ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ

Toplu pazarlık bir veya birden fazla işçi örgütü ile bir işveren veya bir grup işveren ya da bir veya daha fazla işveren örgütü arasında istihdam ve çalışma koşullarının saptanması ve/veya bir işçi örgütü ya da işçi örgütleri ile işverenler veya örgütleri arasındaki ilişkileri düzenlemek amacıyla yapılan görüşmelerdir.

Geniş anlamıyla toplu pazarlık, çalışma yaşamı ve koşulları­na yönelik işçi ve işveren olarak iki taraflı veya hükümetlerin de katılmasıyla üç taraflı sürdürülen görüşmelerin tümünü kapsamaktadır. Bu anlamıyla, işçi sendikası ile işveren veya işveren sendikası arasında yapılan ve özel koşullar içeren pazarlıklar dışında ulusal düzeyde sürdürülen ve işsizlik, enflas­yon gibi konulara yönelik ve çoğu zaman ulusal anlaşma, toplumsal anlaşmalar­la sonuçlanan görüşmeler geniş anlamda toplu pazarlık kapsamına girmektedir. Bunun yanında işçi ve işveren kuruluşlarının toplu pazarlığın genel ilkelerinin ya da iş uyuşmazlıklarının çözüm yollarının belirlen­mesi gibi konulara ilişkin olarak sürdürdükleri pazarlıklar da geniş anlamda toplu pazarlık kapsamına girmektedir.Dar anlamda toplu pazarlık ise sadece iki taraflıdır. İşçi sendikası ile işveren veya işveren sendikaları arasında sürdürülen ve işkolu veya işyerinde ücret ve ça­lışma koşullarını belirlemeye yönelik bir sözleşme ya da uyuşmazlıkla sonuçlanan pazarlık sürecini açıklamaktadır.

Toplu pazarlık bir süreci, toplu iş sözleşmesi ise bu sürecin so­nuçlarından birini ifade temektedir. Bazı çalışmalarda ise girdi-çıktı modeli temel alınarak toplu pazarlık süreci bir girdi, ekonomik ve sosyal konuların düzenlendiği toplu iş sözleşmesi ise çıktı olarak kabul edilmektedir. Toplu pazarlık süreci: ilkeler, aşamalar, stratejiler ve başarı faktörlerini içerirken; toplu iş sözleşmesi: ekonomik düzenlemeler, sosyal düzenlemeler ve tarafları bağlayan düzenlemeleri içerir.

Toplu pazarlıkla ilgili olarak yaklaşımdan söz etmek mümkündür: İlk yaklaşım klasik yaklaşımdır. Bu yaklaşıma göre toplu pazarlık işgücünün satışını düzenleyen bir araç olarak görülmektedir. İşçinin işe alınması, çalışma koşullarının belirlenmesi ve işten çıkarılmasına yö­nelik düzenlemeler toplu iş sözleşmelerinin en önemli ve genellikle yasal olarak da zorunlu hâle getirilen konuları olmaktadır.

İkinci yaklaşıma göre toplu pazarlık bir kural koyma etkinliğidir. Taraflar en­düstri ilişkilerine yönelik kural ve düzenlemeleri toplu pazarlık aracılığıyla belirler ve buna uyarlar. Toplu pazarlık sonucu imzalanan toplu iş sözleşmesi, pazarlık kapsamında bulunanlara yönelik olarak hatta bazen pazarlık kapsamında bulun mayanlar için bile, ücret ve çalışma koşullarıyla ilgili belirli bir standart getir­mektedir. Ücret ve çalışma koşullarının belirlenmesi sürecine işçilerin sendikaları aracılığıyla katılması tek başına işverenin ve devletin hakimiyetini sınırlamakta ve bu nedenle toplu pazarlık çalışma hayatının demokratikleşmesinde bir araç olarak nitelendirilmektedir.

Üçüncü yaklaşımda ise toplu pazarlık bir yönetime katılma anlayışı olarak de­ğerlendirilmektedir. Yönetime katılma, yöneticilerin işletmedeki çalışma koşulla­rıyla ilgili konularda geleneksel anlamda tek taraflı olarak işleyen karar alma süre­cini işyeri komiteleri, işyeri konseyleri ve toplu pazarlık gibi çeşitli mekanizmalar aracılığıyla çalışanlarla paylaşmasıdır.

Toplu pazarlığın etkin ve verimli olabilmesi; tarafların amaçlarına ulaşabilmesi ve çalışma barışını sağlayabilmesi için bu süreçte bazı koşulların gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu koşullar; çoğulculuk ve örgütlenme özgürlüğü, sendikaların tanınması, sözleşmenin izlenmesi, iyi niyet ve uygun iletişim kanallarının kullanılmasıdır.

İşveren tarafının etkili bir şekilde örgütlenmesine ve toplu pazarlığın düze­yine bağlı olarak Avrupa ülkelerinde toplu pazarlıkta işveren tarafı sendikalardır. Buna karşılık Japonya, Kanada ve ABD’de işveren tarafını bireysel olarak işveren­ler oluşturmaktadır.

Muhalefete dayalı toplu pazarlıkta taraflar kendi taleplerini ortaya koymadan önce diğerinin amaçlarını anlamaya çalışmak­tadırlar. Böylece karşı tarafın tepkilerine önceden hazırlıklı olabilirler. Karşı tara­fın önerilerini, çatışmaya dayalı toplu pazarlıkta olduğu gibi, en baştan reddetmek yerine belirli bir inceleme veya düşünme sürecinden sonra ret veya kabul ederler. Tarafların bu tür pazarlıklarda en önemli silahı grev ve lokavttır. Birbirlerini grev veya lokavtla tehdit ederek zayıf noktaları ortaya çıkarmaya çalışırlar. Çatışmacı toplu pazarlıktan farklı olarak taraflar barışçı olmayan çözüm yollarını en son aşamada kullanarak uzlaşmaya varmaya çalışırlar. Bu tür pazarlıklarda bir taraf kazanır diğeri ise kaybeder.

Tarafların tespiti ile başlayıp toplu iş sözleşmesinin imzalanmasıyla sona eren top­lu pazarlık süreci, birbirini takip eden çeşitli aşamalardan oluşmaktadır.

Toplu iş sözleşmeleri belirli veya belirsiz süreli yapılabilmektedir. Toplu iş söz­leşmeleri Almanya, Avusturya, İskandinav ülkeleri, ABD ve Kanada’da genellikle belirli süreli iken İngiltere’de genellikle belirsiz sürelidir.

2017 verilerine göre sendikalaşma oranları: Avusturalya 14,5; Japonya 17,1; İngiltere 23,7; ABD 10,3 iken Finlandiya’da 64,6’dır.

Uzun, karmaşık, tarafların hem duygusal hem de rasyonel davrandığı bir süreç olan ve sonuçları işçi sendikaları ile işverenin gücüne ve pazarlık stratejilerine bağlı olarak değişen toplu pazarlığın birçok özelliği vardır ve bu özelliklerin tümünü bir tanımda toplamak mümkün değildir. Bu özellikleri şu şekilde sıralayabiliriz (Silva, 1996, s.3):

• Toplu pazarlık bir süreci ifade eder. • İşçi sendikalarının üyelerinin çalışma koşullarını iyileştirmek için kullandıkları bir araçtır. • İşçi ve işveren arasında eşit olmayan pazarlık koşullarını dengelemeyi amaçlar. • Bir anlaşma ile sonuçlandığı zaman bireysel sözleşmelerin yerine geçmez, ancak sözleşmelerde esaslı değişikliklere neden olur. • Süreç iki taraflıdır ancak bazı gelişmekte olan ülkelerde taraflar anlaşamadığı ya da toplu pazarlık kamusal çıkarlarla çatıştığı zaman devlet arabulucu olarak rol oynar.

“Pazarlık” kavramı ise bir alış veriş ilişkisini ifade etmektedir. Bu anlamda bir pazarlık niteliği taşıdığı için toplu pazarlıkta her pazarlık ilişkisinde bulunan temel unsurlar yer almaktadır. Bu unsurları şöyle sıralayabiliriz (Koray, 1992, s.135):

• Pazarlık kavramı ve ilişkisi en azından iki tarafı içermektedir. • Taraflar arasında pazarlık konusu olan bir veya birden çok sorun söz konusudur. • Taraflar en azından geçici olsa da kendi seçimlerine dayalı gönüllü bir görüşme süreci başlatmaktadırlar. • Pazarlık taraflar arasında bazı kaynakların el değiştirmesi, bölüşümü veya bazı konuların, sorunların çözümlenmesi olarak işlev görmektedir. Bu nedenle tarafların her ikisi de bu “pazarlık ilişkisine” ve “pazarlığın sonucuna” bağımlıdırlar. Bu ilişki iki tarafın da vazgeçemeyecekleri bir ilişki veya her iki taraf için de “sonuç bağımlılığı” doğuran bir ilişki olarak da adlandırılabilir.

Toplu pazarlığın taşıdığı nitelikler ve doğurduğu sonuçlar toplu pazarlığa ilişkin görüşleri de etkilemiştir. Bu noktada üç farklı yaklaşımdan söz etmek mümkündür. İlk yaklaşım klasik yaklaşımdır. Bu yaklaşıma göre toplu pazarlık işgücünün satışını düzenleyen bir araç olarak görülmektedir. İkinci yaklaşıma göre toplu pazarlık bir kural koyma etkinliğidir. Taraflar endüstri ilişkilerine yönelik kural ve düzenlemeleri toplu pazarlık aracılığıyla belirler ve buna uyarlar. Üçüncü yaklaşımda ise toplu pazarlık bir yönetime katılma anlayışı olarak değerlendirilmektedir.

Sözleşmenin Takibi. Özellikle sendikal çokluğun bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde, sendikalar üyelerinin toplu iş sözleşmesine uyup uymadıklarını takip etmekte zorlanabilir. Bazı ülkelerde yasalar sözleşmenin onaylanması sürecini getirerek üyelerin sözleşme üzerinde kontrolünü sağlamaktadır. Bu sürecin olmadığı sistemlerde ise tarafların kötü niyetle hareket etmemesi beklenmektedir.

PROBLEM ÇÖZMEYE DAYALI TOPLU PAZARLIK: 

KAZANÇ-KAZANÇ

Her iki taraf da iletişime açıktır

Alternatifler arasında esnekliğe açıktır

Bilgi paylaşımına hazırdır

Birbirlerine güvenir ve işbirliğine hazırdır

Karşı tarafın bakış açısını önemser

Amaçlarını ve önceliklerini paylaşır

Diğer tarafın endişelerine önem verir

Başarıları abartmamak: Her iki taraf da bu süreçte bir kazanç elde edecektir; ancak taraflardan birinin bu kazancı kendi “başarısı” ve diğer tarafın “kaybı” olarak sunması rahatsızlık ve şüphe yaratacaktır. Bu nedenle, tarafların politik davranarak bu tür yanlış anlamaların önüne geçmesi gerekir.

Toplu pazarlığın işçiler açısından olumlu etkileri şu şekilde sıralanabilir 

• İşçiler arasında kendilerine olan saygıyı ve sorumluluk duygusunu geliştirir. • İşçilerin gücünü ve toplu pazarlık kapasitesini arttırır. • İşçilerin moralini ve verimliliğini arttırır. • İşverenlerin işçilere karşı haksız uygulamalarını önler ve tek taraflı kararlar alma özgürlüğünü kısıtlar. • Etkili bir toplu pazarlık mekanizması sendikal hareketi güçlendirir. • İşçiler daha iyi koşullarda çalıştığı için daha fazla motive olur ve işverenle daha kolay iletişim kurabilir.

toplu pazarlığın işverenler açısından yararları şu şekilde özetlenebilir:

• İşverenler açısından işçilerin bireysel şikayetlerini çözmeye çalışmaktansa toplu pazarlık masasında toplu olarak bunları çözmek için çaba harcamak daha kolaydır. • Toplu pazarlık işçiler arasında iş güvencesi duygusu oluşturduğu için işçi devir hızından kaynaklanan maliyetleri azaltır. • Toplu pazarlık işçiler ve yönetim arasındaki iletişim kanallarını açarak, işçilerin yönetime katılmalarını teşvik eder. • Toplu pazarlık endüstriyel çatışmaların çözülmesinde ve önlenmesinde çok önemli bir rol oynar.

Toplu pazarlığın toplumsal açıdan önemi şu şekilde özetlenebilir: 

I.  Ülkede çalışma barışının oluşmasına katkı sağlar.

II. Toplu pazarlığın oluşturduğu ahenkli ve barışçıl çalışma ortamı, çatışmaları önleyerek ülkenin ekonomik ve sosyal gelişimini destekler.

III. İşçilerin çalışma hayatında sömürülmesini ve ayrımcılığa uğramasını engeller.

IV. Çalışma koşullarının belirlenmesi sürecinde, bu koşullardan direkt olarak etkilenen işçilerin de yer almasına olanak sağlar.

Toplu pazarlık süreci aşamaları düşünüldüğünde Tarafların tespiti ve Toplu Pazarlık Ünitesinin oluşturulması aşamasından sonra Taleplerin ve Karşı Taleplerin Belirlenmesi aşamasına geçilmektedir.