Edebî Eleştirinin Tanımı, Kapsamı ve Türk Edebiyatında Eleştirinin Tarihî Kaynakları

Eleştiri

1. En geniş anlamında eleştiri, sanatın yahut edebiyatın incelenmesi, tartışılması, değerlendirilmesi, yargılanması işidir.
2. Edebî bir eser yahut bir sanat eseri üzerine verilen hükümdür.

Eleştirmen, yaygın anlamına göre bilgisine, görgüsüne, zevkine güvenen ve bu niteliklerine dayanarak diğer sanatçıların eserlerini değerlendiren kişidir.

Edebiyat tarihleri, kültürel gelişmeleri, yazarları ve eserleri kronolojik bir sırayla ele alır ve onları değerlendirir. Edebiyat tarihi genel olarak geçmişte kalan eserlerle ilgilenir. Onları tarihî olaylar olarak ele alır, gün ışığına çıkarır ve sınıflandırır.

Edebiyat kuramları, edebiyatın yöntemlerini, ilkelerini, kategorilerini ve ölçütlerini araştırır.

1. Hüküm Eleştirisi

2. Açıklayıcı Eleştiri

Eserin değeri problemiyle ilgilenir, onun hakkında iyi yahut kötü, güzel yahut çirkin, faydalı yahut zararlı tarzında bir hüküm verir. Diğer eserlere göre değerli olup olmadığı konusunda bir yargıya varır. Hüküm eleştirilerinin yarı nesnel, nesnel ve öznel olan tipleri vardır.

Hüküm eleştirisi

Eseri yargılamak amacını gütmez, onu açıklamak, anlamak, yorumlamak ister. Eseri açıklayabilmek için tarihî ve psikolojik şartları araştırır, metin üzerinde çözümleme çalışmaları yapar. Açıklayıcı eleştirilerin de yarı nesnel, nesnel ve öznel olan tipleri vardır.

• Yorumlayıcı Eleştiri
• Biçimsel Eleştiri
• Bilimsel Eleştiri

Yorumlayıcı eleştiri (herméneutique): Bu tip eleştiri, yazarın niyetini dikkate almaz, eserin anlamını kavramaya yönelir. Freud’ün kuramları çerçevesinde gelişen Psikanalitik eleştiri, bir yorumlayıcı eleştiri türüdür.

Bilimsel eleştiri: Metni açıklamak için metnin dışındaki nesnel olguları araştırır, nesnellik kaygısı büyüktür. Lanson’un eserlerinde bu tip eleştiri ön plana çıkar.

Edebî eserin yapısına, üslûbuna ve türüne yönelmiş bir eleştiri anlayışıdır. Yap›sal eleştiri yöntemleri bu tip içinde yer alır.

• Dış yaklaşım
• İç yaklaşım

• Eleştirinin yöneldiği nesnelerin ve bakış açılarının çokluğu,
• Eleştirinin göreceliği,
• Eleştiri kavramlarının karşıtlılığı.

Eski Yunanistan

Batı medeniyetinde güzel konuşma ve güzel yazma bilimi.

Türk-İslam medeniyetinde güzel konuşma ve yazma bilimi.

Dil ile onu kullanan kişiler, zaman ve mekan arasındaki ilişkileri inceleyen bilim dalı.

Yanlış olduğu halde herkes tarafından kullanılan söz.