ELEŞTİRİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 7

Dostu Fatin Efendi, Tezkiresini (Fatin Tezkiresi) yeniden yayımlamayı düşününce Şinasi onun dikkatini şu noktalara çeker:
• Tezkireye çeşitli edebî konularla ilgili bazı açıklamalar konulmalı,
• Yüksek rütbeli kimselerin biyografilerine yer verilirken abartılı hüküm ve
ifadelerden kaçınılmalı,
• Her şairin şöhret kazandığı alandaki nitelikleri ile topluma yapmış olduğu
hizmetlere de yer verilmeli,
• Eğer intihal (aşırma) tespit edilmişse hangi şair olursa olsun bu durum açıklanmalı,
• Tezkire ifade ve anlam yanlışlıkları yönünden de düzeltilmeli.

Namık Kemal özellikle Harâbât mukaddimesi dolayısıyla Ziya Paşa’ya yönelttiği eleştirilerde divan edebiyatını “menfûr-ı tabiat”(doğallığa ters) olarak niteler.

İrfan Paşa Mektubu ve İntibah Mukaddimesi Namık Kemal'e aittir. Harabat Mukaddimesi ise Ziya Paşa'ya aittir.

Namık Kemal'in, 29 Mart 1883’te Sorbon’da verilen “L’Islamisme et la Science” başlıklı konferansta, İslâm dininin ilerleme, gelişme ve medeniyete engel olduğu iddiasına cevap niteliği taşıyan eseri Renan Müdâfaanâmesi'dir.

Ömer Faruk Akün’e göre Namık Kemal’in “bütün yazıları içinde edebiyata dair görüşlerini en geniş ölçüde açıklayan eseri" Mukaddime-i Celâl'dir.

Tanzimat sonrası yazarları arasında edebî zevk ve zihniyet itibariyle eski anlayışa daha yakın olan Ziya Paşa'dır.

Verilen alıntı Ziya Paşa'nın Şiir ve İnşâ eserindendir.

Ziya Paşa’nın Divan edebiyatına yaklaşımı Avrupa’dan dönüşüne kadar olumsuzdur. Fakat Avrupa dönüşünden sonra bu görüşleri Divan edebiyatı lehine değişir.

“Mesele-i mebhûsetün anha” adıyla da bilinen bu tartışmada Şinasi, önemli bir meseleyi gündeme getirdi: Şinasi’ye göre Türkçe, bağımsız bir dildi, bu dilin kuralları vardı. Yabancı dillerden gelen unsurların Türkçe kullanıma uyması gerektiği fikrini savundu. Bu tartışma sırasında Şinasi, bilimsel bir tartışmanın nasıl olması gerektiğini de gösterdi. Muhataplarına eski “Münâzara” biliminin yani “tartışma kuralları” biliminin ilmî ve ahlâkî esaslarını hatırlattı ve kendisi tartışmayı bu kurallara uyarak sürdürdü. Şinasi’nin bu savunması, bir eleştiri yöntemi olarak eşsizdir ve günümüzde dahi aşılabilmiş değildir.

“Mesele-i mebhûsetün anha” adıyla da bilinen bu tartışmada Şinasi, önemli bir meseleyi gündeme getirdi.

Mizaç itibariyle tartışmaya/polemiğe çok da meyilli olmayan Şinasi’nin bir başka eleştirel yaklaşımına Fâtin Tezkiresi hakkındaki bir yazısında rastlarız. Dostu Fatin Efendi, Tezkiresini (Fatin Tezkiresi) yeniden yayımlamayı düşününce Şinasi onun dikkatini şu noktalara çeker:

Fâtin Tezkiresi dışında kalan bütün eleştiri yazıları Namık Kemal'e aittir.

İntibah Mukaddimesi , Türk edebiyatının ilk romanlar›ndan birisi olan İntibah adlı eserin “önsöz”üdür. Namık Kemal burada, Avrupa edebiyatına uymak ve onu taklit etmek zorunda olduğumuza vurgu yapar. Yazıda ayrıca romantik kelimesi üzerinde de duran Kemal, daha sonra ana hatlarıyla Shakespeare,Walter Scott, Schiller, Lord Bayron, Victor Hugo ve Alfred de Musset gibi Batı’nın önde gelen yazarları hakkında kısa bilgiler verir.

E seçeneği dışında kalanlar Mukaddime-i Celal adlı eserinde üzerilnde durulan konulardır.

Şiir ve İnşâ makalesinde divan edebiyatını reddedip bizim gerçek edebiyatımızın halk edebiyatı olduğunu söyleyerek edebiyatımızda âdeta ihtilâl yapan Ziya Paşa, daha sonra Harâbat Mukaddimesi’nde kapılarını eski edebiyata tekrar açarak tezada düşer ve Namık Kemal’in çok ciddi tenkitlerine muhatap olur.

Şiir ve İnşâ makalesinde divan edebiyatını reddedip bizim gerçek edebiyatımızın halk edebiyatı olduğunu söyleyerek edebiyatımızda âdeta ihtilâl yapan Ziya Paşa, daha sonra Harâbat Mukaddimesi’nde kapılarını eski edebiyata tekrar açarak tezada düşer ve Namık Kemal’in çok ciddi tenkitlerine muhatap olur.

Nurullah Çetin’in sınıflandırmasından yola çıkarak Ziya Paşa’nın sanat görüşlerini ve eleştirilerini genel anlamda üç ana kategoride ele alabiliriz. Ayrıca yapılan bu sınıflandırma ile Ziya Paşa’nın “eski ile yeni değerler arasında bocalayan kişiliği” de somut olarak ortaya çıkmaktadır:
“1. Türk Halk Şiirini Yüceltip Divan Şiirini Yermesi: Şiir ve İnşâ.
2. Halk Edebiyatını Reddedip Divan Şiirini Yüceltmesi: Harabat Mukaddimesi.
3. Batı Dilleri ve Edebiyatları Karşısındaki Tutumu: Harabat Mukaddimesi.”

Tanzimat’ın ilânından sonra bafllayan yenileflme hareketleri sonucunda değişen hayat ve bu hayatın oluşturduğu kültürel ortam o güne kadar varlığı pek hissedilmeyen veya belli çevrelere sıkıştırılmış olan edebiyatı kamuoyunda üzerinde durulan, düşünülen ve tartışılan bir konu hâline getirmiştir. Bunlardan biri ve belki de en önemlisi edebiyatın çerçevesinin çizilmesi çabalarıdır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Şinasi’nin Türk edebiyatına getirdiği en büyük değişiklik, dil anlayışıdır. Çıkarığı Tercümân-ı Ahvâl ve Tasvir-i Efkâr gazetelerinde halkın kolayca anlayacağı sade ve sanatsız bir dil kullandı.