ELEKTRONİK TİCARET - Deneme Sınavı - 23

Bilgi sistemleri bilgi üreten sistemlerdir. İşletme faaliyetleri sırasında oluşan finansal olan ve finansal olmayan, niteliksel ve niceliksel, işletme içi ve işletme dışı
tüm verileri birbirleriyle ilişkilendirerek bilgi kullanıcılarına bilgi olarak sunmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler işletmelerin iş yapış biçimlerini ve dolayısıyla da bilgi sistemlerinin işleyiş biçimlerini değiştirmelerine yol açmıştır. Faaliyetlere ilişkin verilerin kaydedilmesi, toplanması, organize edilmesi, verilerin bilgiye dönüştürülmesi ve bilginin ilgili kullanıcılara iletilmesi faaliyetlerinde kullanılan yazılımlar ve donanımlar kapsamında değişmeler kendini göstermiştir.

Bilgi Çağı olarak da adlandırılan içinde bulunduğumuz çağın başlangıcı uzay çalışmalarının başladığı yıllar olan 1950’li yıllar kabul edilmektedir. 1960’lara kadar
bilgi sistemlerinin görevleri oldukça basitti; işlemlerin yürütülmesi, saklama, hesaplama ve diğer elektronik veri işleme uygulamaları. 1960’larda yönetim bilgi sistemlerine, yöneticilerin karar alma amaçlarına yönelik olan bilgi ihtiyaçlarını
karşılamak amacıyla belirli bilgileri içeren yönetim raporları hazırlama ve sunma görevi eklendi.

1970’lerde, hazırlana raporların yönetimin karar alma ihtiyaçlarında yeterli olmadığı görüldü ve karar destek sistemleri adı verilen sistemler gündeme geldi. Karar destek sistemlerinin amacı yöneticilere, karar alma süreçlerinde etkileşimli destek sağlamaktı.

Bilgi sistemlerinin gelişimi ile iletişim teknolojilerinin gelişimi paralellik göstermektedir. (yan yazı)

Yapay zekanın gelişimi ve bilgi sistemlerinde uygulanmaya başlanması, uzman sistemler ve diğer bilgiye dayalı sistemlerin (knowledge-based systems) gelişimini gündeme getirdi. 1980’lerde başlayan ve 1990’lara kadar süren dönemde her biri kendi başına çalışan bilgi sistemlerinin bütünleştirilmesinin daha büyük bir sinerji yarattığı belirlendi. Böylelikle süreçler, ürünler, hizmetler ve bilgi sistemleri bir arada etkileşim göstererek işletmenin bütünleşik bir yapıya ulaşması sağlanmış oldu.

Sistemlerin birbirinden bağımsız olarak faaliyet göstermeleri karar alma durumunda olan bilgi kullanıcılarının işlerini zorlaştırmaktadır. Dahası, sistemlerin birbirinden bağımsız olması, bir faaliyete ilişkin verilerin her bir sistem için tekrar tekrar girilmesini gerektirmekte, bu da sistemde veri tekrarına ve özellikle de hatalara yol açabilmektedir.

Sayılan bu olumsuzluklar ve daha fazlasının önüne geçebilmek için bütünleşik sistem yaklaşımı geliştirilmiştir. Bu yaklaşıma göre işletmedeki sistemler sürekli olarak birbirleriyle etkileşim içindedir. Dolayısıyla işletme faaliyetlerine ilişkin veriler sisteme yalnızca 1 defa girilmekte, o veriyi kullanacak olan sistem ortak veri tabanından veriyi çekmektedir. Böylelikle her bir sistem bir diğerinin faaliyeti hakkında da bilgi sahibi olmaktadır

Tedarik zinciri yönetiminde önemli bir alt sistem olarak Gelişmiş Planlama ve Programlama sistemi faaliyet göstermektedir. Gelişmiş Planlama ve Programlama sistemi, tedarik zinciri içindeki malzemelerin akışını düzenlemekte ve gelecek siparişler için kapasite planlamasını hesaplarken stok seviyesi, teslimatta ve üretimdeki olası gecikmeleri de göz önüne alarak üretim planı çerçevesinde maliyet hesaplamaları yapmaktadır.

Kurumsal kaynak planlaması (KKP) sistemleri, işletme içinde mevcut olan tüm bilgilerin (örn, finansal bilgiler, insan kaynaklarına ilişkin bilgileri, tedarik zincirine ilişkin bilgiler, müşterilere ilişkin bilgiler, vb..) bütünleştirilmesini sağlayan yazılımlardır. Bu tanımda bütünleşme olarak ele alınan konu işletmenin departmanlarının bütünleşmesinden çok iş süreçlerindeki bilgi akışının bütünleşmesidir.

İşletmeler, çağın sunmuş olduğu bu gelişmeleri tedarikçileri, müşterileri ve hatta devletle olan faaliyetlerine de yansıtmıştır. Böylece işletmeler arası e-ticaret (B2B - Business to Business), işletme-müşteri arasında e-ticaret (B2C - Business to Customer) kavramları ortaya çıkmıştır. İşletmeler devletle olan faaliyetlerini ise
e-devlet sistemi aracılığıyla yürütmektedir.

EVD sistemi mutlaka bir stratejik ortaklık gerektirmesidir. Bir diğer özellik, EVD sisteminde yer alan işletmelerin standart veri tanımlarını kullanmaları gerekmektedir. Çünkü taraf işletmelerin bilgi sistemlerinin birbirlerini anlamaları için ortak dilin kurulmuş olması gerekmektedir. EVD sistemleri, tarafların yaptıkları sözleşmeler çerçevesinde otomatik olarak çalışmaktadır. Onaylamalar, yükümlülüklerin doğuşu vb. hukuki düzenlemeler sözleşmeler çerçevesinde tanımlanmaktadır

Kanun hükümlerinin uygulanması açısından önem arz eden ve anılan Kanunda yer alan bazı kavramlar şu şekildedir;
Elektronik ticaret; Fiziki olarak karşı karşıya gelmeksizin, elektronik ortamda
gerçekleştirilen çevrim içi iktisadi ve ticari her türlü faaliyeti,
Ticari iletişim; Alan adları ve elektronik posta adresi dışında, mesleki veya
ticari faaliyet kapsamında kazanç sağlamaya yönelik olarak elektronik ticarete
ilişkin her türlü iletişimi,
Ticari elektronik ileti; Telefon, çağrı merkezleri, faks, otomatik arama makineleri, akıllı ses kaydedici sistemler, elektronik posta, kısa mesaj hizmeti gibi
vasıtalar kullanılarak elektronik ortamda gerçekleştirilen ve ticari amaçlarla gönderilen veri, ses ve görüntü içerikli iletileri,
Hizmet sağlayıcı; Elektronik ticaret faaliyetinde bulunan gerçek ya da tüzel
kişileri,
Aracı hizmet sağlayıcı; Başkalarına ait iktisadi ve ticari faaliyetlerin yapılmasına elektronik ticaret ortamını sağlayan gerçek ve tüzel kişileri, ifade ettiğini görmekteyiz.

Kanun hükümlerinin uygulanması açısından önem arz eden ve anılan Kanunda yer alan bazı kavramlar şu şekildedir;
Elektronik ticaret; Fiziki olarak karşı karşıya gelmeksizin, elektronik ortamda
gerçekleştirilen çevrim içi iktisadi ve ticari her türlü faaliyeti,
Ticari iletişim; Alan adları ve elektronik posta adresi dışında, mesleki veya
ticari faaliyet kapsamında kazanç sağlamaya yönelik olarak elektronik ticarete
ilişkin her türlü iletişimi,
Ticari elektronik ileti; Telefon, çağrı merkezleri, faks, otomatik arama makineleri, akıllı ses kaydedici sistemler, elektronik posta, kısa mesaj hizmeti gibi
vasıtalar kullanılarak elektronik ortamda gerçekleştirilen ve ticari amaçlarla gönderilen veri, ses ve görüntü içerikli iletileri,
Hizmet sağlayıcı; Elektronik ticaret faaliyetinde bulunan gerçek ya da tüzel
kişileri,
Aracı hizmet sağlayıcı; Başkalarına ait iktisadi ve ticari faaliyetlerin yapılmasına elektronik ticaret ortamını sağlayan gerçek ve tüzel kişileri, ifade ettiğini görmekteyiz

Elektronik ticaretin vergilendirilmesine ilişkin tartışmaların ve/veya görüşlerin temel olarak dört noktada yoğunlaştığı görülmektedir. Bunlar:
Elektronik Ticarete Konu İşlemler Vergilendirilmemeli Görüşü: Bu görüşün esas olarak İnternet ortamını adeta bir serbest ticaret alanı olarak gördüğünü
ve elektronik ticaret üzerinde hiçbir verginin uygulanmaması gereğini savunduğunu söyleyebiliriz. Vergi adaleti ve verginin genelliği ilkelerine aykırılığı, bu görüşe getirilen en önemli eleştiridir.
Elektronik Ticaret İçin Yeni Vergiler Uygulanmamalı, Bu Alanda Mevcut
Vergi Rejiminin Uygulanmasına Devam Edilmelidir Görüşü: Vergi düzenlemelerinin mevcut yapısıyla bu alanda birtakım kanuni boşluklar taşıması, bu sayede mükelleflere vergi kaçırma ve vergiden kaçınma için uygun zemin hazırlaması, ilgili yaklaşımın en fazla eleştirilen noktasıdır.
Mevcut Ulusal ve Uluslararası Vergi Hukuku Düzenlemelerine, Elektronik
Ticarette Özgü Yeni Hükümler Eklenmeli, Bu Konuda Gerekiyorsa Yeni Vergiler Yürürlüğe Konulmalıdır Görüşü: Görüşü eleştirenler, vergi sistemlerinin
zaten yeterince karmaşık bir yapıda olduğunu, yeni kurallarla bu yapının içinden
çıkılmaz bir hale getirilmemesi gereğini savunmaktadır.
Elektronik Ticaret İçin Elektronik Ortamda Transfer Edilen Bilgi Esas Alınarak “Bit Vergisi” Uygulanmalıdır Görüşü: Bilindiği üzere BİT (Biniry Digit),
bilgisayar dilinde en küçük enformasyon birimini belirtmek için kullanılan bir
kavramdır. Bu çerçevede BİT Vergisi önerisi, sayısallaştırılmak suretiyle dijital
ortamda transfer edilen verilerin, sahip olduğu boyutla orantılı şekilde vergiye
tabi tutulması esasına dayanmaktadır. Günümüzde tamamen bir kenara itildiği söylenemese de ortaya atıldığı 1994 yılından sonra çok sert eleştirilere maruz
kalarak gitgide popülerliğini yitirmiştir. Her türlü verinin / bilginin ayrım yapılmaksızın (ticari olsun ya da olmasın) aynı değerde kabul edilip eşit miktarda
vergilendirilmesini öngörmesi bakımından eleştirilmiştir. Karşıt görüştekilerce
elektronik ticaretin gelişmesini ve bu alandaki üretkenliği engelleyeceği, Internet
kullanıcılarının ve servis sağlayıcılarının aleyhine bir ayrımcılığa neden olacağı
savunulmuştur.

Türkiye’nin de 2 Ağustos 1961 tarihinden itibaren üye olduğu OECD’nin, 6-8
Ekim 1998 tarihlerinde Ottowa’da gerçekleştirilen “Sınırsız Bir Dünya: Elektronik
Ticaretin Potansiyelinin Farkına Varılması” adlı Bakanlar Komitesi toplantısında
tartışılan 4 temel konudan biri vergilendirme olmuştur. Bu toplantı kapsamında
Avrupa Birliği ve ABD de dâhil olmak üzere pek çok tarafın görüşü alınmış ve
toplantı sonucunda, elektronik ticaretin vergilendirilmesi konusunda uluslararası
düzlemde atılan en önemli adım olarak nitelendirebileceğimiz 8 Ekim 1998 tarihli
Bakanlar Komitesi tarafından onaylanan “Elektronik Ticaret: Vergilendirme Koşulları Çerçevesi” isimli raporu yayımlamıştır.

Türkiye’nin de 2 Ağustos 1961 tarihinden itibaren üye olduğu OECD’nin, 6-8
Ekim 1998 tarihlerinde Ottowa’da gerçekleştirilen “Sınırsız Bir Dünya: Elektronik
Ticaretin Potansiyelinin Farkına Varılması” adlı Bakanlar Komitesi toplantısında,  elektronik ticaret, vergilendirilme konusunda geleneksel yollarla yapılan ticaretten farklı görülmemiş ve bu nedenle de mal ve hizmetlerin vergilendirilmesine ilişkin genel kurallar olan tarafsızlık, sadelik ve basitlik, etkinlik
ve adalet, esneklik, idare ve uyum maliyetlerinin düşük olması ve çifte vergilendirilmeden kaçınılması gibi prensiplerin (ilkelerin), elektronik ticarete konu olan ürünler için de geçerli olması kabul edilmiştir.

Tarafsızlık
Bu prensibe göre elektronik ticaret üzerine konulacak vergiler, elektronik ticaret
ile elektronik olmayan ticaret yapanlar arasındaki rekabet eşitliğini devam ettirmelidir. Başka bir ifade ile elektronik ortamda mal ve hizmet sunanlar geleneksel bir şekilde mal ve hizmet sunanlardan farksız bir şekilde vergilendirilmelidir.
Vergileme elektronik ticareti saptırmamalıdır ve engellememelidir. Vergi sistemi, ticaret tipleri arasında ayırım yapmamalıdır. Vergi sistemi, işlemlerin yerini
veya doğasını değiştirecek teşvikler oluşturmamalıdır. Teslim şekline bakılmadan
elektronik ticaret geleneksel ticaretten daha yüksek veya daha düşük vergi oranlarına veya daha büyük uyum yüklerine konu olmamalıdır.

Gelir üzerinden alınan vergiler, gelir ve kurumlar vergisidir. İnternet yoluyla yapılan faaliyetlerden elde edilen kazançların mevcut ilke ve kurallar çerçevesinde
değerlendirilmesi halinde vergilendirme ile ilgili problemlerin yaşanacağı söylenebilir. Bilindiği üzere gelir vergisi, bir gerçek kişinin, bir takvim yılın elde ettiği
kazanç ve iratları safi toplamından alınan bir vergidir. Gerçek kişilerin gelirleri bu
verginin konusunu oluşturmaktadır. Gelir Vergisi Kanununun, gelir kavramına
e-ticaret ve geleneksel ticaret açısından farklı bir tanımlama getirmemiş olması,
e-ticaretin, sanal ortamda gerçekleşen ve gerçek kişilerin bir takvim yılında ticari
ve mesleki faaliyetlerden elde ettiği kazançların net toplamı üzerinden vergilendirilmesi gerektiği sonucunu doğurmuştur. Nitekim 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanununun 1. maddesinde yer alan; “Gelir, bir gerçek kişinin, bir takvim yılı içinde elde
ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır.” hükmü yukarıdaki görüşün dayanağını
oluşturmaktadır. Elektronik ticaretin coğrafi sınırlar ile sınırlı olmaması vergileme alanında ortaya çıkacak sorunların önemli bir kısmının vergileme haklarının
ülkeler arasındaki bölüşümünden kaynaklanacağı söylenebilir. Dolayısıyla yapılacak tartışmalarda Çifte Vergilemeyi Önleme Anlaşmalarının önemi artacaktır.
Özellikle gelir üzerinden alınan vergilerde Çifte Vergilemeyi Önleme Anlaşmalarının mükellefiyet ve işyeri kavramları vergilendirme açısından oldukça önemlidir. Bu nedenden dolayı bu iki kavram aşağıda ayrıntılı olarak ele alınmıştır.

Bir harcama vergisi olan damga vergisi, üretim aşamasından tüketim aşamasına kadar el değiştiren; mal, servet ve hizmet unsurlarına hukukilik kazandırmak
için düzenlenen her türlü kâğıtlar ve belgeler üzerinden alınır. Bir başka ifadeyle
verginin konusunu mal teslimine ve hizmet ifasına hukukilik kazandırmak için
düzenlenen kâğıtlar ve belgeler oluşturur. Damga Vergisi Kanunu kapsamındaki
kâğıtlar, yazılıp imzalanmak veya imza yerine geçen bir işaret konmak suretiyle
düzenlenen ve herhangi bir hususu ispat veya belli etmek için ibraz edilebilecek
olan belgeler ile elektronik imza kullanılmak suretiyle manyetik ortamda ve elektronik veri şeklinde oluşturulan belgeleri ifade eder.

Türkiye açısından yaşanan sorunlara çözüm
bulunması ve özellikle elektronik ticaretin yasal zeminin oluşturulması amacıyla
23.10.2014 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından kabul edilen 6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun ile elektronik
ticarete ilişkin esas ve usuller düzenlenmiş olup, söz konusu Kanun kapsamına, ticari iletişim, hizmet sağlayıcı ve aracı hizmet sağlayıcıların sorumlulukları, elektronik iletişim araçlarıyla yapılan sözleşmeler ile elektronik ticarete ilişkin bilgi
verme yükümlülükleri ve uygulanacak yaptırımlar girmektedir.

Kanun hükümlerinin uygulanması açısından önem arz eden ve anılan Kanunda yer alan bazı kavramlar şu şekildedir;
Elektronik ticaret; Fiziki olarak karşı karşıya gelmeksizin, elektronik ortamda
gerçekleştirilen çevrim içi iktisadi ve ticari her türlü faaliyeti,
Ticari iletişim; Alan adları ve elektronik posta adresi dışında, mesleki veya
ticari faaliyet kapsamında kazanç sağlamaya yönelik olarak elektronik ticarete
ilişkin her türlü iletişimi,
Ticari elektronik ileti; Telefon, çağrı merkezleri, faks, otomatik arama makineleri, akıllı ses kaydedici sistemler, elektronik posta, kısa mesaj hizmeti gibi
vasıtalar kullanılarak elektronik ortamda gerçekleştirilen ve ticari amaçlarla gönderilen veri, ses ve görüntü içerikli iletileri,
Hizmet sağlayıcı; Elektronik ticaret faaliyetinde bulunan gerçek ya da tüzel
kişileri,
Aracı hizmet sağlayıcı; Başkalarına ait iktisadi ve ticari faaliyetlerin yapılmasına elektronik ticaret ortamını sağlayan gerçek ve tüzel kişileri, ifade ettiğini görmekteyiz.