ELEŞTİRİ KURAMLARI - Deneme Sınavı - 4

Kitabımızın 131. sayfasında tanımlanan terim. "yaptakçılık" olduğu için yanıt D seçeneğidir.

Kitabımızın 132. sayfasında yer alan "Kaynak Eleştirisi" başlığı altında verilen bilgilere göre, doğru yanıt B seçeneğindeki sıralama olmalıdır.

Kitabımızın 134. sayfasında verilen bilgiye göre, bu kuramcı Mihail Bahtin olduğu için çözüm C seçeneğidir.

Kitabımızın 135. sayfasında verilen bilgiye göre, doğru yanıt A seçeneğidir.

Hippolyte Taine (1828-1893), tarihin, psikolojinin, sanatın ve edebiyatın bilim ilkeleri ile açıklanabileceğini düşünüyordu Sanat Felsefesi (1865) adlı eserinde bilimsel eleştirinin nasıl yapılabileceği konusunu araştırdı. Taine’e göre sanat, gerçeği olduğu gibi taklit etmez. Sanatçı, seçer ve olgular arasında yeni bağlantılar kurar.

Brunetière’e göre nesnel bir eleştiri mümkündür ve eleştirinin nesnel olması aynı zamanda bir gerekliliktir. Edebiyat alanında da bilimsel metotlar kullanılabilir. Bilhassa “mukayese” yönteminden yararlanılmalıdır.

XX. yüzyılda büyük bir başarı elde eden ve yapısalcılığı kuran Propp’un hareket noktası Brunetière’dir.  “Masal” incelemelerinde her masalda aynı kalan ve değişmeyen unsurları bulur

Jules Lemaitre (1853-1914) Eleştiriyi “kitaplardan zevk almak, onlarla duyumları inceltmek ve zenginleştirmek sanatı” olarak tanımlar.

İzlenimci eleştiri temelde okur merkezli bir eleştiri akımıdır, her eleştirmenin hiçbir kurala bağlı olmadan bir metni kendine göre ve öznel bir tarzda ele
alabileceğini savunur.

IV.İSPATLAYICI TÜRLER: Fikir ağırlıklı yazılardır.
a) Fikir yazıları,
b) Felsefî yazılar
c) Denemeler
d) Vecizeler

Patetik ton: Yazarın ıstırap veren temler yardımıyla (ölüm, hastalık, ayrılık)
okuyucunun duygularını harekete getirmesinden doğar.

Metnin içinde geliştiği tarihi, sosyal ve kültürel şartlar içinde değerlendirilmesi ve yazarın hayatı ile eserleri arasındaki ilişki sorgulandığı yaklaşım yazar merkezli eleştiri anlayışlarıyla tarihi ve toplumbilimsel eleştiri akımlarının prensiplerinin edebiyat eğitimine yansıması anlamına gelmektedir

Bir sözün anlaşılabilmesi için onun hangi şartlar altında doğduğunu bilmek ve ona göre yorumlamak gerekir. Doğuş şartları içindeki söze "sözceleme" denir.

Kültür Nesnesi Olarak Metin
1. Metin dışı (métatextuelle) ilişkiler: Bir metnin diğer bir metinle açıklanması: Eleştiri (critique), Şerh (explication), Yorum (exégèse).
2. Ürünün takdim kipi: Yazara has üslûp yahut çağa has üslup.
3. Anlam tabakaları: Eserin sözceye bağlı hakikî anlamı, (sens littéral), tarihî
anlamı (sens historique), eserin zamanında nasıl anlaşılıp algılandığı, sembolik anlamı.

Bir filozof olan Hippolyte Taine (1828-1893), tarihin, psikolojinin, sanatın ve ede- biyatın bilim ilkeleri ile açıklanabileceğini düşünüyordu. Meteoroloji bilimi nasıl önceden asla tahmin edilemez gibi görünen atmosfer olaylarını tahmin edebi- liyorsa, sanat eleştirmeni de eserle yazar arasındaki bağı, sebep-sonuç ilişkileri içinde açıklayabilir diyordu. Sanat Felsefesi (1865) adlı eserinde bilimsel eleştiri-nin nasıl yapılabileceği konusunu araştırdı.

Taine’e göre bir edebî eserin değerini tespit ederken kullanacağımız nesnel üç ölçüt vardır:

1. Sanatçının bulduğu ana karakterin önem derecesi,
2. Bu ana karakterin topluma sağlayacağı fayda derecesi,
3. Ana karakter ortaya çıkarılırken eserdeki her türlü ayrıntının bir bütünlük içinde birleştirilme başarısı.

Eleştiri türünü öznellikten kurtarıp ona nesnel ve bilimsel bir nitelik vermek için çalışanlardan birisi de Brunetière’dir. Brunetière’e göre eleştirinin konusu, “ede- biyat eserlerini yargılamak, sınıflandırmak, açıklamak”tır. Bir eseri açıklamak, eserin edebiyat tarihi içindeki yerini belirlemek, türü ile ilişkisini incelemek, ese- rin yazar ve çevresi ile bağlantılarını göstermektir.

Brunetière’e göre nesnel bir eleştiri mümkündür ve eleştirinin nesnel olması aynı zamanda bir gerekliliktir. Edebiyat alanında da bilimsel metotlar kullanılabi- lir. Bilhassa “mukayese” yönteminden yararlanılmalıdır. Çünkü hiçbir eser, hiçbir tür, hiçbir varlık tek başına değildir, onların diğer eserlere, diğer türlere ve diğer varlıklara göre bir anlamı vardır. Bir eseri değerlendirmek, her şeyden önce onu diğer eserlerle mukayese etmektir

XX. yüzyılda Eleştiri ve Edebiyat Tarihi anlayışını etkileyen en önemli bilginler- den birisi Gustave Lanson’dur. Kurduğu eleştiri akımına derin bilgiye dayandığın- dan “Uzman Eleştirisi” yahut “Lansonculuk” adı da verilmiştir.

Jules Lemaitre (1853-1914), bir edebî eseri değerlendirirken sadece “özenle not edilmiş izlenimler” ini dile getirir. Eleştiriyi “kitaplardan zevk almak, onlarla duyumları inceltmek ve zenginleştirmek sanatı” olarak tanımlar. Lemaitre’e göre eleştiri kuramları ve doktrinler bir işe yaramaz. Çünkü zevkler ve bakış açıları durmadan değişir. Eleştiride tek güvenebileceğimiz şey, eseri okuduğumuzda on- dan alacağımız zevktir.

Yaratıcı eleştiri, aşırıya gitmiş bir izlenimci eleştiri olarak tanımlanabilir. Bun- lar, bir eseri vesile ederek şiir, roman, edebiyat hakkındaki fikirlerini ortaya koyar- lar. Eleştirmeyi bir “yaratma” olarak gören ilk kişi Baudlaire’dir. Baudlaire’e göre eleştiri, bir bilim değildir, sanat eseriyle yapılan bir iş birliğidir. Ancak Baudlaire’in kendisi eleştiri uygulamalarında yaptığı bu tanıma pek uymaz, eleştirdiği eserde bulunmayan güzelliklerden de söz etmeye başlayarak eserin dışına düşer.