ELEŞTİRİ TARİHİ

Tanzimat’ın birinci neslinde tenkit konusunda dikkati çeken bir diğer şahsiyet de Ziya Paşa’dır. Şiir ve İnşâ makalesinde divan edebiyatını reddedip bizim gerçek edebiyatımızın halk edebiyatı olduğunu söyleyerek edebiyatımızda âdeta ihtilâl yapan Ziya Paşa, daha sonra Harâbat Mukaddimesi’nde kapılarını eski edebiyata tekrar açarak tezada düşer ve Namık Kemal’in çok ciddi tenkitlerine muhatap olur. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Ziya Paşa’ın 1874 yılında İstanbul’da bastırdııı bu eserin Mukaddeme (Önsöz) kısmının Tanzimat dönemi eleştiri metinleri içinde ayrı bir önemi vardır. Bu mukaddime ayrıca modern anlamda ilk Türk edebiyat tarihi olarak kabul edilmesi bakımından da mühimdir.Doğru yanıt C şıkkıdır.

1864 yılında Rûznâme-i Cerîde-i Havâdis ile Tasvîr-i E âr gazeteleri arasında geçen ilk büyük dil tartışması “Şinasi’nin dili” çerçevesinde başladı.

Tanzimat sonrası Türk edebiyatında edebiyat kavramını, yeni bir yaklaşımla ilk defa ele alıp tanımlayan kişi de Şinasi’dir. “Fenn-i edeb bir marifettir ki insana haslet-âmûz-ı edeb olduğu için edeb ve ehli edîb tesmiye olunmuştur”. (Parlatır İ.-Çetin N., 2005: 106) şeklindeki bu tanımda, edebiyatın ahlâkla olan ilgisine de vurgu yapılır. Bu yaklaşım, Şinasi sonrası Türk edebiyatını derinden etkilemiştir.

Fatin Efendi, Tezkiresini (Fatin Tezkiresi) yeniden yayımlamayı düşününce Şinasi onun dikkatini şu noktalara çeker:

• Tezkireye çeşitli edebî konularla ilgili bazı açıklamalar konulmalı,
• Yüksek rütbeli kimselerin biyografilerine yer verilirken abartılı hüküm ve ifadelerden kaçınılmalı,
• Her şairin şöhret kazandığı alandaki nitelikleri ile topluma yapmış olduğu hizmetlere de yer verilmeli,
• Eğer intihal (aşırma) tespit edilmişse hangi şair olursa olsun bu durum açıklanmalı,
• Tezkire ifade ve anlam yanlışlıkları yönünden de düzeltilmeli.

Mukaddime-i Celâl (1880/1881): Önce isimsiz olarak “Midilli Mutasarrıfı Kemal Bey Hazretlerinin Bir Makaleleridir” başlığıyla neşredilmiştir. Ömer Faruk Akün’ün ifadesiyle; Namık Kemal’in; “bütün yazıları içinde edebiyata dair görüşlerini en geniş ölçüde açıklayan eseridir.”

Harabât Mukaddimesi (1874): Ziya Paşa’ın 1874 yılında İstanbul’da bastırdığı bu eserin Mukaddeme (Önsöz) kısmının Tanzimat dönemi eleştiri metinleri içinde ayrı bir önemi vardır. Bu mukaddime ayrıca modern anlamda ilk Türk edebiyat tarihi olarak kabul edilmesi bakımından da mühimdir.

Ziya Paşa, Tanzimat sonrası Türk edebiyatının başlıca özelliğini oluşturan eski ve yeni değerler arasında bocalayan fikir ve edebiyatçıların tipik örneğidir.”

Tanzimat’ın birinci neslinde tenkit konusunda dikkati çeken bir diğer şahsiyet de Ziya Paşa’dır. Şiir ve İnşâ makalesinde...

Şinasi’nin Türk edebiyatına getirdiği en büyük değişiklik, dil anlayışıdır.

Şinasi’nin Türk edebiyatına getirdiği en büyük değişiklik, dil anlayışıdır. Çıkar- dığı Tercümân-ı Ahvâl ve Tasvir-i Efkâr gazetelerinde halkın kolayca anlayacağı sade ve sanatsız bir dil kullandı.

Eski Türk edebiyatının bütünüyle İran edebiyatı etkisi altında kaldığını iddia eden Namık Kemal, “edebiyat-ı sahîha”(gerçeğe uygun edebiyat) adına bu edebiyatı tamamen reddeder.

Türk edebiyatında başta dil olmak üzere, edebî türlerin, şekillerin, temaların, şah- siyetlerin tartışılması, Batılı anlamda bir eleştiri anlayışının ortaya çıkması, daha çok Tanzimat’tan sonra olmuştur.

Tanzimat sonrası Türk edebiyatında edebiyat kavramını, yeni bir yaklaşımla ilk defa ele alıp tanımlayan kişi de Şinasi’dir.

Şinasi, böylece yazar ve dil üzerinde durulmasıyla “filolojik eleştiri”ye ve taraf-

sızlık ilkesiyle de “nesnel eleştiri”ye taraftar olduğunu ortaya koymuştur.

Mehmet Akif Ersoy, Namık Kemal’i, edebiyat tarihimizin ilk “münekkidi” (eleştirmeni) olarak kabul eder.

Tahrib-i Harâbât (1874): Magosa’da kaleme alınan bu eser, Ziya Paşa’nın Harâbât adıyla yayınladığı üç ciltlik antolojisinin birinci cildini ve bilhassa mukaddime bölümünü eleştirmek için yazılmıştır.

İntibah Mukaddimesi (1876): Türk edebiyatının ilk romanlarından birisi olan İntibah adlı eserin “önsöz”üdür.

Bahâr-ı Dâniş Mukaddimesi (1874): Yine Magosa’da yazılan bu yazı, Hindli Şeyh İnâyetullah Kanbu’nun Urdu dilinde kaleme aldığı Bahar-ı Dâniş adlı eserinin Namık Kemal tarafından yapılan Türkçe çevirisinin “önsöz”üdür.