ELEŞTİRİ KURAMLARI

Edebiyat eleştirisi, edebiyat yapıtlarına ve / ya da yazarların, şairlerin yaratıcılıklarına, özgünlüklerine ilişkin belli bir yargıda bulunmak, yorum ve açıklama getirmek veya açımlama yapmak amacıyla gerçekleştirilen özgün ve özenli okuma ve incelemeler sonucu oluşur.

Kavram (Fr. concept) , genel anlamda “bir nesnenin veya düşüncenin zihindeki soyut ve genel tasarımı” (Türk Dili Kurumu -TDK-, 1983) olarak tanımlanır.

İzlek (tema), TDK sözlüğünde kısaca şöyle tanımlanmıştır: “Bir edebî eserde işlenen konunun anlamca ortaya koyduğu ana yönelim”.

Özgün bir imge yaratmada anlamsal ve sözdizimsel sapmalar söz konusudur; bunu gerçekleştirmek için en yaygın olarak kullanılan yol ise eğretilemedir, öyle ki, kimi zaman imge ile eğretileme eşanlamlı olarak bile kullanılır.

TDK Sözlüğünde imge şu şekilde tanımlanır: “Bir şeyi daha canlı ve daha duygulu bir halde anlatmak için onu başka şeylerin çizgileri ve şekilleri içinde tasarlayış”.

İzlekçi girişimin öncüsü olarak kabul edilen Gaston Bachelard, yapıtlarını Aristo’nun izinde, dört temel element -toprak, su, hava, ateş- üzerine yoğunlaştırmıştır.

Georges Poulet,  en çok “zaman” ve “uzam”la ilgilenmiştir. Bu amaçla Molière, Proust, Flaubert, Montaigne, René Char, Baudelaire gibi yazar ve şairlerde zamansallık ve edebî bilinç üzerine eğilmiştir.

Fransız eleştirmen Richard da benzer biçimde yaratıcı bilinci ve yazınsal yaratının nasıl doğduğunu anlamaya çalışır. Ancak, bunu yaparken “düşünce”den çok, duyulardan, algılardan yola çıkar.

Tema

İzlek konudan daha genel bir kavramdır, ifadesi yanlıştır.

Ulam sözcüğü kategori sözcüğüyle eş anlamlıdır.

İzlek (tema), TDK sözlüğünde kısaca şöyle tanımlanmıştır: “Bir edebî eserde işlenen konunun anlamca ortaya koyduğu ana yönelim”. Bir yapıttaki izlek(ler) çoğu zaman yapıtın “konu”su ile karıştırılır; birinin yerine diğerinin kullanıldığı olur.“Konu” yapıtın dışında da var olan kavramları anlatır; oysa izlekçilere göre, izlek her yapıtın içinde yeniden yaratılan bir anlam ulamıdır. İzlek, bir (yaratıcı) öznenin dünya ile olan öznel ilişkisini anlatır.

Biçimcilik, 1915-1930 yılları arasında, Rusya’da ortaya çıkan ve edebiyat yapıtlarını kendi başına bir dizge olarak alıp öğeleri arasındaki bağlantılara göre inceleyen, bugünkü yapısalcılık akımının gelişmesinde de etkileri bulunan, bir dilbilim ve eleştiri akımıdır.

Hepsinden yararlanılır.

Anlam ulamlarının yinelenmesine yerdeşlik denir.

Bir sözcüğün alışılmış anlamı dışında kalan bir anlamda kullanılmasına eğretileme denir.

Bir şeyi daha canlı ve daha duygulu bir halde anlatmak için onu başka şeylerin çizgileri ve şekilleri içinde tasarlayışa imge denir.

Özellikle Fransa’da gelişen, temel bir gerçeklik olarak yapıya dayanan, yapı üzerine kurulan bilim kuramına yapısalcılık adı verilir.

Verilen yazarların hepsi izlekçi eleştirmenler arasında yer alır.

Gaston Bachelard doğru cevaptır.