ELEŞTİRİ TARİHİ

belli çevrelere sıkışmış olan edebiyatı kamuoyunda üzerinde durulan, düşünülen ve tartışılan bir konu hâline getirmiştir. Bunlardan biri ve belki de en önemlisi edebiyatın çerçevesinin çizilmesi çabalarıdır. Bu noktada ilk akla gelen sorular şunlardı: “edebiyat nedir, neyi ele almalıdır, dilin ve dolayısıyla edebiyatın temel noksanları ve problemleri nelerdir, toplum hayatında edebiyatın işlevi nedir, yeni türler veya türlerin kendi içindeki zorunlu değişiklikler edebiyatı nasıl etkileyecektir...” Bütün bu soruların ortaya çıkardığı temel gerçek fluydu: “edebiyatı o güne kadarki yaklaşımlarla sürdürmek, açıklamak veya sınırlarını çizmek” mümkün değildi. A seçeneğinde ise edebiyatçı hakkındadır. Doğru cevap A'dır.

edebiyatı o güne kadarki yaklaşımlarla sürdürmek, açıklamak veya sınırlarını çizmek” mümkün değildi. O hâlde, yeni yaklaşımlara, yeni bakış açılarına ihtiyaç vardı ve bu da Tanzimat sonrası aydınlarının bu konuyu bütün yönleriyle ele alıp işlemeleriyle mümkün oldu. Osmanlı aydınları bu değişimi gerçekleştirirken Batı’da örneklerini gördükleri “edebiyat eleştirisi” türünün imkânlarından yararlandılar. Doğru cevap B'dir.

Türk edebiyatında başta dil olmak üzere, edebî türlerin, şekillerin, temaların, şahsiyetlerin tartışılması, Batılı anlamda bir eleştiri anlayışının ortaya çıkması, daha çok Tanzimat’tan sonra olmuştur. Şinasi’nin Türk edebiyatına getirdiği en büyük değişiklik, dil anlayışıdır. Çıkardığı Tercümân-ı Ahvâl ve Tasvir-i Efkâr gazetelerinde halkın kolayca anlayacağı
sade ve sanatsız bir dil kullanmıştır. Doğru cevap C'dir.

Şinasi sadece ve halkın anlayacağı bir dil kullanmaktaydı. Çıkardığı Tasvir-i Efkar gazetesinin aksine Sait Bey'in de yazar olduğu Ruzname-i Ceride-i Havadis gazetesi eski dil kullanmakta ve Şinasi'nin dili ile alay etmekteydiler. Doğru cevap D'dir.

Mehmet Akif Ersoy, Nam›k Kemal’i, edebiyat tarihimizin ilk “münekkidi” (eleştirmeni) olarak kabul eder. Abdullah Uçman, Ahmet Hamdi Tanpınar’dan ilham alarak Namık Kemal’in eleştirilerini üç ana madde altında toplar: divan edebiyatı, yeni edebiyat kurma arzusu ve yeni türlerin savunulması. Doğru cevap E'dir.

Namık kemal eski Türk edebiyatının bütünüyle İran edebiyatı etkisi altında kaldığını iddia eden Namık Kemal, “edebiyat-ı sahîha”(gerçeğe
uygun edebiyat) adına bu edebiyatı tamamen reddeder. Divan edebiyatını “menfûr-i
tabiat”(doğallığa ters) olarak niteler. Doğru cevap A'dır.

Magosa’da kaleme alınan bu eser, Ziya Paşa’nın
Harâbât adıyla yayınladığı üç ciltlik antolojisinin birinci cildini ve bilhassa mukaddime
bölümünü eleştirmek için yazılmıştır. Eserin yazılış amacı Ziya Paşa’ya karşı bir tavır almak değil, onun edebiyatla ilgili görüşlerinin yanlışlığını ortaya koymaktır. Doğru cevap B'dir.

Ziya Paşa Şiir ve İnşa eserinde halk şiirini yüceltirken divan edebiyatını eleştirmiştir. Ancak Harabat Mukaddimesi eserinde ise bunun tam tersini yaparak halk edebiyatını reddetmiş ve divan edebiyatını yüceltmiştir. Doğru cevap E'dir.

Harabat Mukaddimesi Ziya Paşa tarafından yazılmış ve 1874 yılınd aİstanbul'da basılmıştır. Doğru cevap C'dir.

Ziya paşa batı tiyatrosunu da eleştirmiştir. Ona göre batı tiyatrosu insan hallerini detaylı vermesinden dolayı genel ahlaka hizmet etmemektedir. Doğru cevap D'dir.

Şinasi’nin Türk edebiyatına getirdiği en büyük değişiklik, dil anlayışıdır.

Tanzimat sonrası Türk edebiyatında edebiyat kavramını, yeni bir yaklaşımla ilk defa ele alıp tanımlayan kişi Şinasi'dir.

Dostu Fatin Efendi, Tezkiresini (Fatin Tezkiresi) yeniden yayımlamayı düşününce Şinasi onun dikkatini şu noktalara çeker:
• Tezkireye çeşitli edebî konularla ilgili bazı açıklamalar konulmalı,
• Yüksek rütbeli kimselerin biyografilerine yer verilirken abartılı hüküm ve
ifadelerden kaçınılmalı,
• Her şairin şöhret kazandığı alandaki nitelikleri ile topluma yapmış olduğu
hizmetlere de yer verilmeli,
• Eğer intihal (aşırma) tespit edilmişse hangi şair olursa olsun bu durum açıklanmalı,
• Tezkire ifade ve anlam yanlışlıkları yönünden de düzeltilmeli.

Namık Kemal özellikle Harâbât mukaddimesi dolayısıyla Ziya Paşa’ya yönelttiği eleştirilerde divan edebiyatını “menfûr-ı tabiat”(doğallığa ters) olarak niteler.

İrfan Paşa Mektubu ve İntibah Mukaddimesi Namık Kemal'e aittir. Harabat Mukaddimesi ise Ziya Paşa'ya aittir.

Namık Kemal'in, 29 Mart 1883’te Sorbon’da verilen “L’Islamisme et la Science” başlıklı konferansta, İslâm dininin ilerleme, gelişme ve medeniyete engel olduğu iddiasına cevap niteliği taşıyan eseri Renan Müdâfaanâmesi'dir.

Ömer Faruk Akün’e göre Namık Kemal’in “bütün yazıları içinde edebiyata dair görüşlerini en geniş ölçüde açıklayan eseri" Mukaddime-i Celâl'dir.

Tanzimat sonrası yazarları arasında edebî zevk ve zihniyet itibariyle eski anlayışa daha yakın olan Ziya Paşa'dır.