ELEŞTİRİ KURAMLARI - Deneme Sınavı - 4

Charles Mauron (1899-1966), kendinden öncekilerin yaklaşımlarına uzak durarak, birçoklarına göre, Baudouin’ın yaklaşımını geliştirerek, 1948 yılında ruhçözümsel eleştiri (psikokritik) yöntemini ortaya koymuştur.

Yansıtma, tedavi sürecinde hastanın doktoruna karşı sevgi ve düşmanlık gibi, karşıt duygular geliştirmesidir. Hasta anne ve babasına duyduğu duygularını, yeniden bir çocuk olduğu psikanalitik tedavi sırasında doktoruna yansıtarak, onu ebeveynleriyle özdeşleştirir.

Bilinçdışı, davranış üzerine etki yapan, ama pek farkına varılamayan süreçlere verilen addır. Eğilimler, otomatik alışkanlıklar gibi bilinci etkileyen ya da doğa ötesi ile ilişkilerin kurulduğu, öznelliğin eksik olduğu alan.

Charles Mauron (1899-1966), kendinden öncekilerin yaklaşımlarına uzak durarak, birçoklarına göre, Baudouin’ın yaklaşımını geliştirerek, 1948 yılında ruhçözümsel eleştiri (psikokritik) yöntemini yaratacaktır. Bu yöntemle, yazarın “bilinçdışı” kişiliğinden kaynaklanan, metnin derin yapısını oluşturan ve o zamana değin gözden kaçmış olan “olgular” ve “bağıntılar”ın bulunup ortaya çıkarılmasını, dolayısıyla yazınsal yapıtların daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamayı amaçlamaktadır.

Psikanaliz (ruhçözümleyim) “konuşan tedavi” olarak doğmuştur. Terim, Freud’un ilk çalışma arkadaşlarından Josef Breuer’in kadın hastalarından birine aittir. Bu hasta, yaşadığı olayları, sıkıntıları, gördüğü düşleri anlatırken, sırf konuşmakla bile sıkıntılarından, bilinmezliğin tutsaklığından kurtulabildiğini, rahatlayabildiğini fark edince, Breuer ve Freud, henüz sistematikleştirmeden uygulamakta oldukları bu serbest çağrışım yöntemine “konuşan tedavi” adını takmıştır.

Freud, 1901 yılında temel çalışması olan Rüyalar ve yorumları adlı yapıtını yayınlar. Bu çalışmayla, rüya, ilk kez, bilimsel incelemenin konusu olur.

Freud, 1920 yılında yayınladığı, Haz İlkesinin Ötesinde adlı yapıtında, yaşam dürtüsü (Eros) ile ölüm dürtüsü (Thanatos) kavramlarını, gerçeklik ilkesi ile haz ilkesini ortaya koyarak, ruhsal mekanizmanın işleyişinde bu (altben), ben ve üstben (kültürel) kavramlarını çevirime sokan yeni bir model önererek, kuramını geliştirir.

Jung bireysel bilinçdışından ayrı olarak kolektif bir bilinçdışının varlığını öne sürer. Ruh Tipleri (1920) adlı yapıtında, insanlığın binlerce yıllık deneyim birikimini simgeleyen kolektif bilinçdışına örnekler vererek, rüyalar kadar, masal, efsane ve evrendoğum öykülerinde de hiç değişmeden karşımıza çıkan, bireysel bilinçdışını niteleyen düşsel imge’ lere özel bir yer verir.

Freud’e göre, bilinçdışı ya da ruhsal mekanizma, es (bu), ego (ben) ve superego (üstben)’dan oluşur.

Birinci yaklaşım yapıttan hareket ederek yazarı açıklamayı amaçlar; bu ruhçözümleyimci eleştiri, yazarın yapıtını, klinik tedavi sürecindeki bir hastanın sözleri gibi ele alarak, yazarın bilinçaltı dünyasını ve gizli isteklerini, cinsel eğilimlerini, saplantılarını, ilk çocukluk dönemi yaralanmalarını (travmalar), güdülerini, dürtülerini, ortaya çıkartmayı amaçlayan incelemeleri kapsar. Ruhçözümleyimin bu yolda kullanılması, yapıttan hareketle yazarı açıklayan eleştiri türüdür. Yazarın bilinaçaltının çözümlenmesiyle, yazarın yaşamöyküsü oluşturulur; yapıttan, yapıtın derin anlamından söz edilmez.

Freud, Hamlet ’in Oidipus teması ile çözümlenebileceğini işaret eder. Bu tragedya üzerinde, 1955 yılında ruhçözümleyim yöntemini kullanarak derin bir inceleme yapan Ernest Jones olmuştur. Freud, oyun karakteri Hamlet’in ruhsal durumunun yazar Shakespeare’le özdeş olduğuna ilişkin kimi gözlemlerinde olduğu gibi, Dostoyevski ve Baba Katilliği adlı incelemelerinde, Dostoyevski’nin yaşamı hakkındaki bilgileri, yazarın yapıtlarında kurguladığı olaylara, kişilere dayandırarak, yazarın sara hastalığına, babasının ölümünü arzulamasına, belirmemiş eşcinselliğine dair sonuçlar çıkararak verir.

İkinci yaklaşım ise ruhçözümleyim yöntemini, yazarın özyaşam öyküsüne ulaş- manın ötesinde, yapıtın derin anlamsal yapısını, yapıta ait özellikleri açıklamak için kullanır. Bu bağlamda, Charles Baudouin, Verhaeren’de İmge (1924), Sanatın Ruh- çözümleyimi (1929) ve Victor Hugo’nun Ruhçözümleyimi (1943) gibi çalışmalarında yazınsal ruhçözümleyimin, ruhsal açıklama içinde, yeni yorum ve değerlendirme öğelerini ortaya koyması gerektiği üzerinde durur. Baudouin, bir yandan yazarın yaşamöyküsünü, bir yandan yapıtını inceleyerek, her ikisinin de ortak öğesi olan “gizli içerik”i bulmaya, arkalarında gizlenen temel “karmaşaları” ortaya çıkarmaya çalışır.

Mauron, Mallarmé’nin Ruhçözümleyimine Giriş (Introduction à la psychanalyse de Mallarmé, 1950), Racine’in Yapıtında ve Yaşamında Bilinçaltı (L’Inconscient dans l’oeuvre et la vie de J. Racine, 1957), Saplantı Eğretilemelerden Kişisel Söylene (Des métaphores obsédantes au mythe personel, 1963) gibi yapıtlarında, o güne dek Freud’la başlayan, Jung ve diğer ruhçözümcülerle gelişen ruhçözümleyim “hasta” tedavi yöntemine geniş yer verir. Mauron, ele aldığı yazar ve yapıtlarda, bol bol ruh- çözümleyim bilim alanı terimler kullanır, ve yazarın “bilinçdışı” kişiliğinden kaynaklanan, metnin derin yapısını oluşturan ve gözden kaçan olguları ve durumları bulur; ilk çocukluk, cinsellik, “bu”, “ben”, “üstben”, “bilinçdışı”, Oidipus/Elektra karmaşası, yaşam-ölüm dürtüleri, vb. Bütün bunlarla, Mauron, yalnızca yapıtın ya da yazarın aydınlatılmasında, insanı aydınlatmayı hedefleyen ruhçözümleyimin “bilimsel” gerçekleriyle ileri sürülen tüm savları örnekçelerle ortaya çıkartır. Böylece yazınsal yapıtların gizli içeriğinin açıklanmasına da katkıda bulunur

Yapıtların derin anlamının aydınlatılması açısından Mauron’un yöntemiyle bağdaşan Gaston Bachelard’ın ruhçözümleyimine bakış açısına değinmeden geçemeyiz. Temel öğelerden -su, ateş, hava, toprak- oluşturulan imgelere ayırdığı kitaplarında, Bachelard bir yazınsal metnin değerlendirilmesinde karmaşa çözümlemesinin ne denli önemli bir araştırma ilkesi olabileceğinin üzerinde ısrarla durur. Bir eleştirmenden çok, bir ozan olan Bachelard, ozan ya da anlatıcıların imge ve eğretilemelerinin okura ulaşması için, derin bir “düş gerçeği”ne dalmaları gerektiğini vurgular ve yazın yapıtlarında etken olan şiirleştirici güçler (eğretilemeler) için “imgelemin devingen niteliğini yeniden canlandıracak bir ruhbilimsel eleştiri” yi önerir. Böylelikle okura “yaşanmış bir yorum” sunarak, okurun yazınsal imgeleri “yaşamasına” olanak sağlar.

Bugün, ruhçözümsel eleştiri, ruhçözümleyim bilimi gibi, insanlık kültürüne mal olmuş bir tarihçeye sahiptir. Bu eleştiri, zaman içinde, yazınsal metin üretimi konusunda yeni yaklaşımların, yeni metin açıklama kuramlarının ortaya çıkmasıyla ve sosyal bilimlerin farklı alanlarında kaydedilen ilerlemeyle doğan yeni yazınsal metin okuma biçimleriyle karşı karşıya kalmıştır. Charles Mauron’un mirasçıları, onun yöntemine sadık kalarak, diğer bakış açılarına yönlendiler. Örneğin, ünlü germanist Martha Robert, Cervantes’in Don Quichot romanını incelerken, Freud’u tanımanın verdiği kolaylıkla, belirlediğimiz iki eğilimin arasında bir ara tür olan yeni bir ruhçözümlemesini benimser. Anne Clancier, Psikanaliz ve Yazınsal Eleştiri (1973) adlı yapıtında bilinçdışı kişilikle, yazınsal dilin simgeselliği arasındaki bağıntıyı değerlendirir. Mauron’un hiç değinmediği, okuyucunun metin karşındaki pozisyonunu (aktarım/karşıt-aktarım) inceler. Yine, Yves Gohin ve Serge Doubrovsky, “ruhçözümsel okuma” terimini oluşturarak, metnin bilincini oluşturan yapılarla, metnin bilinçdışı yapılar arasındaki bağıntıları ortaya çıkarmaya hasretmişlerdir kendilerini.

Bu eleştiri girişimleri, sanatçının çocukluk dönemi cinselliğinin gizlendiği bilinçdışı kişiliğinin bastırılmış yönlerini ortaya çıkarmayı amaçladığı ölçüde, izleksel metin okuma biçimlerinden ayrılırlar. Bu arada, varoluşçuluk felsefesinin temsilcisi yazar Jean Paul Sartre’ın, Flaubert’i çözümlediği Ailenin Aptalı adlı denemesi, Freud’un kuramının insan-oluş yanı kadar, bireyi, şimdinin olduğu gibi geleceğinde de var olan ruhsal oluşanlarıyla inceler ve “Varoluşçu Ruhçözümleyim” eleştiri akımının öncüsü olur.

Cevabınız yanlış ise Freud, Ruhçözümleyim Kuramı ve Bilinçdışı konu başlığını tekrar inceleyiniz.

Cevabınız yanlış ise Freud, Ruhçözümleyim Kuramı ve Bilinçdışı konu başlığını tekrar inceleyiniz.

Cevabınız yanlış ise Jung ve Lacan’ın Freud Kuramına Yaklaşımları konu başlığını tekrar inceleyiniz.

Cevabınız yanlış ise Jung ve Lacan’ın Freud Kuramına Yaklaşımları konu başlığını tekrar inceleyiniz.