ELEŞTİRİ TARİHİ

1960 sonrasında edebiyatımızda edebi eleştiri Öznel-izlenimci Eleştiri, Nesnel Eleştiri Akademik Eleştiri, Toplumcu Gerçekçi-Marksist Eleştiri; 1980 sonrasında Yapısalcı Eleştiri Göstergebilimsel Eleştiri, Dilbilimsel Eleştiri; 1990 sonrasında ise Postmodern Eleştiri olarak gruplandırılmaktadır.

Suut Kemal Yetkin, Memet Fuat, Yaşar Nabi, Cemal Süreya, Muzaffer Erdost gibi isimler, öznel-izlenimci bir anlayışta bu dönemde eleştiri yazmaya devam ederler.

Öznel-izlenimci eleştiri eleştirmenin, eser karşısında beğenisine, duygu ve düşünce dünyasına göre tavır aldığı, genel eleştiri ilkelerinin değil, kişisel zevklerin ön plana çıktığı eleştiri anlayışıdır.

Hüseyin Cöntürk nesnel eleştiri anlayışını benimsemiş bir edebiyatçıdır.

Doğan Hızlan’ın Yazılı İlişkiler (1983), Günlerde Kalan(1983), Sanat Günah Çıkarıyor (1992), Kitaplar Kitabı (1996), Saklı Su (1996),Edebiyatımıza Dipnotlar (2010), Şiir Çilingiri (2010), Kitaplarla Kültür Turu(2010), Sönmüş Kibritin İzinde (2011) Aynadaki Bakışlar (2011) gibi eleştiri kitapları bulunmaktadır.

İzlenimci-Öznel Eleştiriyi devam ettirenler arasına Marksist vurguları da dikkat çeken II. Yeni içerisinde şairliğiyle ön plana çıkan Cemal Süreya (1931-1990) ileTurgut Uyar (1927-1985)’ı ve Adnan Binyazar (1934- )’la Rauf Mutluay (1925- 1995)’›, Muzaffer Erdost (1932- )’u da katabiliriz.

Akademik çevreler dışında nesnel eleştirinin bağımsız bir alan olarak yerleşmesi yolunda 1960 sonrasında Hüseyin Cöntürk (1918-2003) önemli bir isim olarak karşımıza çıkmaktadır. Eleştirmeden Önce, Çağının Şairi,  Günlerin Getirdiği Götürdüğü gibi eserlerin yazarıdır.

Adı geçen yazarla nesnel eleştiri anlayışını uygulamaya çalışmışlardır.

Bahsi geçen yazarlar akademik eleştiri anlayışını benimsemiş yazarlardır.

Bahsi geçen yazarlar toplumcu-gerçekçi- Marksist eleştiri anlayışını benimsemişlerdir.

1960 sonrasında edebiyatımızda edebi eleştiriyi Öznel-İzlenimci Eleştiri, Nesnel Eleştiri, Akademik Eleştiri, Toplumcu Gerçekçi-Marksist Eleştiri; 1980 sonrasında Yapısalcı Eleştiri, Göstergebilimsel Eleştiri, Dilbilimsel Eleştiri; 1990 sonrasında ise Postmodern Eleştiri şeklinde gruplandırabiliriz.

Bir kısmı 1960 öncesinde de yazmakla birlikte Suut Kemal Yetkin, Memet Fuat, Yaşar Nabi, Cemal Süreya, Muzaffer Erdost gibi isimler, öznel-izlenimci bir anlayışta bu dönemde elefltiri yazmaya devam ederler.

Asım Bezirci, Hüseyin Cöntürk, Tahir Alangu, Cevdet Kudret, Vedat Günyol, Metin And, Nurullah Berk gibi isimler nesnel eleştiriyi oturtmaya çalışmışlardır.

Mehmet Kaplan, Adnan Benk, Berna Moran gibi isimler ise akademik kriterlere bağlı olarak bir eleştiri anlayışını oturtmaya çalışmışlardır.

Kendi yazarlığı üzerinde Nazım Hikmet’in etkisinin bulunduğunu söyleyen Memet Fuat, eleştirilerinde de daha çok şiir üzerinde durmuştur.

Hızlan’ın Yazılı İlişkiler(1983), Günlerde Kalan(1983), Sanat Günah Çıkarıyor(1992), Kitaplar Kitabı(1996), Saklı Su(1996),Edebiyatımıza Dipnotlar(2010), Şiir Çilingiri (2010), Kitaplarla Kültür Turu(2010), Sönmüş Kibritin İzinde(2011) Aynadaki Bakışlar(2011) gibi eleştiri kitapları bulunmaktadır.

Mehmet Kaplan'nın eleştiri anlayışı eklektik bir özellik gösterir. Bu anlayış başta edebî eseri kendi içerisinde estetik ve organik bir yapı olarak kabul eden Rus Formalizmi, Yapısalcılık, Yeni Eleştiri, Arşetipçi Eleştiri, İzlenimcilik, Duygusal Etki Kuramı ile eseri devir-şahsiyetle birlikte tarafsız incelemeyi esas alan Tarihsel Eleştiri, Sosyolojik Eleştiri, Psikanalist Yöntem, Yansıtma Kuramı ve Metinler Arası İlişkiler Kuramı olmak üzere pek çok eleştiri kuramının özellikleriyle benzerlikler gösterir.

Marksist eleştirinin bir diğer önemli ismi Ahmet Oktay’dır. Nesnel eleştiriyi benimsediğini söyleyen yazar, tıpkı çağdaşları Fethi Naci, Asım Bezirci ve Attilâ İlhan gibi Plehanov’un toplumsal gerçekçi eleştiri anlayışından yararlanır. Ahmet Oktay, eleştiride önce incelenen eserin özünü toplumbilim diline çevirmeyi, bu özün tarih ve şimdiki zaman içindeki yerini belirtip tartışmayı, sonra da özüsaran giysiyi, estetiği incelemeyi amaçlar.