ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ

IMF, Dünya Bankası ve Dünya Ticaret Örgütü tarafından da benimsenen yeni-liberal görüş için küreselleşme; piyasa güçlerinin serbestliği, rekabetin kusursuzluğu ve karşılaştırmalı üstünlüklere dayanan bir uluslararası ticaretin yaygınlaşması olarak yorumlanmıştır. Bu görüşe göre finansal ve endüstriyel etkinlikteki reel akışlar ölçüsünde ulusal sınırlar büyük ölçüde ortadan kalkmıştır.

Jenerik teknolojiler; ekonomik alanda yeni etkinlik alanları yaratma yetkinliğine ve etkisine sahiptir. Jenerik teknolojiler, ekonomik faaliyet alanlarını bütünüyle değişime uğratma ve hatta daha önce var olmayan yeni ekonomik faaliyet alanları/sektörleri yaratma yeteneğini içeren teknolojilerdir.

Enformasyon kavram olarak ele alındığında ‘bir sistemin kendi durumunu başka bir sisteme bildirmesi’ olarak tanımlanabilir. Dolayısıyla birimler arasında bilginin toplanması, işlenmesi, saklanması ve iletilmesi gerekir. Bu gereklilik önceden belirlenmiş bir hedefe doğru, amaçlı etkilemeyi ifade eden bir denetleme süreciyle beraber yürür. Buradan hareketle enformasyon teknolojilerinin üretim birimleri arasında ve üzerinde bir denetleme mekanizması işlevini de gerçekleştirdiği söylenebilir.

Esnek üretim biçiminin özellikleri ve fordist üretim biçimi ile farkları şu ana başlıklarda tanımlanabilir; aynı tür malın kitlesel yerine küçük bölümlerde üretimi, standartlaşmış mal üretimi yerine küçük ölçeklerde ve değişik ürün türlerinde üretim, talebin belirleyiciliği, değişen istemlere kısa sürede yanıt verilebilmesi, büyük miktarda stoklama olmadan üretimin gerçekleşmesi, üretim sürecinin parçalanarak düşey ayrışması ile belirli aşamalarda uzmanlaşma, en genelde fordist üretimin değişmez-katı ilişkilerine esneklik.

Hem birbirleriyle rekabet eden, hem de uzmanlık ve üretim bilgisi alışverişinde iş birliğine giden küçük ve orta ölçekli işletmelerin oluşturduğu esnek uzmanlık modelinin örneklerine 1970’lerde Kuzey İtalya’da, 3. İtalya denen Bologna bölgesinde ve Güney Almanya’da yaygın olarak rastlanmakta, daha sonra giderek diğer Batı Avrupa ülkelerine de yayıldığı görülmektedir. Bu yeni üretim örgütlenmesi, tasarımcılara yeniden vasıflı/zanaatkâr temelli işçilerin işbirliği içinde, genel amaçlı tezgâhlarda çok çeşitli mal üretebilme temeline oturmaktadır. Öğrenme, yeni teknolojilere uyarlanabilme, teknolojik yenilikleri hızla adapte edebilme ve yeni teknolojiler yaratabilme bu küçük işletmelerin ortak özelliğini oluşturur.

Esnek firma; firma içindeki (çekirdek) işgücünü küçültürken doğan ihtiyacı çevre işgücünden çeşitli dışsal esneklik mekanizmaları aracılığı ile temin eden bir yapı olarak tanımlanır.

Esnek çalışma biçimleri:

Sosyal Diyalog: Bizim ülkemiz için işleyişinde ve etkinliğinde önemli eksiklikler göze çarpan bu mekanizmanın, ilkesel düzeyde değinebileceğimiz kadarıyla, etkin işleyebilmesinin koşullarını şu şekilde sıralayabiliriz:

Hawthorne etkisi; Western Elektrik şirketinin Hawthorne fabrikalarında çalışma ortamının fiziksel ayrıntıları üzerine yapılan deneylerde (1924-1932), çalışanların kendileriyle ilgilenildiğinin farkına varmasıyla daha verimli çalıştıkları tesadüfen keşfedilmiştir. Bu olay İnsan İlişkileri Yaklaşımına temel oluşturmuştur.

İKY anlayışının dillendirdiği ve kurguladığı çalışma ortamına dair genel özellikleri şu şekilde sıralayabiliriz:

Çift Yönlü Hareket: Polanyi’nin Büyük Dönüşüm adlı eserinde modern toplumun çift yönlü bir dinamiği olarak çerçevesi çizilmiş bir kavramdır; piyasa ilişkilerinin genişlemesi karşısında toplumun kendini koruma biçimlerine yönelişini ifade eden salınımsal bir harekete karşılık gelmektedir. Bu salınım piyasa ilişkilerinin serbestliği ve piyasa ilişkilerine müdahâle sarkacında giden gelen çift yönlü bir harekettir.

Jenerik teknolojiler, ekonomik faaliyet alanlarını bütünüyle değişime uğratma ve hatta daha önce var olmayan yeni ekonomik faaliyet alanları/sektörleri yarat­ma yeteneğini içeren teknolojilerdir. Son derece kapsayıcı ve yayılgan etkileriyle, bütün bir toplumsal hayata ve yaşadığımız çağa da damgasını vurma yolundaki günümüz jenerik teknolojileri, artık dünyadaki herkesin bildiği ve gerek siyaset gerekse ekonomi otoritelerinin de kabul ettiği gibi şu kategorileri kapsamaktadır:

İşgücü Esnekliği; beceri, sayı ve ücret gibi konularda işgücünün işin durumuna göre farklılaştırılabilmesidir.

Esnek üretim biçiminin özellikleri ve fordist üretim biçimi ile farkları şu ana başlıklarda tanımlanabilir; aynı tür malın kitlesel yerine küçük bölümlerde üreti­mi, standartlaşmış mal üretimi yerine küçük ölçeklerde ve değişik ürün türlerin­de üretim, talebin belirleyiciliği, değişen istemlere kısa sürede yanıt verilebilmesi, büyük miktarda stoklama olmadan üretimin gerçekleşmesi, üretim sürecinin par­çalanarak düşey ayrışması ile belirli aşamalarda uzmanlaşma, en genelde fordist üretimin değişmez-katı ilişkilerine esneklik.

Esnek firma; firma içindeki (çekirdek) işgücünü küçültürken doğan ihtiyacı çevre işgücünden çeşitli dışsal esneklik mekanizmaları aracılığı ile temin eden bir yapı olarak tanımlanır.

Yalın üretim; tüketici tatminine ve sürekli gelişime dayanan, üretimin tüm birimlerinin eşgüdümlü olduğu bir ürün geliştirme ve tam zamanında üretim modelidir.

Sosyal diyaloğun et­kin işleyebilmesinin koşullarını şunlardır:

Hawthorne etkisi; Western Elektrik şirketinin Hawthorne fabrikalarında çalışma ortamının fiziksel ayrıntıları üzerine yapılan deneylerde (1924-1932), çalışanların kendileriyle ilgilenildiğinin farkına varmasıyla daha verimli çalıştıkları tesadüfen keşfedilmiştir. Bu olay İnsan İlişkileri Yaklaşımına temel oluşturmuştur.

 

İKY anlayışının dillendirdiği ve kurguladığı çalışma ortamına dair genel özel­likleri:

İnsan kaynakları kavramına ilk atıf 1965’de ‘Harvard Business Review’ dergi­sindeki bir makalede Miles tarafından yapılmıştır.