ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ

mavi yakalı

Sistem

IOE

Farklılıklar

grev hakkı

Sendika temsilcisi

Sendika saflığı

Yalnızca üyelerinin hak ve
çıkarlarına odaklanan bir sendikacılık anlayışı

İşçinin statüsünü değiştirerek işveren statüsüne geçme olanağı son derece sınırlıdır. Lonca düzeninde kalfa ve çıraklar zaman içinde usta statüsüne geçerken Sanayi Devrimi’nden sonra bir işçinin işveren olabilmesi neredeyse mümkün değildir veya bu durum çok istisnaidir.

Kendi işinde para ya da mal karşılığı bir veya daha fazla ücretli veya yevmiyeli daimi işçi çalıştıran kişiye işveren denilmektedir.

Yevmiyeli çalışanlar ise bir başkasının işinde ayni (mal) veya nakdi (para) bir gelir elde etmek amacıyla günlük ücret üzerinden çalışan kişilerdir.

Ücretsiz aile işçileri de hane halkı fertlerinden biri veya birkaçı tarafından yürütülen bir ekonomik faaliyete yardım etmek amacıyla herhangi bir ücret almaksızın iş gücü olarak katkıda bulunan hane halkı fertleridir

Kendi hesabına çalışanlar da kendi işinde, dükkânında, yazıhanesinde, imalathanesinde, tarlasında vb. yerlerde tek başına veya ücretsiz aile işçileri ile birlikte bir gelir elde etmek amacıyla çalışmaktadır.

Ücretli veya maaşlı çalışanlar ise işveren ile aralarında mevcut olan yazılı veya sözlü bir iş sözleşmesine göre, işletmenin satış veya kârından bağımsız olarak belirlenen bir temel ücret karşılığında çalışan kişilerdir.

Beyaz yakalı çalışanlar, mavi yakalı çalışanlar hatta altın yakalı çalışanlar ücretli veya maaşlı çalışanlar arasında yer almaktadır.

Mavi yakalı çalışanlar: Genelde bedensel emek gücüyle yapılan işlerde çalışanlardır.

Beyaz yakalı çalışanlar: Genellikle idari işlerde veya büro hizmetlerinde çok fazla bedensel çaba gerektirmeyen işlerde çalışanlardır.

Altın yakalı çalışanlar: Son yıllarda ‘entelektüel sermaye’ olarak da bilinen bilgi işçileridir

Sendikaların ortaya çıkmasına neden olan en önemli faktör, ücretlilik düzeni ve bağımlı çalışmadır. İşçi sendikaları, Sanayi Devrimi sonrası, işverene bağımlı olarak çalışan bir işçi sınıfının ortaya çıkmasıyla birlikte endüstri ilişkilerinin önemli bir aktörü hâline gelmiştir. Ücretlilik düzeninin temelinde yer alan Sanayi Devrimi ve kapitalizm ilk kez İngiltere’de varlık kazandığı için sendikaların da ilk ortaya çıktığı ülke İngiltere olmuştur.

18.yy’ın sonlarında İngiltere’de doğan, genel ve eşit oy hakkının tanınması ve oylamaların gizli yapılması gibi siyasal talepleri olan Chartist hareket, işçi sınıfının ve daha sonra doğacak olan sendikacılığın temelini ve dinamiğini oluşturmuştur (Talas, 1997, s.75; Işıklı, 2003, ss.17-19).

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu işçi sendikalarını, “işçilerin (…)
çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek
için en az yedi işçinin (…) bir araya gelerek bir işkolunda faaliyette bulunmak üzere oluşturdukları
tüzel kişiliğe sahip kurulular” şeklinde tanımlamaktadır (md. 2/ğ).

İşçi sendikalarını diğer örgütlerden ayıran üç önemli unsur bulunmaktadır: Üyeleri, amaçları ve bu amaçlara ulaşmak için kullandıkları araçlar. İşçi sendikalarının üyeleri yalnızca işçilerden oluşmaktadır.

İşçi sendikaları üç temel hak üzerine dayanmaktadır: Örgütlenme hakkı, toplu pazarlık/toplu iş sözleşmesi hakkı ve grev hakkı.

Sanayileşme ile birlikte toplumsal yapı içerisinde güçlü bir sosyal taraf olarak kendini kabul ettiren işçi sendikalarının tarihsel olarak üç temel fonksiyonu bulunmaktadır (Selamoğlu, 2003, ss.64-65): Ekonomik fonksiyon, demokratik temsil fonksiyonu ve sosyal fonksiyon.

İşçi sendikalarını diğer örgütlerden ayıran üç önemli unsur bulunmaktadır: Üyeleri, amaçları ve bu amaçlara ulaşmak için kullandıkları araçlar. İşçi sendikalarının üyeleri yalnızca işçilerden oluşmaktadır.

İşçi sendikaları üç temel hak üzerine dayanmaktadır: Örgütlenme hakkı, toplu pazarlık/toplu iş sözleşmesi hakkı ve grev hakkı.

İş tatminsizliği: Özellikle Fordist üretim sistemi ve Taylorist işbölümü sonucunda işçilerin yaptıkları iş monotonlaşmış ve işçiler yaptıkları işe yabancılaşarak iş tatminleri azalmaya başlamıştır. İşyerinde mutsuz olan ve kendilerini çalıştıkları işyerine ait hissetmeyen işçiler, bu aidiyet ihtiyacını sendikalar aracılığıyla karşılamaya başlamıştır.

İşçi dayanışması: Toplu hareket ve eylem bilincinde olan işçiler, işçi sınıfının dayanışmasını güçlendirmek için de sendikaya üye olabilmektedir. Bunun yanı sıra işçi, yaşadığı ve çalıştığı grup kültürüne bağlı olarak da sendikaya üye olma kararı verebilmektedir. Özellikle işçinin ailesinde daha önceden sendikaya üye olan birisi varsa veya çalıştığı işyerindeki veya sosyal ortamındaki arkadaşları sendikaya üye ise bu işçinin sendikaya üye olma eğilimi daha yüksek olmaktadır.

İşle ilgili olmayan hizmetler: Sendikalar üyelerine özel hayat ve sağlık sigortası yaparak ucuz tatil hizmeti vererek veya düşük faizli kredi kartları temin ederek sendika üyeliğini cazip hâle getirebilmektedir. İşçiler bu hizmetlerden yararlanabilmek için de sendikaya üye olabilmektedir.

Siyasi ve ideolojik yakınlık: İşçiler genellikle kendi siyasi ve ideolojik görüşlerine yakın gördükleri sendikalara üye olmaktadır. Bir başka deyişle işçi, kendisini siyasi ve ideolojik olarak özdeşleştirdiği sendikaya üye olmayı tercih etmektedir.

Sendikalar geleneksel rekabet politikalarını genellikle maliyetleri minimize etmek ve üyelik aidatlarını düşük tutmak için tercih etmektedir. Çünkü geleneksel rekabet politikalarında, işçi-işveren ilişkileriyle doğrudan ilgili olmayan ve yüksek maliyetli faaliyetlere yer verilmemektedir. (Uçkan, 2002, ss.21-23).

Ancak son yıllarda çalışma hayatında ve iş piyasasında yaşanan hızlı değişim ve dönüşüm, sendika-üye ilişkisini de değiştirmiş; geleneksel politikaların yetersiz kalması üzerine sendikalar yeni politika arayışı içine girmiştir. Sendikaların geliştirdikleri yenilikçi politikaları şu şekilde sıralamak mümkündür (Uçkan, 2002, ss.23-34; Urhan, 2012, ss. 16-30):

Bireysel çıkarlara yönelik politikalar: Günümüzde bireyselleşme eğiliminin artması ve insan kaynakları yönetiminin önem kazanmasıyla birlikte sendikalar kollektif temsilden ziyade bireysel temsil rolüne ağırlık vermeye başlamıştır. Dolayısıyla sendika-üye ilişkisi kollektif çıkar ortaklığından bireysel çıkarlar, özellikle tüketici çıkarları ortaklığına doğru dönüşmeye başlamıştır. Kadın ve genç işgücüne yönelik politikalar: Günümüzde kadın ve genç işgücü toplam işgücü içinde önemli bir paya sahip olmaya başlamıştır. Dolayısıyla sendikaların gelecekte işçi hareketini temsil etme gücüne sahip olabilmeleri, büyük ölçüde kadın ve genç işgücünü örgütleyebilme başarılarına bağlı duruma gelmiştir. Bu nedenle sendikalar kendilerine kadın ve genç işçileri çekmek amacıyla çeşitli politikalar uygulamaya başlamıştır. Kamuoyu ve üyelerle ilişkileri geliştirici politikalar: Sendikalar üyeleriyle ilişkilerini canlı tutabilmek ve kamuoyunda kimi zaman oluşan olumsuz imajlarını düzeltebilmek için çeşitli politikalar uygulamaktadır. Sendikalar üyeleriyle ilişkilerini geliştirebilmek amacıyla yeni üye olan işçilere yönelik oryantasyon programları uygulayarak yeni üyelere sendikayı yakından tanıtmakta ve sendikal işleyişler konusunda bilgi vermekte, sendika üyelerine yönelik piknik, yemek, futbol turnuvası gibi çeşitli sosyal organizasyonlar düzenlemekte, sendika gazetesi ve/veya dergisi yayınlamakta, ucuz ve kapsamlı bilgi kaynağı olan internet yoluyla üyeler arasında e-posta grupları oluşturarak iletişimi sağlamakta, kimi zaman toplu görüşmeler sırasında üyelerin taleplerini öğrenmek amacıyla internet ortamında forumlar oluşturmakta ve sendika hakkında her türlü bilgiyi üyelerine sunabilmektedir. Eğitim ve araştırmaya yönelik politikalar: Sendikalar değişen sosyoekonomik ve siyasal koşulları, buna bağlı olarak işçilerin sendikalardan talep ve beklentilerini yakından takip edebilmek amacıyla piyasa araştırmaları ve anketler düzenlemekte; bunların sonucuna göre ise yeni politika ve stratejiler geliştirmektedir. Bir başka deyişle sendikalar çeşitli bilgi, veri, araştırma ve uzman görüşlerine başvurarak olası gelişmeler karşısında savunma araçlarını ve alternatif politikalarını belirlemektedir.