ELEŞTİRİ KURAMLARI - Deneme Sınavı - 17

Platon, bir düşünür olarak her şeyin göreceli olduğuna inanan Sofistlerin aksine, değişmeyen, insandan bağımsız, yetkin bir gerçekliğin olduğuna inanıyordu. Duyularımızla kavradığımız ve değişkenlikleri karşısında şaşırdığımız dünyanın yanında duyularla değil düşüncemizle kavrayabileceğimiz değişmez bir biçimler dünyası vardır. Asıl olan, biçimler dünyasıdır. Duyularımızla kavradığımız çevremizdeki dünya, yıldızlar, dağlar, denizler, ağaçlar, insanlar, kendilerine ait olan biçimlerin birer kopyası, birer taklididir (mimesis). Durmadan değişen duyularımızdan gelen bilgiler gerçek bilgi değildir, gerçek bilgi, değişmeyen hep aynı kalan “İdea”ların bilgisidir.

Estetikçiler ve kuramcılar çağlar boyunca, edebî eser veren sanatçılarda bulunması gereken temel niteliklerin, zihinsel güç, duyarlılık, hayal ve zevk olduğuna inanmışlardır. Aynı özelliklerin edebî eserleri değerlendirecek olan eleştirmenlerde de bulunması gerektiğini düşünmüşlerdir.

Zevk: Bir eseri güzel ya da kötü olarak değerlendirebilme yeteneğidir. Zevk, kendiliğinden, doğuştan var olan bir yetenek değildir. Eleştirmenlerin genel kanısına göre zevk, sağlam bir yargılama yeteneğine, gelişmiş bir duyarlılığa ve yeterli bir hayal gücüne dayanmak zorundadır.

Üslup, düşünceyi özel bir biçimde ifade etme sanatıdır. Buffon’a göre üslup, bizzat insanı yansıtır: “İyi yazmak, aslında iyi düşünmek, iyi hissetmek ve iyi ifade etmektir”. Üslubun genel nitelikleri de şunlardır:

1) Açıklık

2) Saflık

3) Tabiîlik

4) Vecizlik

5) Asalet

6) Ahenk

7) Çeşitlilik

8) Uygunluk

Ahenk (harmonie): Nesirde olsun şiirde olsun, kulağa hoş gelen seslerin bir arada kullanılması anlamına gelir. Üslupta iki çeşit ahenk vardır: 1) Mekanik ahenk (harmonie mécanique), 2) Taklide dayalı ahenk (harmonie imitative).

Kompozisyon, bir konuyla ilgili fikirleri toplamak, düzenlemek ve düşünceleri konuya uygun olan bir üslupla ifade etmek sanatıdır.

Öğretici eserler, fabllar, masallar, satirler bu tür içinde yer alır.

Öznel Estetik (esthétique subjective): Marcuse’un kuramıdır. Bu görüşe göre sanat, nesnelliğin dönüşümünü ifade eder ve bu haliyle devrimci bir güce sahiptir.

Yorumlayıcı anlayış, Kültürel anlayış (l’illusion interprétative, culturelle): Bu eleştiri, ikili estetik yahut metafizik ayırımına dayanır: İçerik / biçim, yahut iç/dış gibi. Böylece eser, eser yardımıyla, eser aracılığıyla yorumlanmış olur. Eser yorumlanırken onun bir anlam taşıdığı, ayrıca gizli, örtülü anlamları bulunabileceği varsayımından hareket edilir. Okuyucunun yahut eleştirmenin görevi, bu anlamları keşfetmek, açıklamak ve göstermektir. Bu durumda yorumcu âdeta bilimsel bir “tâbirci” olur. Tefsirler, göstergebilimsel ve psikolojik yorumlar bu tipe girer. (Lemelin)

Auguste Comte, insanlık tarihini sosyolojik olarak ve bilginin gelişimi açısından üç evreye ayırmıştır:

1) Tanrıbilimsel Dönem

2) Metafizik Dönem

3) Pozitif Dönem

Aristoteles, “Poétique” ve “Rhétorique” (Şiir Sanatı ve İfade Sanatı) adlı kitaplarında edebiyatı ilk defa sistemli ve bilimsel bir şekilde incelemiştir. Doğru yanıt A’dır.

Aristoteles’e göre sanatın yararı okuyucu ve seyircinin duygularında bir arınma sağlamasıdır. Doğru yanıt B’dir.

Aristoteles’in “sanat nedir?” sorusuna verdiği yanıt; “Sanat taklittir” şeklindedir. Doğru yanıt D’dir.

Platoncu kuramcılar, aşkın bir gerçekliğe ulaşmada sanatı araç olarak görmüşlerdir. Doğru yanıt B’dir.

İskenderiye Okulu Platon’un ve Aristoteles’in felsefîgörüşlerine bağlıydı. Doğru yanıt A’dır.

Plutarque çalışmalarında ahlakçı bir eleştirinin örneklerini vermiştir. Doğru yanıt D’dir.

Sir Philip Sidney’e göre edebiyat, sadece eğlediren ve zevk veren bir sanat değildir; onun eğitici bir yönü de vardır. Doğru yanıt A’dır

Boileau, Descartes’ın etkisiyle aklı, tabiatı, sağduyuyu sanatın hareket noktası olarak ilan etmiştir. Doğru yanıt E’dir.

Madame de Stael tarihsel eleştiri kuramını geliştirmiştir. Doğru yanıt D’dir.

Ahenk, nesirde olsun şiirde olsun, kulağa hoş gelen seslerin bir arada kullanılması anlamına gelen üslup biçimidir. Doğru yanıt E’dir.