ELEŞTİRİ KURAMLARI - Deneme Sınavı - 12

Yargılayıcı/savunmacı - Geçmiş zaman

Karar almaya yönelik/tartışmacı - Gelecek zaman

Övgü/yergi - Şimdiki zaman

Söylemdeki düşünce, kanı ve duyguların yaygın ve yalın anlatımından uzaklaşan, az ya da çok değerli bir buluş olan az ya da çok çarpıcı biçime, deyişe beti denir

Sözbilimin en önemli kuramından birisi olan özsunum (ethos), etkileyim (pathos) ve uslamlama (logos) üçlü yapısı bir sanat, teknik ve bilim olan sözbilimin yapılanma biçimini ortaya koymaktadır

Yarı mantıksal kanıtlar: Sözbilim temelde yalnızca yarı mantıksal kanıtlara dayanır. Bazıları kanıtları ikiye ayırır: yarı mantıksal kanıtlar ve biçimsel mantık alanına dayalı kanıtlar. İkincisi için matematikteki kanıtlamalar örnek verilebilir. Jean-Jacques Robrieux kanıtları üçe ayırır:
Tanımlar: Bir kavrama anlam vermek için denklik ya da eşdeğerlik ilişkisi
sağlar.
Karşılaştırma: Ortak özellikleri olan birden çok kavram arasında yakınlaştırarak ya da ayırarak bir nesne ya da kavramı açıklar ya da betimleme yapar.
Bağdaşmazlık: Aynı sistem içinde bir arada bulunmayacak iki kesinlemeyi belirtir. Diğerini mantıksal olarak yadsımaz, ama ikisi aynı sistem içinde bir arada bulunmaz.

Tasım, kanıtlamalarda sıklıkla başvurulan bir akıl yürütme biçimidir. Anlatımlarda, kanıtlara dayanarak sonuçlar çıkarma tümdengelimsel akıl yürütme işini belirtir. Herkesin bildiği
“Tüm insanlar ölümlüdür”. (Büyük önerme)
“Sokrates insandır”. (Küçük önerme)
“Sokrates de ölümlüdür.” (Çıkarım)
üçlü yapısı bir tasımdır. İlk iki önerme üçüncü önermenin öncülleridir. Birincisine büyük önerme denir, genel bir kuralı, durumu ya da ilkeyi belirtir (Her
insan ölümlüdür). İkincisine küçük önerme denir, çünkü genel önermeden yola
çıkarak tikel bir durumu belirtir (Sokrat da insandır). Sonuncu önerme ise bir
çıkarım ve sonuçtur (Sokrat da ölümlüdür). Olası öncüller üzerine kurulur ve yalnızca gerçeğe benzer bir sonuca ulaşır. Tasım iki biçimde olabilmektedir: evrensel
- tikel karşıtlığı üzerine ya da olumlu- olumsuz karşıtlığı üzerine.

Sözbilimin aşamaları buluş, düzenleyiş, anlatma biçimi, bellek ve harekettir. Cevap C'dir.

Söylemin izleği (teması) ile ilgili her türlü ikna yolunun araştırıldığı aşama buluş aşamasıdır.

Bu soruların hepsi buluş aşamasında sorulur. Cevap D'dir.

Sunulacak bildirinin yapısını, tutarlılığını ve düzenlenişini inceleyen sözbilim aşaması, düzenleyiştir.

Alıcıyı eğlendirmek ve sonuçtan önce onu oyalamaya uzatı denir.

Söylemin sesletimi (telaffuzu), tonu, sesin yüksekliği ya da alçaklığı ile hareket aşaması ilgilenir.

Aristoteles yargılayıcı/savunmacı söylem, tartışma söylemi ve övgü-yergi söyleminden bahseder.

Taşlama yergi söylemine örnektir.

Karar almaya yönelik bir söylemin edimi öğüt vermek ya da vermemektir.

Onuncu Yıl Nutku heyecanlandırmayı amaçlayan soylu biçeme örnektir.

Sözbilimin kaynağı çok eskilere dayanır. Özerk bir bilimsel disiplin olarak doğması M. Ö. 465 yılında Sicilya’da, yönetimi ele geçiren Gelon ve Hiéron adındaki iki zorba, halkın elindeki toprakları askerlere dağıtmak üzere almış ve toprak sahiplerinin bir kısmını da adadan sürmüşlerdir. Halk tekrar eski topraklarına ve eski olanaklarına sahip çıkmak isterler. Bu isteğin savunulması büyük bir halk kitlesi önünde yapılır. Halk kendi topraklarına ve özgürlüklerine sahip olabilmek için çok iyi bir savunma yapmak zorundadırlar. Sözbilim bu savunmayla ortaya çıkmıştır.

Aristoteles’e göre, sözbilim, konuşan bir kişinin söylemidir ve dinleyiciyi ikna etmeyi ya da heyecanlandırmayı amaçlar. Bu yaklaşım her dönemde geçerlidir.

Metin ya da söylem oluşturan kişiye verici denir.

Buluş, söylemin izleği (teması) ile ilgili her türlü ikna yolunun araştırıldığı aşamayı belirtir.

Yargılayıcı/savunmacı öncelikle adalet görevlilerine ait bir söylemdir.