ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ

Teori: Bilgi edinme sürecinin
herhangi bir aşamasında
ortaya atılan geçerlik
ve güvenilirliği bilimsel
yöntemlerle saptanmış iç
tutarlılığı olan bir genel bilgi
ve açıklama düzenidir.

İdeoloji:
Siyasi veya
toplumsal bir öğreti oluşturan,
bir hükümetin, bir partinin,
bir grubun davranışlarına yön
veren politik, hukuki, bilimsel,
felsefi, dini, moral ve estetik
düşünceler bütünüdür

Endüstriyel demokrasi:
İnsanın kişiliğine saygı
gösterilen ve tüm bireylerin
fırsat açısından eşit olduğu,
ancak sarf ettikleri çaba,
teşebbüs gücü ve sahip
oldukları zihinsel ve bedensel
niteliklerle ödüllendirildikleri
bir toplum düzenidir.

Uzun süre yürürlükte kalan klasik model, özellikle II. Dünya Savaşı’ndan
sonra ortaya çıkan ekonomik, sosyal ve teknolojik gelişmelerin etkisi altında kalmıştır.
Bu dönemde devletin, klasik endüstri ilişkileri sisteminin çözümleyemediği
sorunlara gittikçe artan bir biçimde ve daha etkili müdahalesi söz konusu
olmuştur. Bunun sonucunda, endüstri ilişkilerinde işverenlerin, işçi sendikalarının
ve devletin rolleri konusunda yeni görüşler ve tartışmalar ortaya çıkmıştır.
Neokorporatizm olarak adlandırılan bu yeni oluşumda devlet-işçi-işveren işbirliği
ön planda tutulmakta, kararlar birlikte alınıp hayata birlikte geçirilmeye çalışılmaktadır.

Marksizm: Kapitalist toplum
içinde endüstri ilişkilerinin
analizine yönelik uygulamaları
da içeren, toplumun ve sosyal
değişimin genel bir kuramıdır. Marksist Kurama göre,
toplumsal değişimin kaynağı
olan sınıf çatışmasının ve
eşitsizliğin temelini sermaye
sahibi ve emek sahibi
olanlar arasındaki farklılık
oluşturmaktadır.

Endüstri ilişkilerinin bir sistem olduğu görüşü ilk kez John Dunlop tarafından ortaya atılmıştır. Bu yaklaşım, Dunlop’un 1958 yılında ABD’de yayınladığı Endüstri İlişkileri Sistemleri adlı kitabında geliştirilmiştir. Kısaca Sistem Teorisi olarak adlandırılan Endüstri İlişkileri Sitemi Teorisi o tarihten günümüze hem en çok kabul gören, hem de en çok tartışılan ve eleştirilen kuram olmuştur.

Endüstri ilişkileri sisteminin çevresel özellikleri toplum ve diğer alt sistemler tarafından belirlenmektedir. Ancak bu çevreler endüstri ilişkileri sistemi aktörleri tarafından oluşturulan kuralların şekillenmesinde kesin olarak rol oynamaktadır. Dunlop aktörleri etkileyen ve sınırlayan çevreleri işyerinin ve iş toplumunun teknolojik özellikleri, ürün piyasası ya da pazar ve bütçe kısıtları ve gücün toplumdaki dağılımı olarak belirtmiştir .

Webb’ler, sendikaların amaçlarını gerçekleştirmek için iki temel süreç olduğunu belirtmektedirler. Birincisi, toplu pazarlık süreci ve bunun sonucu oluşan toplu iş sözleşmesi ile ücretlerde ve çalışma koşullarında standartların belirlenmesidir. İkincisi ise yasal düzenleme sürecinin kullanılmasıdır. Piyasa içinde çalışma koşullarının oluşturulması için toplu pazarlıkların ve yasal düzenlemelerin birlikte
kullanılabileceğini belirtirken özellikle asgari ücretin belirlenmesi gibi çalışanların tamamını ilgilendiren standartların belirlenmesinde yasal süreci daha fazla ön plana çıkarmışlardır (Tripp, 1961, s.58). Bununla birlikte, endüstri ilişkileri alanında sendikaların ancak toplu pazarlıklar yoluyla zorlayıcı bir rol oynayabileceklerini ileri sürmüşlerdir.

Marksizm, kapitalist toplum içinde endüstri ilişkilerinin analizine yönelik uygulamaları da içeren, toplumun ve sosyal değişimin genel bir kuramıdır. Bir sosyal değişme kuramı olarak Marksizm, toplumsal ilişkilerin üretim ilişkileri tarafından şekillendiğini belirterek sanayi ve toplumdaki gücün kaynağı olarak mülkiyet ilişkilerini ön plana çıkarmaktadır. Sistem Teorisi aktörlere, Çoğulcu Teori grup çıkarlarına önem verirken Marksistler sınıf kavramı üzerinde durmaktadırlar.

Marks’a göre kapitalizm sınıfsal düşmanlıkları sadeleştirmiştir ve toplum gitgide birbiriyle karşı karşıya gelen iki büyük sınıfa ayrılmıştır. Marks’ın kapitalizmde sadece iki önemli sınıfın var olduğunu iddia etmesinin nedeni, artık ekonomik ilişkilerin temelinin özel mülkiyete dayalı olması ve sadece iki olasılığın mevcut olmasıdır: üretim araçlarına sahip bir sınıf (burjuvazi) ve bunlara sahip olmayan, dolayısıyla çalışma kapasitelerini satmak zorunda olan bir sınıf (proletarya). Kapitalist bir toplumda bu iki sınıf arasında var olan çatışma uzlaştırılamaz olarak kabul edilmektedir

Marksistler sınıf çatışmasını toplumsal değişimin bir kaynağı olarak kabul etmektedir. Sınıf çatışması, öncelikle toplumda ekonomik gücün dağılımı ve ekonomik güce sahip olma aşamasında oluşan eşitsizlikten kaynaklanmaktadır. Toplumun sosyal ya da politik kurumlarının niteliğini de bu ekonomik eşitsizlikler etkilemekte ve ekonomik yönden baskın olan grup eğitim olanakları, medya, kamu sektöründe istihdam gibi konular üzerinde de hâkim olmaktadır.

Endüstri ilişkilerine Marksist açılımları sağlayan Hyman olmuştur. Hyman’a göre, endüstri ilişkileri “iş ilişkileri üzerindeki denetim süreçlerinin incelenmesidir.” Bir istihdam ilişkisinde işverenlerin emir verme yetkisi varken işçilerin de bu emirlere uyma zorunluluğu vardır. Ancak bu ilişki bir kölelik ilişkisi değildir. Bu uyma yükümlülüğünün ve emir verme yetkisinin belirli sınırlar vardır. Hyman, endüstri ilişkilerinin ekonomide istikrarın ve düzenin sağlanmasına yöneldiğini, uyuşmazlıkları ve anlaşmazlıkları doğuran nedenlerden çok, onları önlemek konusuna önem verildiğini ileri sürerek Dunlop’u da eleştirmektedir

Çoğulcu Teori’nin en önemli isimlerinden biri olan ve sadece kurumsallaşmış veya düzenlenmiş kuralları endüstri ilişkileri içinde gören Flanders’ın etkisiyle Kurumsal Yaklaşım olarak da adlandırılan bu teoriye göre, endüstri ilişkileri “iş düzenlemesi kurumlarının” incelenmesidir.

Endüstri ilişkilerine Tekilci Yaklaşım, sendikaların zayıflamaya başladığı 1970’li yılların sonunda ortaya çıkan, sendikaları ve toplu pazarlığı endüstri ilişkileri sisteminin dışına çıkarmaya çalışan ilk teoridir. Bu yaklaşıma göre, her iş örgütü ortak bir amaç için oluşturulmuş uyumlu ve tek bir bütündür. İşletmede çalışan işçiler bir araya gelerek tek bir otorite altında bir bütün oluşturmakta ve çalıştığı işletmenin amaçları, çıkarları ve değerlerini paylaşmaktadırlar. İşçi ve işveren etkin üretim, yüksek kar ve işletmedeki her çalışana iyi ücret sağlamak gibi ortak amaçlara sahip bir takımın üyesidirler. Ancak bu takımın çalışması ve görevlerini tam olarak yerine getirmesi için üst yönetimin liderliğine ihtiyacı vardır. Bu nedenle yönetimin karar ve emir verme hakkı, meşru ve rasyonel olarak kabul edilmektedir (Farnham ve Pimlott, 1990, s.4). Yönetimin ve işçilerin çıkarlarının aynı olduğunu ve yönetimin örgütün tümünün çıkarları için çalıştığını ileri sürerek yöneticilerin otoritesini meşrulaştıran bu yaklaşıma yönetim ideolojisi de denilmektedir.

Neokorporatizm: İşçi ve işveren örgütlerine devlet tarafından yasal ayrıcalıklar sağlanırken, faaliyetlerinin kısıtlanması ve denetlenmesidir. Neo-korporatist yaklaşım, endüstri ilişkileri sisteminin aktörlerinden işçi ve işveren örgütlerinin birbirleri ve hükümet ile olan ilişkilerini incelemektedir.

Feminist Teori kadınların çalışma yaşamına katılımını ve çalışma yaşamında konumunu sorgularken cinsiyet ile toplumsal cinsiyet arasındaki ayrıma dikkat çekmektedir

Endüstri ilişkilerine Tekilci Yaklaşım, sendikaların zayıflamaya başladığı 1970’li yılların sonunda ortaya çıkan, sendikaları ve toplu pazarlığı endüstri ilişkileri sisteminin dışına çıkarmaya çalışan ilk teoridir. Bu yaklaşıma göre, her iş örgütü ortak bir amaç için oluşturulmuş uyumlu ve tek bir bütündür.

Neokorporatizm: İşçi ve işveren örgütlerine devlet tarafından yasal ayrıcalıklar sağlanırken, faaliyetlerinin kısıtlanması ve denetlenmesidir.Neo-korporatist yaklaşım, endüstri ilişkileri sisteminin aktörlerinden işçi ve işveren örgütlerinin birbirleri ve hükümet ile olan ilişkilerini incelemektedir.