ELEŞTİRİ TARİHİ

Cumhuriyet edebiyatının bu ilk döneminde dönem eleştirisi kapsamında üze-rinde durulan, tartışması yapılan bir başka konu da milli ve milliyetçi edebiyat konusudur. Kâzım Nami, Hasan Ali, Yaşar Nabi, Behçet Kemal, Halit Fahri, Halit Ziya, Yahya Kemal ve Fuat Köprülü gibi gerek edebiyatımızın ve gerek o dönemin önemli isimleri konuyla alakalı görüşlerini ileri sürmüşler ve eleştirel tartışmalara girmişlerdir.

Ali Canip, Hayat dergisindeki Servet-i Fünun’un Rolü yazısında bu edebi grubun dil konusunda başarısız olmakla beraber Türk edebiyatına getir-dikleri teknik yeniliklerin inkâr edilmemesi gerektiğini, yaptıklarının sadece edebiyat hayatı açısından değerlendirilmemesi gerektiğini, çünkü modernleşme yolundaki ilk bilinçli adımın onlar tarafından atıldığını söyler. Bu çerçevedeki aynı sosyal role İsmail Habip de temas eder ve Servet-i Fünûncuların hayatımıza laik düşünceyi getirdiklerini belirtir.

1939-1960 arasında eser eleştirisi bağlamında çok sayıda yazı bulunduğu görülmektedir. Bunların önemli bir kısmı eser tanıtımı özelliği taşımakla birlikte, önemli bir kısmı ise eleştirel değerlendirmedir. Bu türden yazılar içerisinde ön plana çıkanlar Yaban, Sinekli Bakkal, Fahim Bey ve Biz, İçimizdeki Şeytan, Matmazel Noralya’nın Koltuğu gibi edebiyatımızın belli başlı romanları ile bu dönemde ön plana çıkan öykülerdir.

Eleştirmenliğiyle ön plana çıkan ve Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında öznel eleştiri anlayışıyla dikkat çeken ilk isim olan, eleştiri üzerine görüşleriyle de eleştirinin bağımsız bir alan olması konusunda önemli katkılarda bulunan kişi Nurullah Ataç'tır.

Resimli Şark’ta çıkan "Bizde Niçin Münekkit Çıkmıyor? isimli yazısında sanatkârın belli bir toplumun
ürünü olması gibi, eleştirmen de aynı belirli ortak özellikler etrafında kümelenmiş
toplumun ürünüdür görüşünde olan ve okuyucunun seviye bakımından yetersizliğini de bunda etkili gören kişi Sadri Ertem'dir.

Sanatçıların zorunlu olarak inkılap edebiyatının emrinde olması görüşüne karşı çıkan, zorla inkılabın etkisine giren sanatçının başarılı olamayacağını söyleyen kişi Yakup Kadri'dir.

Verilen bilgiler edebiyat eleştirmenlerinin görüş ayrılıkları olduğunu göstermektedir.

1929'da Resimli Ay dergisinde imzasız olarak yayınlanan, Abdülhak Hamid’i eleştiren Putları Kırıyoruz yazısı Nazım Hikmet tarafından yazılmıştır.

1939-1960 yıllarında arasında  ön plana çıkan ve kendisinden sonra da akademik çevrelerin eleştiri anlayışında etkili olan ve sistematik eleştiri anlayışını bir anlamda Türk edebiyatında kuran isim Mehmet Kaplan'dır

1941’de Tasvir-i Efkâr’da çıkan Tenkit İhtiyacı yazısında batıdan edebiyatımıza giren roman, öykü, tiyatro gibi türlerin kendi yazarlarıyla birlikte geldiğini fakat eleştirinin ise eleştirmensiz geldiğini ve bizim eleştirimizin de en büyük zaafının bu olduğunu belirten yazar Ahmet Hamdi Tanpınar'dır.

Şiirin şeklinde ve konusunda basitin, sadenin, sıradan olanın şiire sokulması
anlayışı ile,  şiirin teorik olarak yeniden ele alınmasına yol açan hareket I. Yeni hareketidir.

Şiir dilinin hiçbir zaman toplumu tam olarak veremeyeceği için şiiri toplum sorunlarının emrine vermenin gereksiz olduğunu belirten yazar Ahmet Hamdi Tanpınar'dır

Otobüsteki insanlar kadar gerçek insanları anlatması gerektiği" ifadesi Halikarnas Balıkçısı'nın roman hakkındaki görüşüdür.

Öncelikle bu dönemde eleştiri anlayışı esasında Milli Edebiyat’ın bir devamı özelliği göstermektedir. Çok güçlü bir eleştiri teorisi söz konusu olmamakla birlikte en azından eleştiriyi doğrudan meslek edinen yazarların varlığı bir aşama olarak görülebilir. Teori özelliğindeki yazıların varlığına rağmen bu dönemde eleştiri daha çok eser, dönem ve yazar eleştirisi şeklinde varlığını sürdürmeye devam etmiştir. Bu dönem edebiyatının temel ilkelerinden birisi köklere dönüş olduğu için edebiyat dünyasında da bu çerçevede antolojilere ve edebiyat tarihlerine çok rastlanmaktadır. Dolayısıyla edebi eleştiri de zaman zaman bir bakıma bu eserlerle birlikte söz konusu edilmiştir. Bu dönemde edebiyat tarihini bilimsel bir perspektife oturtmaya çalışan Fuat Köprülü bu konuyu derinlemesine ele alırken eleştiriden ayrılan noktalarına da değinir.

Ahmet Haşim’in Göl Saatleri şiir kitabı üzerine yazmış olduğu yazısıyla eleştiri alanına giren Ataç, eser eleştirilerinin yanında bu ilk dönemde eleştiri üzerine görüşler de ileri sürer. Bu dönemde öznel bir eleştiri anlayışını benimsemesi, eleştiriyi bir sanat, bir yaratma işi olarak kabul etmesinden ileri gelmektedir. Eleştiriyi bir sanat olarak gören Ataç, buna bağlı olarak eleştirmeni de bir sanatçı olarak görür.

İstenilen seviyede bir eleştirinin sadece edebiyatta değil, bütün bir düşünce hayatımızda yer etmediği fikrine İbrahim Alaattin de katılmaktadır. 1935’te Perşembe dergisinde çıkan Tenkit Yokluğu, Edebiyatta Tenkit, Tenkit Ne Demektir adlı yazılarında eleştiri yokluğunu bilim anlayışının yeterince oturmamış olmasına, felsefi terbiyenin yokluğuna ve en önemlisi de düşünce özgürlüğüne alışkın olmayışımıza bağlamaktadır. Ona göre eleştiri, inceleme, araştırma, yorumlama, tarif ve hüküm verme işidir; her türlü düşüncenin terazisi, ölçüsüdür. Buna uygun olarak eleştirmen de eş dost eserlerine övgüler düzen, okumadan kararlar veren, çıkarlarına uygun hareket eden bir kimse olmamalı; eleştirinin sanat ve edebiyattaki rolünü hazmetmiş, tarafsız, dürüst ve gerçekleri gören bir eleştirmen olmalıdır.

Halide Edip 1938’de Yedigün’de çıkan "Tenkit" ve "Münekkit" isimli yazısında eleştirmenin görevinin sadece bir eserin iyi ve kötü taraflarını ortaya koymak olmadığını iyi bir eleştirmenin okuduğu eserin bütün parçalarını görmesi ve bunları okuyucusuna da göstermesi gerekir. Bizde şimdiye kadar eleştiri hep karşı tarafa hücum etmek olarak algılanmıştır. Buna bağlı olarak bizde iyi eleştirmen yetişememesinin nedenlerini Halide Edip, herkesin sanatkâr olamamasına karşılık, herkesin eleştirmen olabileceği gibi bir yanlış düşüncenin yaygınlığına; eleştirmenin dar bir çevrenin görüşüyle veya moda anlayışlarla hareket etmesine bağlar.

Bu tarihler arasındaki, dönem merkezli edebiyat eleştirileri daha çok İnkılâp Edebiyatı, Milli Edebiyat ve Eski Edebiyat ile Yeni Edebiyat anlayışı etrafında döner. Bunlar arasında C seçeneğinde verilen "çağdaş edebiyat" yer almamaktadır.

Cumhuriyet dönemine gelinceye kadar karşımıza çıkan bütün edebi grupların bu yenilik iddialarına karşılık, Cumhuriyet’in ilk şiir grubu sayılan Yedi Meşaleciler de aynı iddiayla kendilerini duyururlar. 1928'de yayımladıkları Yedi Meşale ortak kitabında şiiri sunilikten ve soluk duygulardan kurtarmak, yeni, canlı, samimi olmak niyetinde olduklarını belirterek edebiyat dünyasına kendilerini tanıtırlar. Şiirimizin Beş Hececiler’in elinde ufkunun daraldığını, canlılığını kaybettiğini belirtirler.

D seçeneğinde verilen "Dokuzuncu Hariciye Koğuşu" cumhuriyet sonrası dönemde üzerine eleştirel değerlendirmelerin yapıldığı bir tiyatro eseri değil, romandır.