ELEŞTİRİ KURAMLARI

Brunetière’e göre edebî eserlerin sınıflandırılması ve yargılanması tamamen nesnel bir çalışmadır.

XX. yüzyılda Eleştiri ve Edebiyat Tarihi anlayışını etkileyen en önemli bilginler- den birisi Gustave Lanson’dur. Kurduğu eleştiri akımına derin bilgiye dayandığın- dan “Uzman Eleştirisi” yahut “Lansonculuk” adı da verilmiştir.

Anatole France, nesnel bir eleştirin olamayacağını ve eleştirinin diğer edebî türler gibi bir tür olduğunu ilan etti.

Eleştirmeyi bir “yaratma” olarak gören ilk kişi Baudlaire’dir.

Alımlama Estetiğini savunan eleştirmenlere göre, bir metnin bir anlamı vardır, ancak bu anlam, bütünlüğüne ancak okuyucunun zihninde kavuşur.

Anatole France, öznel eleştiri dışında bir eleştirinin mümkün olmadığına inanır, “İyi bir eleştirmen, şaheserler arasında kendi ruhunun serüvenlerini anlatır. Nesnel sanat olmadığı gibi nesnel eleştiri de yoktur.” der.

Edebiyat eğitimcileri, bu farklı eğilimleri göz önünde bulundurarak ve onların genel bir şekilde üzerinde anlaştıkları esaslardan yola çıkarak bir metnin nasıl incelenebileceği konusunda görüşler geliştirmişler, ede- biyat eğitimini bu yaklaşımlar üzerine kurmuşlardır.

Edebiyatta tür ,biçimi ve içeriği (tem) ile birbirine benzeyen eserler topluluğunun adıdır.

Patetik ton: Yazarın ıstırap veren temler yardımıyla (ölüm, hastalık, ayrılık) okuyucunun duygularını harekete getirmesinden doğar.

Ferdinand Brunetière’e göre nesnel bir eleştiri mümkündür ve eleştirinin nesnel olması aynı zamanda bir gerekliliktir. Edebiyat alanında da bilimsel metotlar kullanılabilir. Bilhassa “mukayese” yönteminden yararlanılmalıdır. Çünkü hiçbir eser, hiçbir tür, hiçbir varlık tek başına değildir, onların diğer eserlere, diğer türlere ve diğer varlıklara göre bir anlamı vardır. Bir eseri değerlendirmek, her şeyden önce onu diğer eserlerle mukayese etmektir.

Gustave Lanson, toplumbilimciler gibi toplumbilimin genel hükümlerinden edebiyata yönelmedi, edebiyattan toplumbilime ulaştı. Edebî olayları ve eserleri esas alıp onları siyaset tarihi, düşünce tarihi ve toplumbilimi çerçevesinde değerlendirdi.

Alımlama Estetiğini savunan eleştirmenlere göre, bir metnin bir anlamı vardır, ancak bu anlam, bütünlüğüne ancak okuyucunun zihninde kavuşur. Metinde yazar her şeyi söyleyemez, bunun sonucunda okuyucu, yazarın söylemek fırsatını bulamadığı şeyleri zihninden tamamlar ve üstelik her okuyucu başka bir biçimde tamamlar. Bunun manası şudur: Anlamlandırma bir süreçtir ve bu süreç yazma işi ile bitmez, okuyucunun okumasıyla tamamlanır. İkincisi, bir eserin okur sayısınca farklı anlamlandırması vardır.

Anatole France, nesnel bir eleştirin olamayacağını ve eleştirinin diğer edebî türler gibi bir tür olduğunu ilan etti. A.Gide, A. France, Lemaître ve Gourmont’a göre eleştiri, her şeyden önce okumadan elde edilen izlenimler üzerine kurulur. Eleştiri, eserin sistemini, düzenini ortaya çıkarmaktan çok ondan elde edilen izlenimlerin tespit edilmesi işidir.

Duygu tonu sınıflandırılmasında edebî türler, gülmekten ağlamaya kadar uzanan bir çizgi üzerinde yerlerini almaktadır. Birçok duygu tonları vardır. Patetik ton, Yazarın ıstırap veren temler yardımıyla (ölüm, hastalık, ayrılık) okuyucunun duygularını harekete getirmesinden doğar.

Öğretici tür (Didactique),  edebiyatta bilgi verme amacıyla yazılan yazılar öğretici türe girer. Bu yazıların çoğunun amacı doğrudan doğruya edebiyat ve sosyal bilimler üzerinde bilgi vermektir. Bu türün alt dalları şunlardır: a) Deneme b) Biyografi c) Gazete Fıkrası d) Edebî akım bildirileri, edebî eser önsözleri e) Ahlâkî türler: Vecizeler, fabller, portreler f) Felsefî yazılar: Fikir yazıları, Diyaloglar, Sözlükler, edebî tenkit yazıları.

Şiiri “EDEBİ TÜRLER”e göre bir değerlendirdiğimizde Haşim’in “Süvari” adlı bu metni, lirik bir şiirdir.

Edebî anlamda sembolizm, şiirde üstü kapalı ifadelerin bulunması, bazı sırları saklaması anlamına gelir. Şiirin dili, oldukça ahenkli, mecazlı, saf ve kapalıysa “sembolizm” akımı içinde yorumlanmak zorundadır.

Metnin içinde geliştiği tarihî, sosyal ve kültürel şartlar içinde değerlendirilmesidir. Buna eserin dış bağlamı denir. Böyle bir araştırma yapılırken metnin hangi şartlar atında üretildiği araştırılır.

Kültür nesnesi olarak "metin dışı (métatextuelle) ilişkiler", bir metnin diğer bir metinle açıklanmasıdır.