ELEŞTİRİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 8

Bu dönemdeki eser tanıtımı ve eleştiri bağlamında dikkat çeken isimlerden birisi de Fuat Köprülü’dür. Köprülü, 1917 tarihinde Yeni Mecmua dergisinde çıkan Harabat, Ozan ve Harname isimli yazılarında eser ve dönem eleştirisine yer verir.

Bu dönemde eleştirinin başlıca niteliklerini belirlemeye çalışan isim ise Ömer Seyfettin’dir. Bir örneğini aşağıya aldığımız, 1918 tarihli ve Akşam Gazetesinde çıkan Tenkidin Faydası, 1919 tarihli ve Büyük Mecmua’da çıkan Tenkit ve Terbiye yazılarında eleştirinin ne olduğu, nasıl yapıldığı, kimler tarafından yapılabileceği ve eleştiri-edebiyat ilişkisi, eleştiririn sınırları hakkında önemli tespitlerde bulunur. Ayrıca Edebiyatta Artta Kalış, Millî Şiirler, Ali Canip Bey ve Sanatı, Ey Türk Uyan, Harp Edebiyatı, Edebiyatta Arz ve Talep gibi yazılarında da yer yer eser eleştirisi ile dönem edebiyatının da bir değerlendirmesini yapar.

Yazılarıyla devrin edebiyatı üzerinde etkili olan önemli bir isim de Yahya Kemal’dir. 1922’de Tevhîd-i Efkâr’da çıkan Tenkit Tecrübesi ve Bir Hasbıhal Münasebetiyle yazılarında milleti en iyi edebiyatın tanıttığını; edebiyatın aşk ve ihtiras ile zeka ve zerafet gibi iki temel değerinin bulunduğunu ve Türklerin her ikisini de kendinde toplayan yegane millet olduğunu ama fikir ve tahlil konusunda ise zayıf olduğunu söyler.

Yahya Kemal, Çocuk Dünyası, İçtihad, Sebilürreşat, Türk Yurdu, Safahat-ı Şiir ve Fikir, Takip ve Tenkit, Terbiye Mecmuası gibi dergilerin de tanıtımını yapar.

Ömer Seyfettin’in başlangıçta imzasız yazmış olduğu Yeni Lisan başlıklı makaleler serisi bir anlamda bu üç ismin ortak düşüncesinin ürünü olmakla kalmaz, yüzyılın başında önemli bir siyasal ve sosyal hareketin de sembolü olur.

Ziya Gökalp’in dil anlayışı, Lisânî Türkçülüğün Umdeleri başlığı altında topladığı, esas düşüncelerden hareketle incelendiğinde, müzmin bir hastalık olarak yüzyıllardır süregelmiş bulunan dil konusunun karmaşıklığı metotlu, gerçekçi, millî kalmak kaygısını taşıyan bir görünüşün ışığı altında bir kültür davası olarak ele alınmıştır.

Bu dönemde tiyatrodan bahseden önemli isimlerden birisi Ali Kemal’dir. Resimli Kitap dergisinde 1908’de basılan Millî Tiyatro isimli konferans metninde Batılılaşma sürecindeki eksiklerimizin başında uyuşukluğumuzun geldiğini söylemekte ve bunun üstesinden gelmek için fikrî çabaya gerek olduğunu ve bunu da sağlayacak olanın her yere bir tiyatro açmak olduğunu söylemektedir.

Celal Sahir ise Servet-i Fünun’da çıkan Temaşaya Dair, Efkar-ı Münekkidin ve Efkâr-ı Umumiye, Bizde Temaşagiran ve Münekkitler, Yine Tezer Hakkında, Tezer’in Tekrarı ve Finten’den Bir Muhavere isimli yazılarında tiyatro metninin edebî boyutundan teknik özelliklerine, sahnede temsil edilmesine, yerli oyuncu yokluğuna ve edebiyatımızdaki önemli bazı tiyatro eserlerine dair tespitlerde ve eleştirilerde bulunur.

Fuad Köprülü de 1911’de Servet-i Fünun’da çıkan Millî Aruz Meselesi yazısında hece ve aruz vezninin tarihçesini verdikten sonra, aruzun artık Türkçeleştiğini belirtir.

1923-1938 dönem edebiyatının temel ilkelerinden birisi köklere dönüş olduğu için edebiyat dünyasında da bu çerçevede antolojilere ve edebiyat tarihlerine çok rastlanmaktadır.

1923-1938 döneminde eleştirmenliğiyle ön plana çıkan ve Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında öznel eleştiri anlayışıyla dikkat çeken ilk isim olan Nurullah Ataç eleştiri üzerine görüşleriyle de eleştirinin bağımsız bir alan olması konusunda önemli katkılarda bulunmuştur.

1923-1960 edebiyat tarihi ve eleştiri arasındaki ilişki bağlamında başlayan tartışmada edebiyat tarihini nesnel bir yöntem kullanan alan olarak kabul eden Ataç, 1. Eleştiriyi öznel tarafı ön planda bir sanat olarak kabul eder ve eleştirmenin de objektif olamayacağı düşüncesini benimser.

2. Sabahattin Eyüboğlu ise, edebiyat tarihi, edebi eleştiri ve estetiğin sınırlarının birbiriyle karıştığı ve her üç alan birer disipline dönüştüğünde bu karışıklığın ortadan kalkacağı fikrindedir.

Bavul dışındaki bütün dergiler 1923-1938 döneminde çıkan ve eleştiri yazılarının yer aldığı dergilerdendir.

Şiiri sunilikten ve soluk duygulardan kurtarmak, yeni, canlı, samimi olmak niyetinde olduklarını belirterek edebiyat dünyasına kendilerini tanıtan grup Yedi Meşaleciler'dir ve Baş hececileri eleştirmişlerdir.

1923-1938 yılları arasıdan dil üzerine eleştirel yazılar daha çok yazı devrimi, dil devrimi, dilde özleşme, konuşma dili-yazı dili ve gramer konuları etrafında yazılmıştır.

Demokrat Parti iktidarı, Köy Enstitüleri, Tercüme Bürosunun çeviri faaliyetleri 1939-1960 dönemi edebiyatını şekillenmesinde etkili olmuştur.

Suut Kemal Yetkin'in Yelken dergisinde yayınlanan Eleştirmeci Yokluğu yazısında; Türk edebiyatında beklentilerini karşılayan; görevini ve sorumluluğunu kavramış, yaratma gücüne sahip, düşüncelerinde hür, yargılarında samimi, sabırlı ve sağlam karakterli nitelikli bir eleştirmen olmadığını söyler.