ELEŞTİRİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 14

Eleştiri hem bir işin adı, hem bu iş sonunda orta çıkan ürünün adıdır. Bundan dolayı bu teriminin genel kullanımda iki farklı anlamı vardır:
1. En geniş anlamında eleştiri, sanatın yahut edebiyatın incelenmesi, tartışılması, değerlendirilmesi, yargılanması işidir.
2. Edebî bir eser yahut bir sanat eseri üzerine verilen hükümdür.

Doğru cevap A'dır.

Edebiyat kuramları, edebî eleştiri ve edebiyat tarihi bilimleri arasında sıkı ilişkiler vardır. Edebiyat tarihleri, kültürel gelişmeleri, yazarları ve eserleri kronolojik bir sırayla ele alır ve değerlendirir. Edebiyat kuramları, edebiyat yöntemleri, ilkeleri ve kategorileri ile ilgilenir. Edebiyat eleştirisi ise daha çok yeni ve somut eserle ile ilgilenir ve inceleme yapar. doğru cevap B'dir.

Edebiyat tarihi eserleri kronolojik bir sıra ile inceler. Ancak hangi döneme ait, hangi eserlerin, hangi gerekçeler ile ele alınacağına ilişkin kararlar edebiyat tarihçisi tarafından ortaya koyulmalıdır. Edebi kategoriler ve eserlerin hangi kategorilerde olduğu ise edebiyat kuramlarının ilgi alanına girmektedir. doğru cevap C'dir.

Kurallar modeli takip edilecek yöntemlerin kuramsal ve pratik esaslarını belirler. Yorum modelinde metnin derin ve mecaz anlamlarını amaç edinen modeldir. Tarihsel modelde eserlerin kaynağı ve etkileri üzerinde durulur. dış yaklaşım modelinde ise sosyolojik ve psikolojik olgular açıklanır. Dilbilimsel ve yapısal modelde ise eser tarihi bağlamının dışında incelenebilir. Doğru cevap D'dir.

Edebiyat iç yaklaşım ve dış yaklaşım olmak üzere iki yaklaşımla incelenebilir. Dış yaklaşım eser ve diğer unsurlar arasındaki etkileşime odaklanırken, iç yaklaşım eserin özelliklerine odaklanır. eserin ritm, ahenk, vezin ve üslubu iç yaklaşımda incelenen konu başlıklarıdır. Eserin diğer sanat dalları ile etkileşimi ise dış yaklaşımda incelenen bir olgudur. Doğru cevap E'dir.

İç metinlik metnin içinde başka bir metin bulunması, dış metinlik ise bir metin hakkında yazılan açıklama ve tahlillerle ilgilidir. Tip metinlilik edebi türe ait olan tematik ve biçimsel özelliklerle bir metin arasındaki ilişkidir. Art metinlik ise yeni bir metni eski bir metne bağlayan ilişkiler toplamıdır. Ek metinlik ise bir metnin önünde sonunda yer alan önsöz, sonsöz ve notlar gibi açıklayıcı metinlerdir. Doru cevap A'dır.

Eleştiri, hangi biçimiyle olursa olsun, düşünme olgusuna dayanır. Bilim tarihi ve düşünce tarihi, daima eleştiri tarihinin temel belirleyicileri olmuştur. Felsefe, tarih, edebiyat, psikoloji ve mantık gibi konusu düşünce ve insan olan bilimlerin geliştiği ülkelerde eleştirel düşünce de gelişmiştir. Doğru cevap B'dir.

İslam dünyasında bilimin çok hızlı gelişmesinin altında yatan temel neden Kur'an'ı anlama çabasıdır. Bu süreçte Arapçanın çok fazla lehçesinin olması, hadislerinin doğruluğunun belirlenmesi çabaları ve Kur'an'da kullanılan dilin mecazlı olması gibi güçlüklerle karşılaşan islam alimleri bu güçlüklerin üstesinden gelmek için sistemli ve yöntemli çalışmalar islam dünyasında bilimin gelişmesini sağlamıştır. Doğru cevap D'dir.

Mehmet Kaplan’a göre, Tanzimat’tan bugüne kadarki edebiyatımız için, yeni Türk edebiyatını besleyen üç temel kaynak Klasik edebiyat, Batı edebiyatı ve Halk edebiyatıdır. Doğru cevap E'dir.

Konuşan özne ile dil işaretleri arasındaki ilişkileri inceleyen bir bilim dalına edimbilim denir. Edimbilim, bildirişim kuramı gibidir, dili hayattan koparılmış bir parça olarak değil, hayatla birlikte, doğuş şartları içinde inceler.

Şinasi, Ziya Paşa ve Namık Kemal gibi Osmanlı aydınları, Batı’da örneklerini gördükleri tiyatro, roman, makale gibi türlerin ilk örneklerini verdiler, önemli gördükleri eserleri tercüme ettiler. Şinasi ve Namık Kemal, eski dil ve edebiyat anlayışına karşı çıktı. Buna göre doğru cevap A'dır.

Kelime anlamına göre mürtecel, hemen, düşünülmeden söylenmiş söz anlamına gelmektedir. Buna göre doğru cevap C'dir.

Yazarın nesnel gerçeklikleri ifade ettiği metinler, haber fonksiyonlu metinlerdir:
İlmi yazılar, raporlar, objektif anlatımlar bu tiptendir. İfade fonksiyonlu
metinlerde yazar duygularını ve şahsi fikirlerini ortaya koyma amacını taşır. Mektuplar,
denemeler, lirik şiir bu gruba girer. Etkileme fonksiyonlu metinlerde yazar
okuyucuyu etkilemek, meselenin içine sokmak, harekete getirmek amacını güder.
İdeolojik edebiyat, reklam metinleri bu gruptandır. Poetik metinler, çok anlamlılıkla yüklü olan metinlerdir. Estetik fonksiyon, mesaj merkezlidir. Aynı mesaj, dilin
çeşitli imkanları  kullanılarak verilebilir; bunlar arasından birisi çok zaman estetik
amaçlarla seçilir. Böylece hem mesaj verilmiş olur, hem de o mesajı verenin estetik
tercihleri ifade edilmiş olur. Bu tanımlamalara göre doğru cevap A'dır.

Türkçe’de kullanılan tenkid ve onun eş anlamlısı olan eleştiri kavramları, Fransızcadaki yargılamak anlamına gelen “critique” teriminin karşılı¤ıdır. Tanzimat dönemi aydınları, Batı kültüründe bulunan bu terimi önceleri “muaheze” kelimesiyle, daha sonraları “tenkid”, “intikad” kelimeleriyle karşılamışlardır. Terimleri Türkçeleştirme akımı başlayınca “eleştiri” terimi yaygınlaşmıştır.Doğru yanıt C şıkkıdır.

Edebiyat kuramları, edebiyatın yöntemlerini, ilkelerini, kategorilerini ve ölçütlerini araştırır. Edebî eleştiri, daha çok somut sanat eserlerini inceler. Edebiyat tarihinden farklı olarak daha çok yeni eserlerle ilgilenir. Ancak bu üç alan öylesine birbiriyle ilişkilidir ki onların birisi olmadan diğerinden söz etmek hemen hemen imkansızdır.Doğru yanıt D şıkkıdır.

E şıkkı hariç tüm şıklar edebi analiz modellerine örnek olarak verilebilir, ancak bu modeller arasında iç yaklaşım modeli yer almaz, bunun yerine dış yaklaşım modeli vardır.Doğru yanıt E şıkkıdır.