ELEŞTİRİ KURAMLARI

Bilimsel tasarının uygulanması, yöntem ve araçlarının metin çözümlemede kullanılmasıyla, yazınbilim (poetika) ve yazınsal eleştiri gibi yeni çözümleme ve açıklama biçimleriyle karşılaşılmıştır.

Betisel düzeyin anlam bileşkesinde, somut bir süreç olan izlekselleşme ve motifler belirmeye başlar. Betiler saptandıktan sonra, bu anlatının anlam olasılıkları / umut/, /karşılıksız aşk/ ve /arayış/ olarak varsayılabilir. İşte bu olası okuma izlencelerine izlekselleşme ya da izleklerin belirlenmesi denmektedir. Bu izleklerin söyleme (anlatıya) dökülmesi için betiler aracılığıyla motifler oluşur ya da oluşturulur.

Göstergebilim yazılı (yazınsal olan, olmayan), görsel (resim, fotoğraf, sinema, çizgi roman...), plastik (heykel, yerleştirme...), işitsel (doğal sesler, gürültüler, müzik, şarkı...) nesnelerin yanında tatla (doğal meyveler, sebzeler, bitkiler, yemekler, içecekler...), dokunmayla (yumuşaklık, pütürlülük, kayganlık, yapışkanlık gibi doğal ve olan olmayan nesnelerin dokunsal özellikleri) ilişkili konuları inceleyip, tüm bu alanların örtüşme alanları olan kültürel olguları da ele almıştır: moda, mutfak, siyaset, törenler, kitle iletişim araçları.....

Eyletim: Zamandizimsel anlatılarda genelde öykünün başında bulunur. Anlatıda bir Gönderen varsa, Özneyi nesneler ve değerleri konusunda bilgilendirir, ikna eder ya da edemez; özneye bir görev verir. Bu aşamada öznelerin nesneleri de belirlenebilir

Metinlerarası ilişkiler: Yazar masalını oluştururken kendi kültürel, bilimsel birikiminden yararlanmış, kendi metninden önce yazılmış başka metinlere gönderme yapmıştır. Fransız Dili ve Edebiyatı profesörü olan Yücel, kurmaca anlatıcısına “Çok güzel bir şarkı vardır, bir yıldıza gönül vermiş bir sürüngenden söz eder” (s. 126) dedirtir. Yazarın söz ettiği, Victor Hugo’dan beş dizelik bir benttir. Kendisini saklayan gecenin içinde kaybolmuş sizi seven Bir yıldıza aşık bir solucan gibi acı çeken Gerekirse sizin için canını verecek; Ve siz yükseklerde parlarken ölecek Ayaklarınızın altında, karanlıkta orada bir adam var Hanımefendi.

Göstergebilim, Fransız dilbilimci Émile Benveniste’in geliştirdiği sözceleme kuramının söylem ve metin çözümlemelerinin vazgeçilemez yardımcısı olduğunu çok çabuk kavrayarak metinleri, anlamlı bütünleri ve yaşayan, canlı söylemleri ele almıştır. Böylece sözceleme eylemi, sözceleme işlemleri, sözceleme öznesi (yazar, yazan, konuşan özne ve bunların temsilcisi olan anlatıcı, bakış açısı ve odaklayım...) göstergebilimin konusu olmuştur.

Anlatısal yapıların ayrılmaz bileşkesi olan anlatısal anlam, eyleyenlerin nesnelere, oyunculara, uzama ve eylemlere verdiği olumlu, olumsuz değerlerin nasıl gerçekleştiğini ele alır. B

Derin yapı, söylemi oluşturan dilsel ya da dilsel olmayan sözdizimsel ve göstergebilimsel düzenlemeleri ortaya koyar. Bu aşamada terimler arasında hem birbirine karşıt hem birbirini tamamlayan (↔), hem de birbiriyle çelişen (⇔) terimler bulunur. Örneğin /mutluluk/ ve /mutsuzluk/, /duygu/ (karmaşık terim) ekseninde sümüklüböcekte birbirini tamamlayan (↔) iki kavramdır. Buna karşılık, /mavi/ ve /sarı/, /renk/ (karmaşık terim) ekseninde birbirlerini tamamlamasına karşın kelebek ve arının renkleri olarak birbirlerini dışlayan iki çelişkin (⇔) dilsel birimdir. Çözümlemenin yarattığı karmaşık terimler kimi zaman metin yüzeyinde sözcükleşmemiş olduğu için okunamayan, gizli kalan ya da çağrıştırılan kavramlar olabilir. Örneğin sümüklüböcek, /düşünen/ kavramı ile izlekleşen bir oyuncudur. Bu özellik başka hiçbir böcekte bulunmadığı için, diğerleriyle /düşüncesiz/ karşıtlığını (kt) oluşturur (↔)

Bilimsel tasarının uygulanması, yöntem ve araçlarının metin çözümlemede kullanılmasıyla, yazınbilim (poetika) ve yazınsal eleştiri gibi yeni çözümleme ve açıklama biçimleriyle karşılaşılmıştır.

Duyularla algılanan doğal dünyayı görsel ya da dilsel olarak yeniden sunan her
türlü göstergedir. E şıkkı görsel betiye örnektir. Gitar

Biçembilim: Ölçünlü dile göre, bir metni özgün kılan dilsel öğelerin incelenmesi ve yorumlanması.

Yazınsal göstergebilim, bağımsızlığını yitirmeden komşu alanlarla köprüler kurmuş, dilbilim, edimbilim, söz sanatları (retorik), yazınbilim, biçembilim (stilistik), kimi eleştiri yöntemleri, yazın tarihi gibi alanlardan yararlanmıştır.

İzlekselleşme : Betisel yerdeşliklerden yola çıkarak genel anlamı birleştirme işlemi

Oyuncu: Anlatısal ve anlamsal işlevleri yüklenen, kahraman sözcüğüyle de açıklanabilen terim

Üretici süreç, sözceleme öznesinin sözcesini gerçekleştirmesi sırasında oluşan “anlam belleğinin” bir örnekçesidir.

Oyuncu: Anlatısal ve anlamsal işlevleri yüklenen, kahraman sözcüğüyle de açıklanabilen terim. Eyleyenler kısmında yer aldığı için Hikayede İşlev olarak yer almaz.

Yazınsal metni bölümlerine ayırmak için belli, denetlenebilir ve nesnel ölçütler bulmak, bunları gerekçelendirmek gerekir. Bu konuda zaman, uzam, oyuncu, dilbilgisel terimler, betimlemeden karşılıklı konuşmaya, söylemden anlatıya geçiş, ya da tersi... gibi ölçütler kullanılabilir

Üretici süreç, sözceleme öznesinin sözcesini gerçekleştirmesi sırasında oluşan “anlam belleğinin” bir örnekçesidir. Günümüzde çözümlemeler, yazınsal yapıtların değerlendirilmesi ve kuramın öğretim alanında kullanılmasıyla yüzeysel ve somut yapılardan başlatılarak derin ve soyut yapılara doğru gidilerek yapılmaktadır.

Betisel düzeyin anlam bileşkesinde, somut bir süreç olan izlekselleşme ve motifler belirmeye başlar. Betiler saptandıktan sonra, bu anlatının anlam olasılıkları / umut/, /karşılıksız aşk/ ve /arayış/ olarak varsayılabilir. İşte bu olası okuma izlencelerine izlekselleşme ya da izleklerin belirlenmesi denmektedir. Bu izleklerin söyleme (anlatıya) dökülmesi için betiler aracılığıyla motifler oluşur ya da oluşturulur.