ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 14

Pre-endüstriyel toplumları da kendi içinde avcı-toplayıcı, göçebe-bahçıvan ve tarım toplumları olmak üzere üç grupta incelemek mümkündür.

Avcı ve toplayıcı gruplar; genellikle avcılığın esas olarak erkekler, toplayıcılığın ise kadınlar tarafından üstlenildiği, cinsiyete dayalı iş bölümü etrafında kurulmuştur. Et, genellikle bir prestij kaynağıdır. Avcı ve toplayıcı toplumlarda insanlar, hayatlarını idame ettirmek ve yiyecek bulabilmek için sürekli bir yerden başka bir yere göç ederler.

En genel tarifiyle fabrika üretimi düzeninin egemenliğinde bir sosyal örgütlenme biçimi olarak tanımlanan üretim biçimi endüstrileşme olarak bilinmektedir.

Yunanlılar için bilimin amacı, olguların metafiziksel “niçin”ini sormaktı; oysa Bacon, bilimin olguların “nasıl”ına adanması gerektiğini düşünüyordu. Descartes ise bir anlamda endüstrileşmenin düşünsel altyapısını oluşturan matematiksel düşüncenin gelişiminde oldukça etkili olmuştur.

Freyer (1954:10-25), İngiltere’yi esas alarak teknik gelişmenin altı dalga hâlinde ortaya çıktığını iddia eder:
1. Dokuma endüstrisi dalgası
2. Demir çelik dalgası
3. Ulaştırma dalgası
4. Kimya çağı
5. Elektrik endüstrisi dalgası 
6. Benzin motoru çağı

Doğrudan endüstri toplumuna ilişkin ilk kapsamlı çalışmalardan biri SaintSimon’un 1816 yılında yayımlamış olduğu “L’Industrie” dir.

Comte toplumsal değişme sürecinde toplumsal bilinci bağımsız değişken olarak, bir diğer ifade ile belirleyici unsur kabul ederek adına “Üç Hâl Kanunu” dediği ünlü teorisinde toplumların, dinsel normların ve soyut düşüncelerin egemen olduğu teolojik ve metafizik aşamalardan akıl, bilim, ilerleme ve endüstri ile özdeşleştirdiği nihai aşama olan pozitif aşamaya doğru yöneldiğini iddia etmektedir.

Ünlü Fransız sosyoloğu Durkheim da Spencer gibi toplumların “basit toplum”lardan “karmaşık toplum”lara doğru bir evrim sürecinde geliştiğini düşünmektedir. Ancak Durkheim’ın düşüncesinin odak noktasını “Toplumları bir arada tutan unsur nedir?” sorusu oluşturur. Buradan hareketle Durkheim “kolektif bilinç” ve “dayanışma”yı anahtar kavramlar olarak ele alır.

Marx’a göre proleterya ile kapitalistler arasındaki çatışmayı doğuran da endüstridir. Weber daha çok genel sürecin bir parçası olarak endüstrinin gelişimi ile ilgilenir ve tarihte temel gelişme olarak rasyonelleşmenin merkezî önemini vurgular.

Endüstri sonrası toplum teorilerinin öncü isimlerinden olan D. Bell, gelmekte olan toplumun yeni paradigmasının teorik bilgi olduğunu vurgular. Bilindiği gibi endüstri toplumu, malların üretimi için makinelerin ve insanların koordinasyonuna dayanır. Oysa yeni toplum, bilgi etrafında örgütlenmektedir.

Makro sosyoloji, adından da anlaşılacağı şekilde, geniş bir perspektife odaklanır. Toplumsal bütünü anlamaya
çalışır. Makro sosyoloji; ekonomik düzen, politik sistem ve
kurumsal yapılar gibi büyük ölçekli toplumsal sistemlerin
çözümlenmesidir.

Pre-endüstriyel toplumları da kendi içinde avcı-toplayıcı, göçebe-bahçıvan ve tarım toplumları olmak üzere üç grupta incelemek mümkündür.

Kaynakların yetersiz olmasından dolayı, küçük de olsa, bir eşitsizlik söz konusudur. Avcı ve toplayıcı
toplumlarda toplumsal farklılaşma; yaş, cinsiyet ve aile kökeni gibi karakteristiklere göre oluşur.

Göçebe toplumlar; Afrika, Orta Doğu, Güney Amerika ve Asya’nın steplerindeki bazı yarı kurak
topraklarda yaşamışlardır. Yaşam biçimleri, avcı ve toplayıcı toplumlara bazı bakımlardan benzer. Kullandıkları aletler basit ve taşınabilirdir. Ancak avcı ve toplayıcıların teknolojileri ile karşılaştırırsak biraz daha gelişmiştir.

Tarım teknolojisi, verimli uzmanlaşma, bir toprak
parçasına yerleşme ve ticaret şeklindeki dört faktör; ekonominin bir devrim niteliğindeki dönüşümünde anahtar unsurlar olmuştur.

Toynbee ve Rostow gibi bazı tarihçiler Endüstri
Devrimi’nin başlangıç tarihi olarak 18. yüzyılı almaktadırlar.

19. yüzyıl, gururla kendisini teknik yüzyılı olarak vasıflandırmıştır. Bazı yazarlar 19. yüzyılı, o güne kadar insanlık tarihinin “en çok değişen” yüzyılı olarak adlandırmışlardır. Örneğin Sezar ile Napolyon’un kullandığı savaş arabaları aynıdır. Atlı arabalar, bulunduğu tarihten 1830’lara kadar 4000 yıl boyunca önemli bir değişikliğe uğramamışlardır. Oysa 1830 ile 1870 yılları arasında (kırk
yılda), geçmiş dört bin yıldan daha fazla değişiklik yaşanmıştır. 1807’de ilk buharlı gemi yapılır ve on dört yıl sonra gemi seferleri bütün dünya denizlerini kaplar. 19.
yüzyılda bu teknik gelişmeler, binlerce yıldır duraklayan insanların artık sonsuza kadar sürüp gidecek bir ilerleme içine girdiği duygusunu uyandırmıştır. Freyer (1954:4-5), tarihin hiçbir döneminde dünyanın görünümünün 19. yüzyılda olduğu kadar kısa sürede değişmediğini ifade etmektedir. Bir diğer ifade ile bu değişim, her alanda kendini göstermiştir; insan, beden ve ruhu ile eski dünyadan modern dünyaya geçmiştir.

Elektrik endüstrisi dalgası: Telefon ve telgraf, 1830 ile 1840 yılları arasında icat edilir. Ancak bu dalga, büyük bir endüstri olarak 19. yüzyılın son çeyreğinde kuvvetli akım tekniğine geçişle birlikte başlar. Bu yeni endüstri, kendisinden önceki bütün endüstrileri kökünden değiştirir. Elektrik sayesinde taşıma ve ulaştırma farklı bir şekle bürünür.

Çağdaş endüstri toplumu teorileri içinde önemli yer tutan R. Aron, A. Giddens, A. Toffler ve K. Kumar gibi sosyologların çalışmalarına baktığımız zaman
bunların tespitleri ile bir önceki bölümde görüşlerini ele aldığımız ilk dönem sosyologlarının yaklaşımları arasında büyük birtakım paralellikler göze çarpmaktadır. Ayrıca bunların yaklaşımları kendi aralarında da çok büyük  benzerlikler içermektedir.

Yükselen yeni topluma ilişkin olarak ortaya atılan bu kavramlara baktığımız
zaman sayılarının oldukça kabarık olduğu göze çarpmaktadır. Bu yeni toplumu
Amittai Etzioni “modernlik sonrası çağ” (post-modern era), George Lichtheim
“burjuva-sonrası toplum” (post-bourgeois society), Herman Kahn “ekonomi sonrası toplum” (post-economic society), Murray Bookchin “kıtlık sonrası toplum” (post-scarcity society), Kenneth Boulding “uygarlık sonrası toplum” (post-civilized society), Daniel Bell “post-endüstriyel toplum” (post-industrial society), Peter F. Drucker “bilgi toplumu” (knowledge society), Paul Holmes “kişisel hizmet toplumu” (the personal service society), Ralf Dahrendorf “hizmet sınıflı toplum” (the service class society) veya “kapitalizm sonrası toplum” (post-capitalist society), Zbigniew Brzezinski “teknokratik çağ” (the technetronic era) ve Y.Masuda “enformasyon toplumu” (information society) olarak adlandırmaktadır. Castells (1999) ise network toplumu (network society) kavramını kullanmıştır