ELEŞTİRİ TARİHİ

Dönemin tartışmalı bir diğer ismi ise Nazım Hikmet’tir. Ahmet Haşim onun "835 Satır"ını bir orkestraya benzetip çok beğenmekle birlikte bu orkestranın sadece marş çaldığını söyleyerek şiirin ideolojik bağlamına eleştirel bir göndermede bulunur. Kendisiyle yapılan bir röportajda ise onun tamamen Mayakovski’yi taklit ettiğini; Fecr-i Ati’ye yapılan eleştirilerin bu bağlamda ona da yapılması gerektiğini söyler.

Bu dönemdeki dil üzerine eleştirel yazılar daha çok yazı devrimi, dil devrimi, dilde özleşme, konuşma dili-yazı dili ve gramer konuları etrafında yazılmıştır. Bunlar arasında C seçeneğinde verilen "Dilde yaratıcılık" yer almamaktadır.

Bu dönemde ön plana çıkan ve kendisinden sonra da akademik çevrelerin eleştiri anlayışında etkili olan ve sistematik eleştiri anlayışını bir anlamda Türk edebiyatında kuran isim Mehmet Kaplan’dır.

Bu dönemde eleştirmenliğiyle ön plana çıkan ve Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında öznel eleştiri anlayışıyla dikkat çeken ilk isim olan Nurullah Ataç, eleştiri üzerine görüşleriyle de eleştirinin bağımsız bir alan olması konusunda önemli katkılarda bulunmuştur. Asım Bezirci, Nurullah Ataç Eleştiri Anlayışı ve Yazıları adlı çalışmasında onun eleştiri anlayışını iki bölümde ele alır. Ataç’ın birinci dönemi 1921-1951 arasını kapsamaktadır ki Asım Bezirci, bu dönemde Nurullah Ataç’ın öznel bir eleştiri anlayışına sahip olduğunu belirtmektedir. 1952-1957 döneminde ise Nurullah Ataç eleştirilerinde genellikle nesnel bir yol takip etmiştir.

Agâh Sırrı Levent 1930’da Servet-i Fünun’da çıkan İstediğimiz Münekkit, Sadri Ertem, 1931’de Resimli Şark’ta çıkan Bizde Niçin Münekkit Çıkmıyor? ve 1935’te Perşembe dergisinde çıkan İbrahim Alaattin'in Tenkit Yokluğu, Edebiyatta Tenkit, Tenkit Ne Demektir adlı yazıları bu dergilerden çıkan eleştiri yazılarına örnektir.

Yaşar Nabi Ulus’ta çıkan Münekkitsizlik, Gene Tenkide Dair, Yaratıcı Tenkit isimli yazılarında sanat hayatımızda gerçek eleştirmenin bulunmadığı fikrini ileri sürerek hayatını bu işe vermiş otoriter bir eleştirmenin sanat ve edebiyat hayatımıza hareket getirebileceğini söyler.

Nahit Sırrı Örik, 1937 ve 1938’de Ülkü’de çıkan Tenkit Kürsüleri ve Öz Şiir Hakkında Bir Yazı ve O Yazı Dolayısıyla isimli yazılarında batıdaki gazetelerin eleştiri kürsülerini örnek göstererek bizim edebiyatımızda da Nurullah Ataç, Peyami Safa, Suut Kemal gibi isimlere bu tarzda kürsü vermenin daha faydalı olacağını belirtir.

Sanatçı ve inkılâp edebiyatı konusuna geçen Behçet Kemal, 1935’te Ülkü’deki Gönüllü Saat yazısında sanatkârın inkılâp edebiyatının emrinde olması gerektiğini; bunu bir gönül, bir vicdan borcu gibi görmesi gerektiğini; çünkü ancak bu şekilde bu hareketin halkın ruhuna sinebileceğini; yeni fikir ve yeni görüşleri halkın önüne ancak sanatın koyabileceğini dile getirir.

Yakup Kadri, Divan edebiyatına Klasik edebiyat demenin doğru olmadığını belirtir ve bunun Halk edebiyatı için uygun olacağını söyler; Kâzım Nami de Divan edebiyatının milli olmanın çok uzağında olduğunu ifade eder; İsmail Habip ise divan edebiyatını bir dalkavuk edebiyatı olarak görür; Behçet Kemal taklit bir edebiyat olarak tanımlar. Sabahattin Eyüboğlu ise 1938’de yayımladığı Yeni Türk Sanatkârı Yahut Frenk’ten Türk’e Dönüş yazısında bu eleştirileri doğru bulmadığı gibi edebiyatımızı Tanzimat’tan başlamanın da doğru olmadığını Fuzuli’nin de Türk olduğunu ve Türkçe yazdığını söyler. Ataç ise Divan edebiyatının bir şekil ve dil edebiyatı olduğunu, içerikte ise insanı ve hayatı yakalayamadığını ve kendisini tekrar ettiğini söyler.

Halit Fahri, Servet-i Fünun’da 1932’de çıkan Güzel Türkçe Seferberliği yazısında dilde kirlenmeye ve yabancılaşmaya karşı çıkarak Türkçe düşünüp Türkçe yazmak için Yeni Lisan hareketinin ön gördüğü prensiplerin bir benzeri kabul edebileceğimiz altı maddelik bir teklif sunar.

Suut Kemal Yetkin, 1944’te Ulus’ta çıkan Tenkide ve Tenkitçiye Dair yazısında eleştirmeni, sahte değerlerin sahte ışıklarını söndürüp gerçek değerleri bulundukları karanlıklardan çekip çıkaran kişi olarak tanımlar. Ona göre eleştirmen, ahlaki özelliklerinin yanı sıra, sağlam felsefi bir temele dayanan; geniş bir sanat kültürüne, derin bir seziş ve çalışma kabiliyetine sahip bir kimse olmalıdır.

Mehmet Kaplan, edebiyatın içerik bakımından II. Dünya Savaşı öncesinden farklılaştığını belirtir. Bu farklılaşmanın tek partili hayat ile savaş sonrasının çok partili hayatının edebiyata yansımasından kaynaklandığı düşüncesindedir.

Bu dönemde edebiyat tarihini bilimsel bir perspektife oturtmaya çalışan Fuat Köprülü bu konuyu derinlemesine ele alırken eleştiriden ayrılan noktalarına da değinmektedir.

Ahmet Haşim’in Göl Saatleri şiir kitabı üzerine yazmış olduğu yazısıyla eleştiri alanına giren Ataç, eser eleştirilerinin yanında bu ilk dönemde eleştiri üzerine görüşler de ileri sürer.

Agâh Sırrı Levent 1930’da Servet-i Fünun’da çıkan İstediğimiz Münekkit, Sadri Ertem, 1931’de Resimli Şark’ta çıkan Bizde Niçin Münekkit Çıkmıyor? ve 1935’te Perşembe dergisinde çıkan İbrahim Alaattin'in Tenkit Yokluğu, Edebiyatta Tenkit, Tenkit Ne Demektir adlı yazıları bu dergilerden çıkan eleştiri yazılarına örnektir.

Munis Faik Ozansoy, 1936’da Marmara dergisinde yazmış olduğu Tenkit ve Münekkit yazısında iyi bir eleştirinin, katılan olmasa dahi her türlü düşünceye saygının gösterildiği, ahlaki sorumluluğun göz ardı edilmediği bir ortamda gelişebileceğini düşünmektedir.

eleştiri ve eleştirmen konusundaki farklı görüşler en nihayet 1938 yılında Nurullah Ataç, Yaşar Nabi arasında karşılıklı bir tartışmaya dönüşür ve bu tartışmaya Peyami Safa ile Hasan Ali Yücel de yazılarıyla katılırlar. Bizde arzu edildiği ölçüde bir eleştirinin ve eleştirmenin var olup olmadığı etrafındaki bu tartışmalar Ulus, Haber, Cumhuriyet, Varlık gibi gazete ve dergilerinde devam eder.

Yaşar Nabi Ulus’ta çıkan Münekkitsizlik, Gene Tenkide Dair, Yaratıcı Tenkit isimli yazılarında sanat hayatımızda gerçek eleştirmenin bulunmadığı fikrini ileri sürerek hayatını bu işe vermiş otoriter bir eleştirmenin sanat ve edebiyat hayatımıza hareket getirebileceğini söyler.

İnkılâp edebiyatı konusuna 1934’te Kadro dergisinde çıkan İnkılâp Edebiyatı yazısında değinen Yakup Kadri, bu edebiyatın yeni bir ruh ve yeni bir insan anlayışı demek olduğunu; tıpkı Rönesans hareketinin batıda yaptığı dinamik atılım gibi bir atılımı gerçekleştirecek bir edebiyat olması gerektiğini söyle.