ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ

Devletin temel faaliyetlerini iki ana sınıfa ayırabiliriz. Birincisi kamu hizmetlerinin sunumuna ilişkin faaliyetlerdir. Bu tür hizmetlerin özel sektör tarafından sağlanması beklenmez. En belirgin örnekleri, ulusal savunma, polis ve itfaiye, ilköğretim, sosyal hizmetler ve yardımlardır. İkinci tür faaliyetler üretilen hizmetin doğrudan kullanıcıyla ilgili olduğu faaliyetlerdir ve bu yüzden özel sektör tarafından da yerine getirilebilir. Havayolları, demiryolları, enerji ve iletişim bu sınıfa girer. İçinde bir kamu çıkarının bulunduğu birçok ‘ticari’ faaliyetten söz edebiliriz.

Devleti diğer kurumlardan ayıran dört temel özelliği vardır:

Weber’e göre devlet, belli bir toprak parçası üzerinde fiziksel şiddetin meşru kullanımını tekelinde bulunduran insan topluluğudur. Devlet güç kullanma hakkının tek meşru kaynağı olarak kabul edilmektedir. Fiziki şiddet kullanma hakkı başka kurumlara ya da bireylere yalnızca devletin izin verdiği ölçüde tanınmaktadır. Devlet, görevlerini hukukla ve bunu yerine getirtme aracı olan, fiziki şiddet kullanabilme gücüyle yürütmektedir.

Şekil 5.2 2008 yılı itibariyle çoğunlukla OECD üyesi olan ülkelerde kamu sektörü istihdamının durumunu göstermektedir. Şekilden de görüleceği üzere tarihsel olarak refah devletinin en gelişmiş olduğu İskandinav ülkelerinde hala kamu sektörü toplam istihdam içinde 1/3 gibi önemli bir orana sahiptir. Türkiye gibi geç sanayileşmiş ve neo-liberal ekonomi politikaları uygulayan ülkelerde ise kamu sektörü istihdamı toplam istihdamın ancak % 10’un biraz üzerinde yer almaktadır.

Endüstri ilişkilerinde devlet ile özel sektör işverenleri arasındaki önemli fark, devletin çalışanlarına ödediği ücret ya da maaşların, çalışanlarının ürettiği hizmetlerin satılmasıyla elde edilen gelirden ziyade, toplanan vergilerle karşılanmasıdır. Bu, devletin çalışanlarıyla ilişkilerinde ticari kaygılardan uzak, politik ve makroekonomik etkenleri kendi lehine göz ardı edebilmesine izin verebilmektedir.

Devletin düzenleyici rolünün endüstri ilişkilerinin aktörlerine, amaç ve konularına bağlı olarak dört farklı görev ya da etkinlik biçimini aldığı ya da böyle yorumlanabileceği savunulabilir. Bunlar, izin verme ya da destekleme, dışlama ve düzeltme, ayarlama ya da tanımlama görevleridir. İzin verme (ya da destekleme) görevi, devlet belirli sanayi ya da sektörlerdeki sendikalaşma ya da toplu sözleşmenin önündeki engelleri azalttığı ya da ortadan kaldırdığı ve sendikaların gücünü ve gelişmesini desteklediği zamanlarda yerine getirilmiş olur.

Devlet kanun koyucu fonksiyonu ile aynı zamanda asgari çalışma koşullarını da saptamaktadır. Devlet asgari ücret, sağlık ve güvenlik, çalışma saatleri, çalışanlar arasında ayrımcılığı önleme, işten çıkarmaya karşı koruma ve izinler gibi birçok konuda asgari standartlar oluşturmaktadır.

Türkiye’de endüstri ilişkilerini düzenleyen başlıca kanunların tarihsel gelişimi aşağıdaki gibidir:

Kanun Adı

Kabul Tarihi

3008 Sayılı İş Kanunu

08.06.1936

5018 Sayılı İşçi ve İşveren Sendika ve Sendika Birlikleri Hakkındaki Kanun

20.02.1947

1961 Anayasası

27.05.1961

274 Sayılı Sendikalar Kanunu

24.07.1963

275 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu

24.07.1963

624 Sayılı Devlet Personeli Sendikaları Kanunu

08.06.1965

657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu

14.07.1965

854 Sayılı Deniz İş Kanunu

20.4.1967

1475 Sayılı İş Kanunu

25.08.1971

1982 Anayasası

18.10.1982

2821 Sayılı Sendikalar Kanunu

05.05.1983

2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu

05.05.1983

4688 Sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu*

25.06.2001

4857 Sayılı İş Kanunu

22.05.2003

5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

31.05.2006

6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu

18.10.2012

*Bu Kanunun adı ”Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu” iken 04.04.2012 tarihli ve 6289 sayılı Kanunun 1. maddesiyle “Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu” şeklinde değiştirilmiştir.

Devlet kanun koyucu fonksiyonu ile aynı zamanda asgari çalışma koşullarını da saptamaktadır. Devlet asgari ücret, sağlık ve güvenlik, çalışma saatleri, çalışanlar arasında ayrımcılığı önleme, işten çıkarmaya karşı koruma ve izinler gibi birçok konuda asgari standartlar oluşturmaktadır.

Devletin endüstri ilişkilerindeki rolleri 1970’lerden itibaren başlayan ekonomik krizin yarattığı yıkıcı etkiler ve makroekonomi politikalarında meydana gelen yeni yönelimlerle değişime uğramıştır. Bu süreç aynı zamanda devletin temel işlevlerinin yeniden tanımlandığı ve biçimlendiği bir döneme tekabül etmektedir. Ekonomik kriz ve belirtilen yapısal dönüşümler kapitalist sistemde devletin de yeniden yapılanmasını, dolayısıyla devlet aygıtının ekonomik, toplumsal, siyasal ve ideolojik rolünün yeniden tanımlanmasını gerektirmiştir.

- Devlet, belirli bir sınır dahilinde egemen bir hükümet yetkisi tesis eden ve bir dizi daimi kurum aracılığıyla otorite uygulayan siyasi bir birliktir. 

- Devlet elle tutulup gözle görülen somut bir varlıktan ziyade soyut bir kavramdır. 

- Devlet, çeşitli hükümet kurumlarını içine alır ama aynı zamanda  mahkemeleri, millileştirilmiş sanayiyi, sosyal güvenlik sistemini vs. de kapsar ve bütün bir “siyasi yapı” olarak teşhis edilebilir. 

- Devletin diğer tüm toplumsal kurum ve örgütlerin en kapsamlısı olduğunu ve hepsini kapsadığını söyleyebiliriz.

Görüldüğü üzere II numaralı maddede verilen bilgi yanlıştır. Bu nedenle doğru cevap I, III ve IV numaralı maddeleri içeren D seçeneğidir.

Devletin temel faaliyetlerini iki ana sınıfa ayırabiliriz. Birincisi kamu hizmetlerinin sunumuna ilişkin faaliyetlerdir. Bu tür hizmetlerin özel sektör tarafından sağlanması beklenmez. En belirgin örnekleri, ulusal savunma, polis ve itfaiye, ilköğretim, sosyal hizmetler ve yardımlardır. İkinci tür faaliyetler üretilen hizmetin doğrudan kullanıcıyla ilgili olduğu faaliyetlerdir ve bu yüzden özel sektör tarafından da yerine getirilebilir. Havayolları, demiryolları, enerji ve iletişim bu sınıfa girer. 

İlköğretim, özel sektör tarafından sağlanması beklenmeyen kamu hizmetleri kapsamındadır.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Devleti diğer kurumlardan ayıran dört temel özelliği vardır:

- En büyük ve en etkili buyurma ve yaptırım gücü. 

-  Devlet özellikle kendi içindeki tüzel kişiliklere göre en büyük tüzel kişilik olup aynı zamanda en geniş kapsamlı siyasal kuruluştur. 

- Üyelerinin zorunlu vatandaşlık bağları. 

- Ceza verme yetkisi. 

Görüldüğü üzere III numaralı maddede verilen bilgi yanlıştır. Bu nedenle doğru cevap I, II ve IV numaralı maddeleri içeren D seçeneğidir.

- Yürütme, siyasi yapıyı idare eden ve uygulayan seçilmiş hükümet ve kamu bürokrasisinden oluşur.

- Yasama, kanunlar çıkarır, yargı ise kanunları yorumlar ve uyuşmazlık hâlinde hüküm verir. 

Doğru eşleştirme 1-L, 2-K, 3-M olmalıdır. Bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir.

- Çoğulcu yazarlar genellikle devleti, işverenler ve sendikalar dahil olmak üzere birbiriyle çelişen grupların çıkarları arasında denge kurmaya çalışan ‘tarafsız bir hakem’ olarak görürler. Devlet, her bir vatandaşı diğer vatandaşların hak ihlallerinden korumaya muktedir bir ‘hakem’ veya bilirkişidir. Devletin tarafsızlığı, onun tüm vatandaşların çıkarları doğrultusunda faaliyet göstermesini ifade eder ve dolayısıyla devlet ortak iyiyi veya kamu çıkarını temsil eder.

- Radikaller ve özellikle Marksistler, konuyu devletin ‘tarafsız’ ya da ‘yansız’ hareket ettiği fikrini sorgulayarak ele alırlar.

- Marksistler devletin, toplumun ekonomik yapısından ayrı anlaşılmayacağını
ileri sürerler. 

Görüldüğü üzere devletin ortak iyiyi veya kamu çıkarını temsil ettiğini ileri sürenler Radikaller değil, Çoğulculardır. Dolayısıyla IV numaralı madde yanlıştır. Bu nedenle doğru cevap I, II ve III numaralı maddeleri içeren A seçeneğidir.

Poulantzas'a göre devlet, sadece sermaye sınıfının öncelikleri doğrultusunda hareket etmemekte ya da sermayenin belirli bir grubunun ya da kesiminin kısa vadeli çıkarlarına hizmet etmemektedir Bu durum devletin göreceli özerkliği olarak ifade edilmektedir. (Poulantzas, 2006).

Doğru cevap E seçeneğidir.

Endüstri ilişkilerinde devletin işveren olarak oynadığı rol iki alanda önem kazanmaktadır. Birincisi istihdam politikaları, ikincisi kamu sektöründeki sendikalarla imzaladığı toplu sözleşmelerin özel sektördeki ücretlere olan etkisidir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

- Kamu sektörü kurumları dışsal politik ve hükümet kuruluşlarının çok daha
fazla etkisi altında olsalar da bunlar için piyasa bilgisi, sinyalleri ve teşvikleri yoktur.

- Kamu sektörü kurumlarının amaçları özel sektördekilere kıyasla daha fazla, daha belirsiz ve daha çelişkilidir.

- Kamu sektörü kurumları özel sektör muadillerine göre kamuoyunun gözetimine daha fazla tabidir.

- Devlet memurluğu içersinde bulunduğu kurallardan kaynaklanan kısıtlamalar nedeniyle sektöründeki yöneticiler daha az özerkliğe sahiptir.

- Kamu sektörü kurumlarının göreceli olarak daha ayrıntılı ve resmi kuralları, raporlama yükümlülükleri ve daha katı hiyerarşik düzenleri vardır.

Görüldüğü üzere B şıkkında  verilen bilgi yanlıştır. Bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir.

Devlet işverenler, sendikalar ve çalışanların istihdam ve endüstri ilişkileri ile ilgili hak ve yükümlülüklerini düzenleyen bireysel ve toplu çalışma kanunlarını hazırlar. Devlet, toplu pazarlık sürecinde çalışanlar ve işverenler arasındaki görüşmelerde yasal zemini oluşturacak kuralları düzenler. Tarafların yasal konumlarını, haklarını ve sorumluluklarını belirleyerek bir bakıma tarafların “oyunun kuralına göre” hareket etmelerini sağlar.

Doğru cevap C seçeneğidir.

1980 sonrasında değişen koşullara bağlı olarak “çalışma hayatında daha az kural, daha az mevzuat buna karşılık daha çok esneklik ve serbestlik anlayışı” içine girilmiştir. Devlet böylece kuralları tek başına belirleyen ve en büyük işveren konumundan uluslararası rekabetin de etkisiyle işverenlerin endüstri ilişkileri alanındaki taleplerini meşruiyeti çerçevesinde dengeleyebilecek yeni mekanizmaları oluşturmaya çalışmıştır. 

Doğru cevap A seçeneğidir.