ELEŞTİRİ TARİHİ

Bu anlayışa göre eş zamanlı analiz, art zamanlı analizden bağımsız bir şekilde yapılabilir yani edebî eser, tarihî bağlamından bağımsız olarak incelenebilir.doğru yanıt D şıkkıdır.

İslâmiyet’in doğuşundan sonra Arap, Acem ve Türk bilginleri İskenderiye kültür çevresinin etkisiyle eski Yunan ve Roma medeniyetlerinin kaynaklarına ulaştılar, M.S. VII. yüzyıldan sonra bilimde, sanatta ve teknikte büyük başarılar elde ettiler. İslam dünyasında da eleştirel düşüncenin gelişmesi bilimin gelişmesinden sonra olmuştur. İslâm dünyasında bilimin çok hızlı ve yöntemli bir şekilde gelişmesinin asıl nedeni, Tanrı’nın buyruklarını bildiren “Kur’ân-ı Kerîm”i doğru anlama ve doğru anlatma arzusudur.Doğru yanıt A şıkkıdır.

Belagat: Türk-İslam medeniyetinde güzel konuşma ve yazma bilimidir,doğru yanıt B şıkkıdır.

Tanzimat’tan bugüne kadarki edebiyatımız için yapılmış en kapsamlı, en doğru tespitlerden birisi Mehmet Kaplan’a aittir. Bunlar: 1. Klasik edebiyat 2. Batı edebiyatı 3. Halk edebiyatı’dır. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Dil aracılığıyla yazılı yahut sözlü bir bildirişimin gerçekleşebilmesinde R. Jakobson’a göre altı temel element rol alır. Bunlar, “verici”, “alıcı”, “nesne”, “mesaj”, “kanal” ve “kod”dur.Doğru yanıt E şıkkıdır.

Kanal ; metni yahut mesajı taşıyan maddî araçtır. Konuşmada ses, yazıda ka¤ıt yaprak, Göktürk yazıtlarında taşlar, bilgisayarda ve televizyonda ekran bize mesajı ileten maddî, fiziksel kanallardır.Doğru yanıt E şıkkıdır.

Vericiye belâgat geleneğimizde “mütekellim” adı verilir. Bu gelenekte “sözlü ifade” esastır. Dilin ve ifade etmenin esası olarak söz alınmış ve söz, bildirişim ve sözceleme kuramlarında olduğu gibi doğuş şartları içinde, bağlamı içinde kavranmış ve anlatılmıştır. Sadece bu olgu bile Belâgat geleneğinin bildirişim ve sözceleme kuramları içerdiğini göstermeye yeter bir delildir. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Scaliger, eleştiriyi “zihinsel eserlerin üstün ve zayıf yönlerini ortaya koymak” olarak tanımlar.

Eleştirmen, yaygın anlamına göre bilgisine, görgüsüne, zevkine güvenen ve bu niteliklerine dayanarak diğer sanatçıların eserlerini değerlendiren kişidir

Edebiyat kuramları, edebiyatın yöntemlerini, ilkelerini, kategorilerini ve ölçütlerini araştırır.

Edebî eleştiri, daha çok somut sanat eserlerini inceler. Edebiyat tarihinden farklı olarak daha çok yeni eserlerle ilgilenir.

Hüküm Eleştirisi: Eserin değeri problemiyle ilgilenir, onun hakkında iyi ya- hut kötü, güzel yahut çirkin, faydalı yahut zararlı tarzında bir hüküm verir.

Yorumlayıcı eleştiri (herméneutique): Bu tip eleştiri, yazarın niyetini dikkate almaz, eserin anlamını kavramaya yönelir. Freud’ün kuramları çerçevesinde gelişen Psikanalitik eleştiri, bir yorumlayıcı eleştiri türüdür.

Retorik: Batı medeniyetinde güzel konuşma ve güzel yazma bilimi.

Eski Mısır, Hint ve Anadolu medeniyetlerinin kültür mirasından dil ve mantık bilimlerini geliştirmişlerdir

Belagat: Türk-İslam medeniyetinde güzel konuşma ve yazma bilimi.

Edimbilim (pragmatik): Dil ile onu kullanan kişiler, zaman ve mekan arasındaki ilişkileri inceleyen bilim dalı.

Bu üç eğilim, sırasıyla, üç farklı kurama dayanıyordu: a) Belagat, b) Retorik, c) Halk edebiyatı örnekleri. Tanzimat’tan sonra günümüze kadar savunulan ve ortaya çıkan başlıca kuramlar ve örnekler de bu üç kaynağa bağlı olmuştur.

Delil değerleri açısından önermeler Beş sanat adıyla beşe ayrılırdı: a) Burhan, b) Cedel, c) Hitâbet ç) Şiir,
d) Vehmiyyat, Safsata ve Mugalata. Bu sıralama, en kuvvetli delil önermesinden en zayıf delil önermesine doğru bir sınıflandırmadır. Yani sözlerin doğruluk yönünden sınıflandırılmasıdır.

Dinleyici bir haberi bildiği halde onu inkâr ediyorsa haber ona bilmeyene yahut şüphe edene verildiği gibi verilir. Hitap ettiğimiz bir kişi, vereceğimiz haber yahut bilgi karşısında dört halden birinde bulunur: O, bu haberi ya bilir, ya bilmez, ya o haber karşısında tereddütlüdür ya da o haberi inkâr halindedir. Biz bazen ona bir haberi verirken içinde olduğu hale göre değil de -bir sebebe bağlı olarak- diğer üç halden birindeymiş gibi bir dil kullanarak veririz.