ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ

Pazar payına yönelik (pasif) sendikalar arası rekabet, sendikaların örgütlenme modellerine göre aynı işyerinde, aynı meslek dalında veya aynı işkolunda faaliyette bulunan diğer sendikalara mensup üyeleri elde etmek için rekabet etmeleridir. Birbirinden üye çalmaya yönelik politikaların uygulandığı pasif sendikalar arası rekabette, ülkedeki toplam sendikasız işçi sayısında bir değişiklik olmamakta, yalnızca mevcut sendika üyelerinin sendikalar arasındaki dağılımı değişmektedir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

İş bölümünün ve çok sınırlı bir beceride uzmanlaşmalarının sonucunda işçilerin mesleksel ve mekânsal hareket serbestliği (mobilizasyonu) çok daralmıştır. Post-fordist üretim sistemi ve esnek uzmanlaşmayla birlikte vasıflı işçilerin mesleksel hareket serbestliği artsa da vasıfsız ve yarı vasıflı işçiler için bu hareket sınırlılığı hâlen devam etmektedir.

Altın yakalı çalışanlar: Son yıllarda ‘entelektüel sermaye’ olarak da bilinen bilgi işçileridir.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu işçi sendikalarını, “işçilerin (…) çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek için en az yedi işçinin (…) bir araya gelerek bir işkolunda faaliyette bulunmak üzere oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar” şeklinde tanımlamaktadır

İşçi sendikalarının üyeleri yalnızca işçilerden oluşmaktadır. Bir başka deyişle, işçi sendikalarına yalnızca işçiler üye olabilirken işveren sendikalarına yalnızca işverenler üye olabilmektedir ki bu ilkeye sendika saflığı ilkesi denilmektedir.

Sendika saflığı ilkesi, sarı sendikacılığı önlediği gibi, sendikaların gerçek anlamda doğuş ve kuruluş amaçları doğrultusunda faaliyette bulunmasını da sağlamaktadır.

Sanayileşme ile birlikte toplumsal yapı içerisinde güçlü bir sosyal taraf olarak kendini kabul ettiren işçi sendikalarının tarihsel olarak üç temel fonksiyonu bulunmaktadır:

Sendikaların toplu pazarlık vasıtasıyla çalışma koşullarını düzenlemeye başlaması ve devletin sosyal refah harcamalarını arttırması sonucunda sendikaların bu alandaki etkinliği azalmaya başlamıştır.

Sendikalar arası rekabeti, sendika özgürlüğü ve sendika çokluğu ilkelerinin bir sonucu olarak aynı işyerinde, aynı meslek dalında veya aynı iş kolunda faaliyet gösteren birden çok sendikanın çeşitli sosyal, ekonomik ve ideolojik nedenlerle bir rekabet ortamı içinde olmaları şeklinde tanımlamak mümkündür.

Geleneksel rekabet politikalarında işçiler, birbirine benzeyen, homojen bir grup olarak ele alınmakta ve tüm işçilerin yukarıda belirtilen ve benzeri ortak beklentileri olduğu varsayılmaktadır. Dolayısıyla işçiler arasındaki bireysel farklılıklar göz ardı edilmektedir.

Sendikalar geleneksel rekabet politikalarını genellikle maliyetleri minimize etmek ve üyelik aidatlarını düşük tutmak için tercih etmektedir.

İşçi sınıfı heterojen bir yapıya sahip olsa da bazı genel ve ortak niteliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür (Talas, 1997, s.51): • İşçi, gelirini emeğini satarak sağlar. Emeğinin karşılığı olan ücretinden başka bir geliri olmadığı için yeni çağların işçisi proleterdir. • İşçi, uzun süre ve genellikle işveren tarafından tek taraflı olarak saptanan çalışma koşulları içinde çalışmak zorunda bırakılan kişidir. Bu nedenle işçiler sendikalar vasıtasıyla işverenlerin yönetim hakkını sınırlamaya ve çalışma koşullarını işverenlerle birlikte belirlemeye çalışmaktadır. • İşçiler çok uzun ve mücadeleli yollardan geçerek ve engellemeleri aşarak bilinçlenmişler ve çıkarlarını birlikte savunma gereğini kavramışlardır. • İşçinin statüsünü değiştirerek işveren statüsüne geçme olanağı son derece sınırlıdır. Lonca düzeninde kalfa ve çıraklar zaman içinde usta statüsüne geçerken Sanayi Devrimi’nden sonra bir işçinin işveren olabilmesi neredeyse mümkün değildir veya bu durum çok istisnaidir. • İş bölümünün ve çok sınırlı bir beceride uzmanlaşmalarının sonucunda işçilerin mesleksel ve mekânsal hareket serbestliği (mobilizasyonu) çok daralmıştır. Post-fordist üretim sistemi ve esnek uzmanlaşmayla birlikte vasıflı işçilerin mesleksel hareket serbestliği artsa da vasıfsız ve yarı vasıflı işçiler için bu hareket sınırlılığı hâlen devam etmektedir. • İşçiler ile işverenler arasında hukuksal bir eşitlik olmasına ve işçilerin sözleşme serbestliğine sahip olmasına rağmen işçiler işverene ekonomik açıdan bağımlıdır. • Sermaye büyüyüp yığıştıkça işveren anonimleşir ve işçi ile işveren arasındaki kişisel ilişkiler tamamıyla yok olur. • İşçiler ekonomik açıdan işverenden daha güçsüz ve işverene bağımlı olduğu için sömürüldüğünü düşünür. Bu nedenle sermaye sınıfına karşı mücadele verir. • İşçiler, sömürüyü önleyebilmek için ekonomik ve siyasal demokrasiyi geliştirip güçlendirmeye yönelik çaba gösterir.

Yevmiyeli çalışanlar ise bir başkasının işinde ayni (mal) veya nakdi (para) bir gelir elde etmek amacıyla günlük ücret üzerinden çalışan kişilerdir. Yevmiyeli çalışanlar düzenli ve sürekli olarak bir işverene bağlı değildir ve işin durumuna göre mevsimlik, geçici veya iş buldukça çalışmaktadır.

İşçi sendikaları ilk olarak İngiltere’de ortaya çıkmıştır. 18. yy’ın sonlarında İngiltere’de doğan, genel ve eşit oy hakkının tanınması ve oylamaların gizli yapılması gibi siyasal talepleri olan Chartist hareket, işçi sınıfının ve daha sonra doğacak olan sendikacılığın temelini ve dinamiğini oluşturmuştur.

58 İŞÇİ SINIFI

İşçi sendikalarına yalnızca işçiler üye olabilirken işveren sendikalarına yalnızca işverenler üye olabilmektedir ki bu ilkeye sendika saflığı ilkesi denilmektedir.

İşçi sendikaları üç temel hak üzerine dayanmaktadır: Örgütlenme hakkı, toplu pazarlık/toplu iş sözleşmesi hakkı ve grev hakkı. Gerçek bir sendikacılıktan söz edilebilmesi için işçilerin serbestçe örgütlenebilmesi, örgütlendikleri sendikanın serbest toplu pazarlık ve grev hakkına sahip olması gerekmektedir.

Avrupa ülkelerinde işçi sendikacılığının gelişmesinin arkasında, işçilerin sosyalist düşüncelerden etkilenerek mevcut düzene karşı geliştirdiği kollektif tepki ve sınıf bilinci yer almaktadır. Ancak Avrupa’da sosyal hakların elde edilmesinde kollektif mücadeleler önemli bir rol oynarken, ABD’de sosyalist düşüncenin etkisiz kalması, sosyal yapının Avrupa ülkelerinden farklı olması ve dolayısıyla sınıf bilincinin zayıf kalması, kollektif mücadele geleneği olmayan ve yalnızca üyelerinin hak ve çıkarlarına odaklanan bir sendikacılık anlayışının gelişmesine neden olmuştur (Urhan, 2005, s.30) . Bu nedenle Avrupa ülkelerinde faaliyet gösteren sendikaların önemli bir bölümü reformist veya Marksist sendikacılık anlayışına sahipken ABD’de faaliyet gösteren sendikaların önemli bir bölümü pragmatik sendikacılık anlayışına sahip bulunmaktadır.

İşyerinde mutsuz olan ve kendilerini çalıştıkları işyerine ait hissetmeyen işçiler, bu aidiyet ihtiyacını sendikalar aracılığıyla karşılamaya başlamıştır. Sendikalar başta ücret, çalışma süreleri, iş güvencesi ve iş güvenliği olmak üzere doğrudan iş ve işyeri ile ilgili sorunları çözmeye yönelik hizmet vermektedir. Sendikalar üyelerine özel hayat ve sağlık sigor­tası yaparak ucuz tatil hizmeti vererek veya düşük faizli kredi kartları temin ederek sendika üyeliğini cazip hâle getirebilmektedir. Ayrıca siyasi ve ideolojik yakınlık, iş tatminsizliği, İşçi dayanışması ve işin ve işçinin özellikleri de sendikaya üye olmak için sayılabilecek nedenler arasında sayılabilmektedir.

Genişlemeci (aktif) sendikalar arası re­kabet sendikaların örgütsüz işçileri kendilerine üye yapabilmek için rekabet etmeleridir. Böylece sendikalar örgütlü işyerlerinde üye tabanını derinleştirerek ve/veya örgütsüz işyerlerinde üye tabanını yaygınlaştırarak toplam üye sayılarını arttırmaya çalışmaktadır.

Sendikalar arası rekabette sendikaların temel amacı, gelirlerini güvence altına almak ve toplu pazarlık güçlerini korumak için belirli bir üye kitlesine sahip olmak ve korumak­tır.

Bireysel çıkarlara yönelik politikalar. Günümüzde bireyselleşme eğiliminin artması ve insan kaynakları yönetiminin önem kazanmasıyla birlikte sendi­kalar kollektif temsilden ziyade bireysel temsil rolüne ağırlık vermeye başla­mıştır. Dolayısıyla sendika-üye ilişkisi kollektif çıkar ortaklığından bireysel çıkarlar, özellikle tüketici çıkarları ortaklığına doğru dönüşmeye başlamış­tır. Bunun sonucunda özellikle Avrupa ülkelerinde bazı sendikalar üyeleri­ne, kendi özel ihtiyaçlarının profesyonel bir şekilde karşılanmasını bekleyen ‘müşteri’ gözü ile bakmaya başlamıştır. Bu sendikalar, üyeleri için ayrıntılı ve geniş bir yelpazeye sahip olan özellikle finansal niteliği sahip hizmetler ve indirimler sağlamak suretiyle, üyelerinin harcamalarının maliyetini dü­şürmeye ve gelirlerini dolaylı bir şekilde arttırmaya çalışmaktadır. Örneğin; sendikalar sigorta şirketleri, bankalar, tatil acentaları ve benzeri kuruluşlarla anlaşma yaparak üyelerine düşük faizli krediler, ucuz sigorta hizmetleri, dü­şük faizli kredi kartları, ek sosyal güvenlik hizmetleri, seyahat ve tatil indi­rimleri ve tasarruf planları gibi üyelerin özellikle tüketici kimliklerine yöne­lik çeşitli hizmetler sunmaktadır.