında bireysel ilişkilerden toplu ilişkiler düzenine, sendika yasağı rejiminden Cemiyetler Kanunu ile başlayan sendika özgürlüğü ve sendika hakkı rejimine geçişi sağlayan ilk yasal düzenleme olmuştur. Bu Kanun 13 madde ve geçici bir maddeden oluşmuştur. Doğru cevap C’dir.

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın Çalışma Hayatı İstatistiklerine göre 1984- 1989 döneminde sendikalaşma oranında genel bir artış eğilimi görülürken; 1989 yılında 2821 sayılı Yasa’da 3449 sayılı Yasa ile yapılan değişiklikten kaynaklanan bir düşüş yaşanmıştır. İzleyen 1990-1995 yılları arasında sendikalaşma oranında bir artış rakamlara yansımıştır. 1997-2000 yılları arasında ise sendikalaşma oranlarında küçük bir artış görülürken, 2000 yılını izleyen ilk bir yılda ani bir düşme yaşanmıştır. 2002 ve 2009 yılları arası sendikalaşma oranı, % 57- 59 arasında küçük bir artış eğilimiyle kendini göstermektedir.  Doğru cevap B’dir.

1952 yılında kurulan Türk-İş (Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu) üye sayısı bakımından Türkiye’nin  en büyük konfederasyonudur. Doğru cevap A’dır.

İşverenlerin örgütlenmelerinin kolaylaştırılması için kamu sektöründeki işverenler için aynı iş kolunda faaliyette bulunma koşulu aranmamaktadır. Kamu İşletmeleri İşverenler Sendikası (Kamu-İş) ve Türk Ağır Sanayi ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası (TÜHİS) kamu sektöründe faaliyet göstermekte olan işveren sendikalarıdır. Doğru cevap A’dır.

Türkiye’deki işveren sendikalarının üst örgütü Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu’dur (TİSK). TİSK, kamu ve özel sektörde faaliyet gösteren 21 sendikadan oluşmaktadır. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ise işverenlerin ekonomik çıkarlarını temsil eden bir örgüttür.  Doğru cevap D’dir.

Endüstri ilişkileri, günümüzde ücretlilerle işverenler arasında kurulan ve başat olan çalışma ilişkisini anlatan bir kavramdır. Tanımı gereği, her endüstri ilişkisi bir çalışma ilişkisidir; fakat her çalışma ilişkisi bir endüstri ilişkisi değildir. Endüstri ilişkileri, bu dar anlamlı kullanımı yanında bir bilim dalı olarak da iş gücü içerisindeki ücretliler ve işverenler arasında kurulan ilişkiyi konu almaktadır. Doğru cevap B'dir.

Endüstri ilişkileri teorisi Amerikalı iktisatçı John T. Dunlop tarafından geliştirilmiştir. Dunlop, endüstri ilişkileri sisteminin, toplumun ekonomik sisteminin bir parçası değil; fakat onun ayrı bir alt sistemi olduğunu ileri sürmüş ve kısmen ekonomik ve politik karar verme mekanizmaları ile ilişkili olarak ele almıştır. Dunlop için endüstri ilişkileri sistemi; belirli aktörlerden, çerçevelerden ve endüstri ilişkileri sistemini bütünleştiren ideolojiden ve iş yerindeki aktörlerin yönetilmesi için oluşturulan kurallar bütününden oluşmaktadır. Aktörler; yönetim hiyerarşisini ve temsilcilerini, işçiler ve temsilcilerini ve devlet yetkilileri gibi uzmanlaşmış üçüncü taraf kurumlarını içerir.

Devlet, endüstri ilişkileri sisteminde işçi ve işverenin yanında üçüncü bir aktör
olarak daha çok denge ve uzlaşma sağlama niteliğiyle yerini almaktadır. Devletin çalışma yaşamındaki en temel rolü, çalışma yaşamına yönelik yasal düzenlemeleri hazırlamaktır. Bu rolünün yanında kamu işletmelerinde devletin kendisi de işveren olarak yer alabilmektedir. Devlet, bir taraftan işveren olarak yaptığı yatırımlarla istihdam olanaklarını artırıcı bir etki yaparken diğer taraftan devletin kamu kesiminde yaptığı toplu sözleşmeler ve bu sözleşmelerle getirilen çalışma koşulları özel sektörde toplu sözleşmeleri etkilemektedir. Devletin çalışma ilişkilerinde yerine getirdiği bir başka rol ise toplu iş uyuşmazlıklarında uzlaştırıcılık rolüdür. Ekonomik ve toplumsal gerekliliklere bağlı olarak devlet çalışma ilişkilerinin tarafları arasında dengeleyici bir rol üstlenerek, iş uyuşmazlıklarının barışçıl
yoldan çözümlenmesine katkıda bulunmaktadır. Fakat devletin ekonomik yaşamdaki rolünün ve etkinliğinin giderek azalmasıyla beraber,
endüstri ilişkilerindeki rolü de değişerek denge unsuru olma özelliğini giderek
kaybetmektedir.

Liberal Dönem, Keynesyen ekonomik politikalarla tam istihdamın hedeflendiği, refah devleti politikalarıyla ücretlilere belirli bir ekonomik güvence sağlandığı ve çoğulcu demokrasi uygulamaları içinde sendikaların örgütlenme ve etkinlik alanının genişlediği bu dönem; endüstri ilişkileri açısından “altın çağ” olarak nitelendirilmektedir.

Sendikasız endüstri ilişkileri sistemi, özellikle 1970’lerden sonra başlayan postendüstriyel dönüşüm sonrası gündeme gelmiştir. Hatta ABD’de sendikasız sistemin daha erken ortaya çıktığı da söylenebilir. Bu dönemin en önemli özelliği bireyi ön plana çıkaran bir anlayış içinde olmasıdır. Sistem, gözü kapalı talimatlar alan ve bunları uygulayan çalışanlar yerine analiz eden, geliştiren, katılımcı ve sorumluluk alan bireyi istemektedir. Özelikle bu dönemden sonra birçok işletmenin sendikaya karşı cephe alarak sendikayı dışladığı, sendikasız bir yapı kazandığı görülmektedir.

1919 yılında kurulan Uluslararası Çalışma Örgütü ILO insan haklarının, sosyal adaletin ve çalışma haklarının iyileştirilmesi için çalışan bir Birleşmiş Milletler ihtisas kuruluşudur. Türkiye ILO’ya 1932 yılında üye olmuştur.

ILO Ankara Ofisi 1976 yılında açılmıştır.

Sendikacılıkla ilgili olarak işveren güdümlü sendikacılığı ifade eden yaklaşım
sarı sendikacılıktır.

Kamuya yönelik hizmetlerde sendikalaşmayı yasaklayan Tatil-i Eşgal Kanunu, Yeni İş Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 1937 tarihine kadar uygulamada kalmıştır.

1967 yılında kurulan DİSK, genel olarak sınıf sendikacılığı yapmaktadır.

1952 yılında kurulan Türk-İş, üye sayısı bakımından Türkiye’nin en büyük konfederasyonudur.

Endüstri ilişkileri sisteminin başlıca aktörleri olan işçiler, endüstri ilişkilerinin kolektif ilişkiler temeline dayanması nedeniyle sistemde ağırlıklı olarak sendikalar tarafından temsil edilmektedirler.

Sanayileşmenin ilk dönemlerinden itibaren işverenler, işçilere ve işçi örgütlerine karşı sert bir yaklaşım sergileyerek işçilerin örgütlenmesini engellemek için her yola başvurmuşlardır. İşverenlerin işçilere karşı tavırları, ilk işçi hareketlerinin başladığı 19. yüzyıl başlarında başlamış ve bu tutum günümüze kadar sürmüştür.

Ekonomik ve toplumsal gerekliliklere bağlı olarak devlet çalışma ilişkilerinin tarafları arasında dengeleyici bir rol üstlenerek, iş uyuşmazlıklarının barışçıl yoldan çözümlenmesine katkıda bulunmaktadır. Fakat devletin ekonomik yaşamdaki rolünün ve etkinliğinin giderek azalmasıyla beraber, endüstri ilişkilerindeki rolü de değişerek denge unsuru olma özelliğini giderek kaybetmektedir. Doğru cevap E'dir.