ELEŞTİRİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 5

Suut Kemal Yetkin, 1944’te Ulus’ta çıkan Tenkide ve Tenkitçiye Dair yazısında eleştirmeni, sahte değerlerin sahte ışıklarını söndürüp gerçek değerleri bulundukları karanlıklardan çekip çıkaran kişi olarak tanımlar. Ona göre eleştirmen, ahlaki özelliklerinin yanı sıra, sağlam felsefi bir temele dayanan; geniş bir sanat kültürüne, derin bir seziş ve çalışma kabiliyetine sahip bir kimse olmalıdır.

Mehmet Kaplan, edebiyatın içerik bakımından II. Dünya Savaşı öncesinden farklılaştığını belirtir. Bu farklılaşmanın tek partili hayat ile savaş sonrasının çok partili hayatının edebiyata yansımasından kaynaklandığı düşüncesindedir.

Bu dönemde edebiyat tarihini bilimsel bir perspektife oturtmaya çalışan Fuat Köprülü bu konuyu derinlemesine ele alırken eleştiriden ayrılan noktalarına da değinmektedir.

Ahmet Haşim’in Göl Saatleri şiir kitabı üzerine yazmış olduğu yazısıyla eleştiri alanına giren Ataç, eser eleştirilerinin yanında bu ilk dönemde eleştiri üzerine görüşler de ileri sürer.

Agâh Sırrı Levent 1930’da Servet-i Fünun’da çıkan İstediğimiz Münekkit, Sadri Ertem, 1931’de Resimli Şark’ta çıkan Bizde Niçin Münekkit Çıkmıyor? ve 1935’te Perşembe dergisinde çıkan İbrahim Alaattin'in Tenkit Yokluğu, Edebiyatta Tenkit, Tenkit Ne Demektir adlı yazıları bu dergilerden çıkan eleştiri yazılarına örnektir.

Munis Faik Ozansoy, 1936’da Marmara dergisinde yazmış olduğu Tenkit ve Münekkit yazısında iyi bir eleştirinin, katılan olmasa dahi her türlü düşünceye saygının gösterildiği, ahlaki sorumluluğun göz ardı edilmediği bir ortamda gelişebileceğini düşünmektedir.

eleştiri ve eleştirmen konusundaki farklı görüşler en nihayet 1938 yılında Nurullah Ataç, Yaşar Nabi arasında karşılıklı bir tartışmaya dönüşür ve bu tartışmaya Peyami Safa ile Hasan Ali Yücel de yazılarıyla katılırlar. Bizde arzu edildiği ölçüde bir eleştirinin ve eleştirmenin var olup olmadığı etrafındaki bu tartışmalar Ulus, Haber, Cumhuriyet, Varlık gibi gazete ve dergilerinde devam eder.

Yaşar Nabi Ulus’ta çıkan Münekkitsizlik, Gene Tenkide Dair, Yaratıcı Tenkit isimli yazılarında sanat hayatımızda gerçek eleştirmenin bulunmadığı fikrini ileri sürerek hayatını bu işe vermiş otoriter bir eleştirmenin sanat ve edebiyat hayatımıza hareket getirebileceğini söyler.

İnkılâp edebiyatı konusuna 1934’te Kadro dergisinde çıkan İnkılâp Edebiyatı yazısında değinen Yakup Kadri, bu edebiyatın yeni bir ruh ve yeni bir insan anlayışı demek olduğunu; tıpkı Rönesans hareketinin batıda yaptığı dinamik atılım gibi bir atılımı gerçekleştirecek bir edebiyat olması gerektiğini söyle.

İsmail Hakkı Yeni Adam’daki Milli Bir Edebiyat Yaratabilir miyiz? isimli yazısında konunun sadece dil seviyesinde algılanmasına karşı çıkar ve milli mahalli değerleri yücelterek iyiliği ve doğruluğu millet hayatına yaymaya çalışan bir milli edebiyat tanımı yapar

Yakup Kadri, Divan edebiyatına Klasik edebiyat demenin doğru olmadığını belirtir ve bunun Halk edebiyatı için uygun olacağını söyler; Kâzım Nami de Divan edebiyatının milli olmanın çok uzağında olduğunu ifade eder; İsmail Habip ise divan edebiyatını bir dalkavuk edebiyatı olarak görür; Behçet Kemal taklit bir edebiyat olarak tanımlar. Sabahattin Eyüboğlu ise 1938’de yayımladığı Yeni Türk Sanatkârı Yahut Frenk’ten Türk’e Dönüş yazısında bu eleştirileri doğru bulmadığı gibi edebiyatımızı Tanzimat’tan başlamanın da doğru olmadığını Fuzuli’nin de Türk olduğunu ve Türkçe yazdığını söyler. Ataç ise Divan edebiyatının bir şekil ve dil edebiyatı olduğunu, içerikte ise insanı ve hayatı yakalayamadığını ve kendisini tekrar ettiğini söyler

İkinci Hececiler denilen genç şairler üzerinde hece ölçüsünün yeniden etkili olmasını Peyami Safa yüzyıllarca devam eden Divan edebiyatına bir tepki olarak yorumlar, fakat bunu beceriksizce taklit edenleri de yermekten geri durmaz.

Bu dönemde eleştirmenliğiyle ön plana çıkan ve Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında öznel eleştiri anlayışıyla dikkat çeken ilk isim olan Nurullah Ataç, eleştiri üzerine görüşleriyle de eleştirinin bağımsız bir alan olması konusunda önemli katkılarda bulunmuştur. Ahmet Haşim’in Göl Saatleri şiir kitabı üzerine yazmış olduğu yazısıyla eleştiri alanına giren Ataç, eser eleştirilerinin yanında bu ilk dönemde eleştiri üzerine görüşler de ileri sürer. Eleştiriyi bir sanat olarak gören Ataç, buna bağlı olarak eleştirmeni de bir sanatçı olarak görür. Yanı sıra Ataç, bizde nitelikli eleştirmen bulunmamasının nedenini bilgisizlik ve kültürsüzlüğe bağlar. Doğru cevap B’dir.

Sabahattin Eyüboğlu, edebiyat tarihi, edebi eleştiri ve estetiğin sınırlarının birbiriyle karıştığı ve her üç alan birer disipline dönüştüğünde bu karışıklığın ortadan kalkacağı fikrindedir: “Edebiyat tarihi, edebi kişilikleri ve eserleri, gerek kişisel ve gerek sosyal bakımdan neden ve sonuç ilişkisi içinde birleştirirken, estetik ise bunun tam tersine edebiyatı zaman ve mekândan ayırarak yalnız edebi gerçek önündeki bilimsel merakımızı doyurmaya çalışır. Edebi eleştiri de ikisinin ortasında yer alır.” Doğru cevap A’dır.

Sadri Ertem, 1931’de Resimli Şark’ta çıkan Bizde Niçin Münekkit Çıkmıyor? isimli yazısında sanatkârın belli bir toplumun ürünü olması gibi, eleştirmen de aynı belirli ortak özellikler etrafında kümelenmiş toplumun ürünüdür görüşündedir ve okuyucunun seviye bakımından yetersizliğini de bunda etkili görür. Çünkü zevklerin durulup gelişmesi ve belli özellikler etrafında derinleşmesi söz konusu olmadan, o toplumda iyi bir eleştirmenin çıkması da mümkün değildir. Diğer taraftan, güçlüyü övmek ya da bir arkadaş grubuna güvenerek gelişigüzel yazmak da bizde iyi eleştirmenin ortaya çıkmasının önündeki engellerdendir ve böyle bir ortamda iyi bir eleştiri de doğmaz görüşündedir. Doğru cevap D’dir.

Behçet Kemal Varlık’taki Edebi Bir Tasfiye yazısında bu kavramları tartışmak yerine milli edebiyatı yanlış anlayıp uygulamaya kalkanları eleştirir. Ona göre yazarlarımız görüntüde Türk olan fakat ruhen hala Avrupalı ya da Fars olan tipler anlatmaya devam etmektedirler ya da bir iki tane halk şairinin şiirini taklit etmeyi veya Baudelaire ile Yunus’u birleştirmeyi milli edebiyat yapmak sandıklarını söyleyerek bu tarz uygulamalara katılmadığını belirtir. Gerçek milli edebiyat için aydınlar zümresinin türemesi, halk evlerinin derin araştırmalar yapması, basın yayın organlarının sık sık Anadolu’dan bahsetmesi gerektiğini söyler. Doğru cevap E’dir.

Divan edebiyatı ve Tanzimat sonrasındaki edebi dönemlerle ilgili eleştiriler de bu dönemde eleştiri bağlamında dikkat çekmektedir. Yakup Kadri, Kâzım Nami, İsmail Habip, Sabahattin Eyüboğlu, Peyami Safa, Nurullah Ataç gibi isimler bu çerçevede dikkat çeken eleştiriler yazmışlardır. Doğru cevap C’dir.

Cumhuriyet dönemine gelinceye kadar karşımıza çıkan bütün edebi grupların bu yenilik iddialarına karşılık, Cumhuriyet’in ilk şiir grubu sayılan Yedi Meşaleciler de aynı iddiayla kendilerini duyururlar. 1928 yayımladıkları Yedi Meşale ortak kitabında şiiri sunilikten ve soluk duygulardan kurtarmak, yeni, canlı, samimi olmak niyetinde olduklarını belirterek edebiyat dünyasına kendilerini tanıtırlar. Şiirimizin Beş Hececiler’in elinde ufkunun daraldığını, canlılığını kaybettiğini belirtirler. Doğru cevap E’dir.

Teorik içerikli eleştirel yazıların bir kısmının roman ve öykünün işleviyle ilgili olduğunu görmekteyiz. 1923-1938 arası romanımızın bu yönüyle alakalı eleştirel yazılarda yazarların Anadolu’yu yeterince tanımadıkları ve dolayısıyla tanıtmakta da zorluk çektikleri iddiaları ön plana çıkmaktadır.

Örneğin Fuat Köprülü, 1926’da Hayat’ta çıkan İnkılâp ve Edebiyat yazısında roman kahramanlarının hep hastalıklı tipler olduğunu ve milli karakterden uzak olduklarını; bunların hep geçmişin döküntüleri veya yabancı hayranlığının uzantıları olduğunu söyler. Doğru cevap A’dır.

Bu dönemdeki tek kuramsal çalışma Nahit Sırrı’nın Roman ve Hikâye adlı eseridir. Burada Nahid Sırrı, romanın, büyük ve küçük öykünün sınırlarını belirlemeye çalışmış ve bazı Türk romanları üzerine de değerlendirmelerde bulunmuştur. Doğru cevap D’dir.