ELEŞTİRİ KURAMLARI - Deneme Sınavı - 1

Refleksif düşünce, bir şey üzerinde düşünürken aynı zamanda kendi üzerinde de düşünen düşünce demektir. Refleksif düşünceye, kendi nesnesinin oluşumunda bir payı olan, döngüsel ya da bakışık düşünce de diyebiriz. Başka bir deyişle, bilinçdışın keşfi, Freud’un başkasının söyleminde, kendi içindeki bir şeyi, kendi kendine yorumlamaya, anlamlandırmaya çalışan düşüncenin keşfi olarak ifade edilebilir.

Freud’un düşüncelerini benimseyen Fransız Jacques Lacan, 1966 yıllarında kendi okulunu kurdu ve derslerinde, ruhçözümleyim klinik tedavisiyle sınır›ı kalmayarak, öğretisini Freud’un kuramının şu iki söylemine dayandırdı: “bilinçdışı Öteki’nin söylemi” ve “bilinçdışı bir dil ile kurulur”. Lacan, düşüncesinin ana dayanaklarını üç ilke çerçevesinde kurar: 1- “istek Öteki’ni istemektir”; insanoğlu ancak Öteki’nde kendisini bulur. 2- Simgesel düzen, insanın var olabildiği kendi öz düzeni, yani söz alanıdır. 3- istek bilinçdışının kilit taşıdır; isteğin nedeni eksikliktir ve özne ancak bu eksiklik nedeniyle var olmaya olanak tanır.

Freud’un kuramında uzun uzadıya anlatığı bütün o “güdülenme”,“dürtüler” “bastırma”, “ruhsal savunma”, “özdeşleşme”, “içselleştirme”, “dışa vurum”, “yansıtma”, “içgüdüsel eğilimler” ve “içgüdüsel tepiler” gibi süreçler, ruhçözümleyimin nesnesinin, yani insan oluşunun kendisini oluşturmaktadır.

Yaratma, bilinci aşan ve bilmediğimiz içsel bir gücün (dehanın) dışa vurumudur. Freud’un sanat kuramında açıkladığı bu ilişkiyi şöyle özetleyebiliriz: İnsanların bir takım istekleri, itileri vardır, fakat toplumiçinde yaşadığından, dış gerçekliğe uymak zorunluluğu duyar ve bu isteklerini bastırma, örtme yoluna gider. Bundan ötürü insan gerçek hayatta kavuşamadığı bu istekleri hayal kurma (düşleme-imgelem) yolu ile elde etmeğe çalışır.

”Davranışın”ın belirlenmesi: Belli bir anda bir bireyin düşünceleri, duyguları,duygusal edimleri yalnızca kişisel “güdülenme” lerine değil, çevresini algılama biçimine de bağlıdır.

İç çatışmaların, özellikle de engellemelerin önemli rolü: Genellikle yön değişimi, simgesel doyma, ussallaştırma, yüceltme gibi işlemler yoluyla bu çatışmalar çözüme ulaştırılır.

Birinci yaklaşım yapıttan hareket ederek yazarı açıklamayı amaçlar; bu ruhçözümleyimci eleştiri, yazarın yapıtını, klinik tedavi sürecindeki bir hastanın sözleri gibi ele alarak, yazarın bilinçaltı dünyasını ve gizli isteklerini, cinsel eğilimlerini, saplantılarını, ilk çocukluk dönemi yaralanmalarını (travmalar), güdülerini, dürtülerini, ortaya çıkartmayı amaçlayan incelemeleri kapsar. Ruhçözümleyimin bu yolda kullanılması, yapıttan hareketle yazarı açıklayan eleştiri türüdür. Yazarın bilinaçaltının çözümlenmesiyle, yazarın yaşam öyküsü oluşturulur; yapıttan, yapıtın derinanlamından söz edilmez.

Mauron, ele aldığı yazar ve yapıtlarda, bol bol ruhçözümleyim bilim alanı terimler kullanır, ve yazarın “bilinçdışı” kişiliğinden kaynaklanan, metnin derin yapısını oluşturan ve gözden kaçan olguları ve durumları bulur; ilk çocukluk, cinsellik, “bu”, “ben”, “üstben”, “bilinçdışı”, Oidipus/Elektrakarmaşası, yaşam-ölüm dürtüleri, vb. Bütün bunlarla, Mauron, yalnızca yapıtın ya da yazarın aydınlatılmasında, insanı aydınlatmayı hedefleyen ruhçözümleyimin “bilimsel” gerçekleriyle ileri sürülen tüm savları örnekçelerle ortaya çıkartır. Böylece yazınsal yapıtların gizli içeriğinin açıklanmasına da katkıda bulunur.

Temel öğelerden -su, ateş, hava, toprak oluşturulan imgelere ayırdığı kitaplarında, Bachelard bir yazınsal metnin değerlendirilmesindekarmaşa çözümlemesinin ne denli önemli bir araştırılma ilkesi olabileceğinin üzerinde ısrarla durur. Bir eleştirmenden çok, bir ozan olan Bachelard, ozan ya da anlatıcıların imge ve eğretilemelerinin okura ulaşması için, derin bir “düş gerçeği”ne dalmaları gerektiğini vurgular ve yazın yapıtlarında etken olan şiirleştirici güçler (eğretilemeler) için “imgelemin devingen niteliğini yeniden canlandıracak bir ruhbilimsel eleştiri” yi önerir. Böylelikle okura “yalanmış bir yorum” sunarak, okurun yazınsal imgeleri “yaşamasına” olanak sağlar.

Kitabımızın 68. sayfasında adı geçen bu eser B şıkkında verilmiştir.

Kitabımızın 69. sayfasında değinilen bu ruhbilimci D seçeneğinde doğru olarak verilmiştir.

Kitabımızın 70 ve 71. sayfalarında verilen bilgiye göre, sorudaki bütün ifadeler doğru olduğu için çözüm E seçeneğidir.

Kitabımızın 72. sayfasında verilen bilgilere göre, D seçeneği doğru cevap olmalıdır.

Kitabımızın 74. sayfasında verilen bilgiye göre, doğru yanıt A seçeneğidir.

Kitabımızın 75. sayfasında verilen bilgiye göre, çözüm C seçeneğidir.

Kitabımızın 76. sayfasında verilen bilgiye göre, doğru yanıt C seçeneğidir.

Kitabımızın 77. sayfasında verilen bilgiye göre, yanıt B seçeneğidir.

Kitabımızın 78. sayfasında verilen bilgiye göre yanıt E seçeneğidir.

Charles Mauron (1899-1966), kendinden öncekilerin yaklaşımlarına uzak durarak, birçoklarına göre, Baudouin’ın yaklaşımını geliştirerek, 1948 yılında ruhçözümsel eleştiri (psikokritik) yöntemini yaratacaktır.