ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ

Toplu hak uyuşmazlığı, işçi ile işveren arasındaki iş ilişkisinin dayanağını oluşturan mevzuat, toplu iş sözleşmesi ve hizmet akdi hükümleri ile sağlanan hakların sendika, işveren veya işveren sendikası tarafından ihlal edilmesi durumunda ortaya çıkmaktadır.

Toplu çıkar uyuşmazlıkları, toplu iş sözleşmesi imzalanmadan önce toplu pazarlık süreci içinde çıkan uyuşmazlıklardır.

Kanunla sınırlandırılmamış grev ve lokavt serbestisinin olduğu özgürlükçü sistem, İngiltere, İsviçre, Belçika ve İsveç gibi bazı Avrupa ülkelerinde uygulanmakla birlikte, kimi zaman mahkeme kararları ile grev ve lokavt hakkına bazı sınırlamalar getirilebilmektedir.

Arabuluculuk süreci içinde arabulucu, tarafara önerilerde bulunmakta ve anlaşma sağlanamayınca sürecin sonunda düzenleyeceği rapora gerekli gördüğü tavsiyeleri eklemekteyse de bu, tarafların kabulüne sunulmuş bir karar niteliğinde olmamaktadır. Bir başka deyişle arabuluculukta, arabulucunun bir karar alması ve bu kararı kabul edip etmediklerini taraflara sorması söz konusu değildir.

Grev, bir iş uyuşmazlığı şekli değil; toplu iş uyuşmazlıklarının çözümünde kullanılan mücadeleci bir çözüm yoludur. Grev ile ilgili II, III ve IV. ifadeler doğrudur.

Türkiye’de ise ilk kez 1961 Anayasası’nda yer verilen grev hakkı, 1982 Anayasası’nda da 54. maddede düzenlenmiş ve güvence altına alınmıştır.

Hak grevi, toplu iş sözleşmesinin uygulanmamasından veya eksik uygulanmasından ya da yorumlanmasından kaynaklanan uyuşmazlık sonucunda yapılan grevdir.

Uyarı grevi, işvereni bir kararından veya bir uygulamasından vazgeçirmek amacıyla başvurulan ve belirli bir süre uygulanacağı önceden açıklanarak başlatılan grevdir. İskandinav ülkeleri, İngiltere, İspanya, İtalya, Portekiz, İsrail ve ABD’de grev başlamadan önce sendika, işverene grevin kaç gün süreceğini bildirmektedir. Bu şekilde işveren ve kamuoyu ani (sürpriz) bir işçi eylemine karşı korunmaktadır.

İngilizcede belirli bir bölgede askerlerin devriye gezmesi anlamına gelen picketingde işçiler, işyeri girişi önünde toplanarak ellerinde taşıdıkları pankartlarla işvereni diğer işçilere ve topluma şikâyet ederken diğer işçileri de işbaşı yapmaktan vazgeçirmeye çalışmaktadır.

Birleşmiş Milletler belgelerinde lokavta ilişkin herhangi bir hüküm olmadığı gibi, hiçbir ILO sözleşmesinde ve tavsiye kararında da lokavt hakkına ilişkin bir hüküm yer almamaktadır. Yalnızca Avrupa Sosyal Şartı’nda, işverenlere çıkar çatışması durumunda toplu eyleme başvurabilme hakkı tanınmakta; bu hak, lokavt hakkı olarak yorumlanmaktadır. ABD, Fransa, İngiltere, Japonya İtalya, İsviçre gibi birçok ülkenin anayasalarında ve kanunlarında da lokavttan hiç söz edilmemektedir.

Toplu İş Uyuşmazlığı: İşçi sendikası ile işveren veya işveren sendikası arasında çalışma ilişkileriyle ilgili konularda ortaya çıkan iş uyuşmazlığıdır.

Yasakçı sistemde, tarafların toplu iş uyuşmazlıklarının çözümü için grev veya lokavta gitme olanakları söz konusu değildir.

Karma sistemde taraflar, grev ve lokavta ancak toplu iş uyuşmazlıklarını barışçı yollarla çözümleyemedikleri takdirde gidebilmektedir.

Özgürlükçü sistemde, toplu iş uyuşmazlıklarının çözümünde taraflar tamamen serbest bırakılmıştır.

Uzlaştırma: Aracı durumundaki üçüncü kişinin veya kurulun öneriler sunarak tarafları birbirine yakınlaştırmaya çalışması, tarafların anlaşamamaları hâlinde görevine devam ederek uzlaşma formülü içeren bir karara varması ve bunu taraflara tavsiye etmesidir.

Gönüllü Tahkim: Tarafların toplu iş sözleşmesine koydukları hüküm uyarınca veya uyuşmazlığın herhangi bir aşamasında aralarında anlaşmaları üzerine uyuşmazlığın üçüncü bir kişi veya kurul tarafından çözümlenmesidir.

Grev: İşçilerin taleplerini işverene kabul ettirebilmek için topluca ve birlikte hareket ederek işi tamamen veya önemli derecede aksatacak ölçüde, geçici olarak işi bırakmalarıdır.

Hak grevi: Toplu iş sözleşmesinin uygulanmamasından veya eksik uygulanmasından ya da yorumlanmasından kaynaklanan uyuşmazlık sonucunda yapılan grevdir.

Dayanışma (sempati) grevi: İşçilerin doğrudan kendi istekleri adına değil, bir başka işyerindeki grevi desteklemek amacıyla başlattıkları grevdir.

Lokavt: Toplu iş uyuşmazlığı nedeniyle veya herhangi bir baskı amacıyla, işçilerin işveren tarafından topluca ve geçici olarak işyerinden uzaklaştırılmalarıdır.