ELEŞTİRİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 14

Tanzimat’tan sonra gelişen Türk edebiyatı tarihi içinde Tanzimat’ın ikinci nesli olan Ekrem-Hamit-Sezai nesli ile 1896’da kurulan Servet-i Fünûn edebî topluluğu arasında yetişmiş bir nesil vardır. Eserlerini ağırlıklı olarak 1880-1895 yılları arasında yayımlayan bu nesli Prof. Dr. Mehmet Kaplan Ara Nesil olarak adlandırmıştır.

Ara nesil olarak adlandırılan edebiyat döneminin sanatçıları; Abdülhalim Memduh, A. Nazım, Abdülkerim Hadi, Abdülkerim Sabit, Adanalı Ziya, Ahmet Rasim, Alaybeyzâde Naci, Ali Ferruh, Ali Feyzi, Ali Kemal, Ali Nizamî, Ali Nusret, Ali Ulvi, Andelip Fâik Esat, Beflir Fuad, Fatma Aliye Hanım, Fazlı Necip, Halil Edip, Hasan Asaf, Hayret Efendi, Hüseyin Daniş, İsmail Safa, Makbule Leman, Manastırlı Rıfat, Mehmet Celâl, Mehmet Ziver, Menemenlizâde Mehmet Tahir, Muallim Feyzi, Muhyiddin, Mustafa Reşit, Müstecabizade İsmet, Nâbizâde Nâzım, Nigar Binti Osman, Recep Vahyî, Selânikli Tevfik, Tepedelenlizâde Kâmil'dir.

Ara Nesil topluluğu sanatçılarının ortak özelliklerini beş maddede toplamak
mümkündür.
1. Ara Nesil yazar ve şairleri genellikle 1860’lı yıllardan sonra açılmış olan yeni tarz eğitim kurumlarında yetişmişlerdir. Bu sanatçılar, Tanzimat nesline göre, daha düzenli ve modern bir eğitim sisteminden geçmişlerdir.
2. Ara Nesil sanatçıları yabancı dili bizzat okudukları okullarda öğrenmişlerdir.
Buna bağlı olarak Batı edebiyatını, özellikle de Fransız edebiyatını, birinci
elden tanıma imkânı elde etmişlerdir.
3. Ara Nesil sanatçıları aynı zamanda roman, hikâye, şiir ve diğer edebî türlerde yazılmış pek çok eseri Fransızca’dan Türkçe’ye çevirmişlerdir. Böylece, onların tercümeleri sayesinde Türk edebiyatına yeni temler girmiştir.
4. Bu devrede gazeteciliğin yerini dergicilik aldığından dolayı, Ara Nesil sanatçıları eserlerini ağırlıklı olarak dergilerde yayımlamışlardır. Bu durum, aynı dergide yazan yazar ve şairlerin müşterek bir edebî anlayış geliştirmelerine zemin hazırlanmışltır.
5. Ara Nesil sanatçıları, anlatım tarzından çok kavrama önem veren ve edebiyata yönelik yararcı bir anlayışla bakan Tanzimat sanatçılarının aksine, ifadeye önem veren, belirli ölçüde söz ve mana uyumunu esas alan bir edebiyat anlayışı benimsemişlerdir.

Ara Nesle mensup yazar ve şairler edebiyatı kendilerinden önceki nesillerden farklı bir şekilde algılamışlar ve edebiyatı estetik bir nesne olarak kabul etmişlerdir. Onların edebiyatı estetik nesne olarak kabul etme anlayışı daha önceki neslin özellikle de Tanzimat’ın birinci neslinin edebiyat anlayışına zıt bir tutumdur. Çünkü Namık Kemâl, Ziya Paşa ve Şinasi başta olmak üzere Tanzimat sanatçılarının çoğu edebiyatın sosyal fayda yönünü öne çıkarmışlar, kavramı ve kavram hakimiyetini benimsemişler, edebiyatı belirli ideolojik, siyasal ve sosyal meseleleri aktarmak için bir vasıta olarak görmüşlerdi. Birinci Tanzimat neslinin edebiyata yönelik faydacı yaklaşımını Hamit Ekrem nesli kısmen kırmıştır. Ekrem-Hamit nesli, yaratılışlarının ve kişisel hayatlarının da etkisiyle toplumsal meselelerden ziyade bireysel meselelere yönelmişler, muhteva düzeyinden (ing. contend plane) çok ifade düzeyine (ing. Expression plane) önem vermiştir. Ara Nesil sanatçıları ise edebiyatta ifade ile muhtevanın uyumlu bütünlüğü, başka bir deyişle lafz ile mananın uyumu üzerinde durmuştur. Onların bu yaklaşımı Tanzimat’tan beri süre gelen yaklaşımın kırılmasına yönelik ilk ciddî teşebbüstür.

Ara Nesil temsilcileri eleştiri meseleleri üzerinde teorik olarak durdukları gibi aynı zamanda belirli yazar ve şairlerin eserlerine dair düşünce ve eleştirilerini de yazmışlardır. Hatta Beşir Fuad başta olmak üzere Ali Kemâl, Müstecabizade İsmet, Mehmet Ziver, Menemenlizade Mehmet Tahir, Mehmet Refet gibi ara neslin önde gelen mensuplarının eleştiri sahasında sadece devirleri açısından değil gene Türk edebiyatı tarihi açısından da önemli sayılabilecek eserleri vardır.

Ara Nesil eleştirmenleri edebiyat tenkidi ile ilgili yazılarını Hazine-i Fünûn, Mektep, Gülşen, Gayret, Muhit, Tercüman-ı Hakikat, Saadet gibi gazete ve dergilerde yayımlamışlardır.

Servet-i Fünûn dergisi 27 Mart 1891’de D. Nikolaidi’nin sahibi olduğu Servet gazetesinin eki olarak çıkmaya başlamış bir yayın organıdır.

Ahmet İhsan Bey’in (Tokgöz) çabalarıyla çıkan dergi daha sonra Servet-i Fünûn edebî topluluğunun yayın organı olmuştur. 1896 yılından itibaren Halit Ziya (Uşaklıgil), Mehmet Rauf, Tevfik Fikret, Cenap Şahabettin, Süleyman Nazif, Ali Ekrem gibi şair ve yazarlar Recaizade Mahmut Ekrem’in teşvikiyle Servet-i Fünûn dergisi etrafında toplanmışlardır.

Tanzimat’tan sonra gelişen Türk edebiyatı tarihi içinde Tanzimat’ın ikinci nesli olan Ekrem-Hamit-Sezai nesli ile 1896’da kurulan Servet-i Fünûn edebî topluluğu arasında yetişmiş bir nesil vardır. Eserlerini ağırlıklı olarak 1880-1895 yılları arasında yayımlayan bu nesli Prof. Dr. Mehmet Kaplan tarafından Ara Nesil olarak isimlendirilmiştir.

A şıkkı dışındaki örnekler Serveti Fünün edebiyatı yazarlarıdır.

Ara Nesil eleştirmenleri edebiyat tenkidi ile ilgili yazılarını Hazine-i Fünûn, Mektep, Gülşen, Gayret, Muhit, Tercüman-ı Hakikat, Saadet gibi gazete ve dergilerde yayımlamışlardır.

Ara Nesil romancı ve hikâyecileri roman ve hikâyede pozitivist görüşün de etkisiyle büyük ölçüde realizmi ve natüralizmi yani hakikiyyûn mesleğini benimsemişlerdir.

Yadigârlarım, Hasba ve Karabibik adlı hikâye ve romanlar Nabizâde Nâzım'a ait eserlerdir.

Emile Zola (1840-1902), natüralizmin en yetkin romancısıdır.

Batılı anlamda tiyatro, Türk edebiyatına Tanzimat’la birlikte girmiştir.

Ara Nesil’de Eleştiri adlı eser Mahmut Babacan tarafından kaleme alınmıştır.

Servet-i Fünûn dergisi ilk olarak 27 Mart 1891'de Servet gazetesinin eki olarak yayımlanmıştır.

1896 yılından itibaren Halit Ziya (Uşaklıgil), Mehmet Rauf, Tevfik Fikret, Cenap Şahabettin, Süleyman Nazif, Ali Ekrem gibi şair ve yazarlar Recaizade Mahmut Ekrem’in teşvikiyle Servet-i Fünûn dergisi etrafında toplanmışlardır.

Bu sanatçılar, Tanzimat nesline göre, daha karmaşık ve klasik bir eğitim sisteminden değil daha düzenli ve modern bir eğitim sisteminden geçmişlerdir.

Tevfik Fikret, Ara Nesil sanatçılarından biri olamaz, çünkü Ara Nesil Servet-i Fünun'dan önceki dönemdir.