Kumanda Devre Elemanları II

Kumanda devre elemanlarını; kontaktörler, otomatik sigorta, röle, valf gibi sıralayabiliriz.

Sinyal lambaları; bir elektrik tesisatının çalıştığını, motorun devrede olduğunu gösteren ya da ikaz etmek için ışıkla uyarı veren elemanlardır. Çalışan sistemi etkilemez sadece sistemin çalıştığı hakkında bilgi verir.

Kontaktörler, daha yüksek yük ve güç gerektiren sistemleri yönetmek için kullanılırlar. 

Mekanik kontaktörlerin avantajları; çalışma durumundaki akım kapasitelerinin yüksek olmasıdır.

Elektronik kontaktörlerin avantajları;
• Hızlı anahtarlama
• Mekanik kontak aşınmasının olmaması
• Titreşimsiz ve tamamen sessiz çalışması
• Giriş ve çıkış arasında optik izolasyon sağlanması
• Kontak kıvılcımı ark oluşturmamasıdır.

Kontaktörler üzerinde kontaktör ana kontakları ile senkron çalışan dahili yardımcı kontaklar bulunmaktadır. Bu kontaklar, kontaktörün açık veya kapalı ana kontaklarının bilgilerini sağlar. Sistemin ihtiyacına göre uygun yardımcı kontaklı kontaktör belirlenmelidir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, bir kontaktöre potansiyel kaç tane yardımcı kontağın eklenebileceğidir.

Sigortalar;
• Buşonlu
• Otomatik
• Bıçaklı olmak üzere üçe ayrılır.

Buşonlu sigortada sigortanın cinsine göre öngörülen akımın aşılması durumunda buşon içindeki
ince telin erimesiyle devre akımı kesilir ve tesisatın işlemi sonlandırılır. 

Koruma rölelerinin yapısına ve çalışma prensiplerine göre farklı çeşitleri vardır. Bunlar:
• Aşırı akım rölesi
• Gerilim koruma rölesi
• Faz sırası rölesi
• Faz koruma rölesi
• Frekans koruma rölesidir.

Motorların aşırı akım çekme nedenleri şunlardır;
• Sargılara nem ve su girmesi
• Sargılarda problem ve yanık olması
• Beslemedeki arızalar
• Aşırı yükleme olması
• Stator ve rulmanlardaki problemler

Termik aşırı akım rölesi; ortamdaki ısı değişimlerine göre kontaklarını açan veya kapatan bir röle
şeklidir. Röleler genel olarak bobinlerdeki manyetik alanı baz alarak çalışırken termik röleler ısıyı referans alarak çalışır. Termik röleler kısa devre veya aşırı akımda yüksek hızda cevap veremezler bu yüzden kontaktörler ve sigortalar ile kullanılır.

Dolaylı ısıtmalı rölenin yapısında ısıtıcı, bimetal ve kontak vardır. Isıtıcı motora seri bağlanır. Eğer motor aşırı akım çekerse ısıtıcıda oluşan ısı bimetali belli bir bölgeye büker ve kontak ile temas halinde olan bimetal temasını kaybederek devreyi açar ve motoru korur. Motor ilk kalkışlarında veya kısa yüklemelerde yüksek akım çeker ama bu kısa zamanlı yüklemelerden ısıtıcı bimetali bükecek ısıya ulaşamaz. Bu sayede gereksiz kontak açmanın önüne geçilmiş olur.

Termik tip ve manyetik tip röleler arasındaki en büyük fark, manyetik tip aşırı yük rölesinin ortam
sıcaklığına duyarlı olmamasıdır.

Frekans koruma röleleri; elektrik güç sistemlerinde anormal frekans koşullarının doğru algılanmasını sağlamak için tasarlanmış bir katı hal (solid state) röledir. Bağlı olduğu sistemi şebeke geriliminin frekans değişimlerine karşı korur.

Sıvı seviye rölesi genellikle bir deponun sıvı seviyesini belirli bir değerde tutma, boşaltma ve doldurma işlemlerinin gerçekleşmesini sağlar.

Selenoid valfler; elektrik enerjisiyle hava, gaz su gibi akışkanların aktığı boruları açma, kapama ve
yönlendirmeye yararlar. İnsan müdahalesi olmadan elektronik olarak bir borudaki sıvı akışını kesmek, bir yerden akan sıvıyı başka bir yere yönlendirmek gibi işlevleri vardır.

Yaklaşım anahtarları yani proximity sensörler genellikle üç çeşittir;
• Optik
• Endüktif
• Kapasitif

Karşılıklı optik algılayıcıda; alıcı, vericinin (ışık veren kaynak) karşısına yerleştirilir. Eğer ikisinin
arasına bir cisim girerse algılayıcıya gelen ışık azalır. Böylece algılayıcı cisim geçtiğini anlar. Bu
algılayıcılar iki tane üniteden oluştuğu için fiyat olarak yüksektir ve iki farklı noktadan elektriksel
bağlantı ve montaja ihtiyaç duyar.

İndüktif yaklaşım anahtarları; genel olarak 4 temel bölümden oluşmaktadır. Yapısında bobin, tetikleyici devre, osilatör ve yükselteç bulunur.

Kapasitif yaklaşım anahtarları, algılama nesnesi ile sensör arasındaki kapasitans değişikliklerini algılayarak çalışır. Kapasitans miktarı, algılama nesnesinin boyutuna ve mesafesine bağlı olarak değişir. Sıradan bir kapasitif yakınlık sensörü, iki plakanın kapasitesinin tespit edildiği iki paralel plakalı bir kondansatöre benzer.  Plakalardan biri ölçülen nesnedir, diğeri ise anahtarın algılama yüzeyidir. Bu iki kutup arasında oluşan kapasite değişimlerini tespit eder. Kapasitif yakınlık anahtarı, iki metal elektrot tarafından oluşturulan bir algılama yüzeyi ile yüksek frekanslı bir osilatörden oluşur. Bir nesne algılama yüzeyine yaklaştığında, elektrotların elektrostatik alanına girer ve osilatörün kapasitansını değiştirir. Böylece endüktif yaklaşım anahtarlarında olduğu gibi osilatör devresi salınmaya başlar. Sinyal değerlendirici devre osilatörün durumunu denetler ve cisim algılanır. Nesne anahtardan uzaklaştıkça, osilatörün genliği azalır ve anahtarı başlangıç konumuna geri döner.