ELEKTRİK TESİSAT PLANLARI

Binaların elektrik iç tesisatları, elektrik tesisat ve topraklama yönetmeliklerine uygun olarak tasarlanmalı ve gerçekleştirilmelidir. Evlerin, işyerlerinin, resmi ve özel binaların elektrik iç tesisatları, hazırlanan plan doğrultusunda gerçekleştirilir. “Elektrik İç Tesisat Planı” olarak adlandırılan bu planlar, bir binanın mimari planları üzerine çizilmiş elektrik tesisat şemalarını, ek şemaları, kolon şeması, güç dağılım cetveli, aydınlatma hesapları, teknik ve özel şartnameler ve benzerlerini içerir. Elektrik tesisat planları, prensip olarak kapalı şema tarzında çizilir.

Keşif özeti, bir çok alanda olduğu gibi, Elektrik Tesisat Projeleri Hazırlanması için de yapılması zorunlu bir çalışmadır. Elektrik Tesisat Uygulaması ve Planı talep edilen mimari projeler için, iş sözleşmesi yapılmaksızın Elektrik Tesisat Planının ve Projesinin hazırlanması, bu hazırlığı yapanlar açısından risk taşır. Çünkü bu tür bir hazırlık sonrası iş sözleşmesi yapılmadığında, proje hazırlığı yapanlar açısından, emek, zaman ve maddi kayıp riski büyüktür. Bu sebeple, çok kısa zaman içerisinde, fazla bir emek gerektirmeden hazırlanabilen Keşif Özeti, önem kazanır. Keşif özeti, gerekli iş bedelinin önceden belirlenmesi ile iş sözleşmesinin yapılmasında önem kazanır. Keşif özeti gelen talebe göre, malzeme dahil olarak hazırlanabileceği gibi, malzemesiz sadece işçilik ve kar olarak da hazırlanabilir.

Projeyi hazırlayan mühendis yada mühendislik firmasınca hazırlanan, bir elektrik tesisat planının en başında yer alarak, elektrik tesisatının yapılacağı veya yapıldığı yapıyı, adresini, yapı sahibini, proje sorumlusunu ve mesleki kayıt bilgilerini, projenin temel elektriksel büyüklüklerini gösteren kapak sayfasıdır. Kapak sayfası, gerek proje sorumlularının, Elektrik Mühendisleri Odasının, Uygulama Sorumlularının, Elektrik Dağıtım Şirketinin, Yapı Denetim Şirketinin isim ve onaylarını üzerinde taşıdığından önemlidir.

Binaların elektrik tesisatları projelendirilirken, temel topraklama hesaplarının yapılarak projelendirilmeleri gerekir. Bu amaçla kullanılan parametrik büyüklükler ve örnek hesaplama aşağıda gösterilmiştir.

β = Toprak özgül direnci (Ω.m)

L = Şerit uzunluğu

D = Şerit çapı (Eşdeğer alan)

h = Gömülme derinliği

Lç = Çubuk boyu

Ry = Yatay topraklama Eşdeğer direnci

Rç = Dikey topraklama eşdeğer direnci

Re = Toplam Topraklama Eşdeğer Direnci

Çizimler gerçekleştirilirken, yapının taşıyıcı kısımlarına zarar verilmemesi, uygulamada kolaylık, tesisata zarar gelmemesi, tesisat ve tesisat birimlerine kolay ulaşım ölçütlerine uyulmalıdır. Bu ölçütlere uygun kriterler aşağıda sıralanmıştır:

Yapı bağlantı hattı, ana kolon, kolon ve linye hatları da olmak üzere tüketiciye (alıcıya) kadar olan elektrik tesisat bağlantılarının tek hat şeklinde gösterimine kolon şeması denir. Kolon şemalarının sigorta akım değerleri ile şalterlerin akım değerleri, TEDAŞ girişinden linyelere doğru büyük akım değerinden küçüğe doğru sıralanmalıdır. Tesise enerji girişinden başlayarak, sigorta cinsi ve akım değerleri, uzunluğu, kablo cinsi ve kesiti, sayaç, ana şalter, ana ve dağıtım panoları, panolar üzerinde bulunan ölçü aletleri ve ölçme alanları, linye sigortaları ve cinsleri, linye şalterleri cinsi ve akım değerleri, topraklama ve topraklama iletkenleri kolon şemasında yer almalıdır.

Gerilim düşümü hesabı, en uzun ve yüklü linye bu linye ile bu linye öncesi kolon ve hattı esas alınarak yapılır. Aydınlatma elektrik tesisatları gerilim düşümü hesabında, kofra sonrası gerilim düşümünün, %1,5’u geçmemesi gerekir. Eğer hesaplanan değer %1,5’dan fazla olacak olursa, iletken kesiti arttırılmalıdır. 1 fazlı elektrik tesisatlarında gerilim düşümü hesapları,

 eşitliği dikkate alınarak gerçekleştirilir. Burada,
L: Hat uzunluğu (m)
N: Güç (W)
K: İletkenlik (mho, bakır için 56 alınır)
S: Kesit (mm²)
U: Gerilim (V, ülkemiz şebeke şartlarında 1 faz için 220 V alınır) olarak alınır. 200 katsayısı, çıkan değeri yüzde olarak gösteren 100 sayısı ile, faz-nötr iletkenlerinin gerektirdiği 2 katsayısının çarpımından gelmektedir. Aşağıda, Şekil 7.8 ve Şekil 7.9’daki elektrik tesisat planları için gerilim düşümü hesabı ile kesit kontrolü görülmektedir.

Elektrik tesisatında seçilen iletken kesitinin taşıdığı akım bakımından yeterli olup olmadığına ısınma kontrolü açısından da bakılır. 1 fazlı elektrik tesisatı için ısınma kontrolü yapılırken  eşitliğine göre akım bulunarak, bu akımın tablodan kontrolü yapılır.

Aşağıdaki görselde bir projeye ait aydınlatma tablosu verilmiştir.

Teknik şartname, Elektrik İç Tesisat Yönetmeliğine uygun olarak, elektrik tesisat projesinin uygulama esaslarını belirler. Tabloda ifade edilen maddeleri içerir.

Elektrik tesisatında seçilen iletken kesitinin taşıdığı akım bakımından yeterli olup olmadığı ısınma açısından da kontrol edilebilir. 1 fazlı elektrik tesisatı için ısınma kontrolü yapılırken aşağıdaki eşitliğine göre akım bulunarak, bu akımın tablodan kontrolü yapılır:

Buna göre, toplam güç değeri 6000 W olan 1 fazlı elektrik tesisatı için ısınma kontrolü aşağıdaki gibi yapılır:

Bu değer 6 mm² kesitli iletken için yer alan 45 A sürekli akım değerinden küçük olduğu için, kesit ısınma açısından uygun kabul edilir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Soruda verilen değerler kullanılarak yatay topraklama eşdeğer direnci (R_y) ve dikey topraklama eşdeğer direnci (R_ç) aşağıdaki şekilde bulunur:

R_y ve R_ç değerlerinin elde edilmesi ile R_e değeri aşağıdaki formül kullanılarak bulunur:

Buna göre, doğru cevap A şıkkıdır.

Elektrik tesisat çizimi yapılırken uyulması gereken kriterler bulunmaktadır. Bu kriterlere göre; sayaçların da yer aldığı ana pano, bina girişi zemin katta yer almalıdır. Dağıtım panoları, daire girişlerinde, kapıya yakın bir noktada bulunmalıdır. WC ve banyoda anahtar konulmamalıdır ve priz konulması zorunlu ise, neme dayanıklı yapıda prizler kullanılmalıdır. Çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, termosifon, fırın gibi yüksek güç çeken cihazların bağlanacağı prizler, ayrı linyelerde yer almalıdır. Anahtar ve prizler, (balkon kapıları hariç) açılan kapı arkasında kalmamalıdır. Soruda verilen çizimde görüldüğü üzere anahtar ve prizler açılan kapı arkasında değildir. Böylece doğru cevap D şıkkıdır.

Keşif özeti, bir çok alanda olduğu gibi, Elektrik Tesisat Projeleri hazırlanması için de yapılması zorunlu bir çalışmadır. Elektrik Tesisat Uygulaması ve Planı talep edilen mimari projeler için, iş sözleşmesi yapılmaksızın Elektrik Tesisat Planının ve Projesinin hazırlanması, bu hazırlığı yapanlar açısından risk taşır. Çünkü bu tür bir hazırlık sonrası iş sözleşmesi yapılmadığında, proje hazırlığı yapanlar açısından, emek, zaman ve maddi kayıp riski büyüktür. Bu sebeple, çok kısa zaman içerisinde, fazla bir emek gerektirmeden hazırlanabilen keşif özeti önem kazanır. Keşif özeti, gerekli iş bedelinin önceden belirlenmesi ile iş sözleşmesinin yapılmasında önem taşır. Böylece doğru cevap A şıkkıdır.

Vaziyet planı, elektrik tesisat planının yer aldığı imar planını, cadde, sokak v.b. bilgilerle gösterir. Pafta planı olarak da adlandırılan vaziyet planları kuzey yönü esas alınarak çizilir. Vaziyet planlarında ölçek, yapının imar planında yer aldığı alan da dikkate alınarak 1/500 den 1/5000’e kadar alınabilir. Buna göre doğru cevap C şıkkıdır.

Kolon şemalarının sigorta akım değerleri ile şalterlerin akım değerleri, TEDAŞ girişinden linyelere doğru büyük akım değerinden küçüğe doğru sıralanmalıdır. Tesise enerji girişinden başlayarak, sigorta cinsi ve akım değerleri, uzunluğu, kablo cinsi ve kesiti, sayaç, ana şalter, ana ve dağıtım panoları, panolar üzerinde bulunan ölçü aletleri ve ölçme alanları, linye sigortaları ve cinsleri, linye şalterleri cinsi ve akım değerleri, topraklama ve topraklama iletkenleri kolon şemasında yer almalıdır. Böylece doğru cevap B şıkkıdır.

1 fazlı elektrik tesisatlarında gerilim düşümü hesapları aşağıdaki eşitlik kullanılarak bulunur:

Verilen soru dikkate alındığında %e₁ ve %e₂ aşağıdaki şekilde elde edilir:

Böylece kofra sonrası gerilim düşümü bulunur:

Doğru cevap C şıkkıdır.

Güç dağılım cetveline göre eş zamanlılık katsayısı 0.45'dir ve bu katsayı mevcut yapıda 1-5 arasında bağımsız bölüm olduğunu göstermektedir. Buna göre, doğru cevap D şıkkıdır.

Bir oda için gerekli olan toplam ışık akısı değerine aşağıdaki formül ile ulaşılabilir: 

Bir tane armatürün ışık akısının 2000 lüx olduğu bilindiğine göre oda için gerekli olan toplam ışık akısını, bir armatürün ışık akısına bölerek kullanılması gereken armatür sayısını bulabiliriz: 

Elde edilen sayı 2.5'tan küçük olduğu için 2'ye yuvarlanmıştır. Böylece doğru cevap B şıkkıdır.

Aydınlatma ve priz linyelerindeki kurulu güç değerlerini toplarsak toplam kurulu güç değerini 10000 W olarak buluruz. Eş zamanlılık katsayısı, toplam talep edilen güç değerinin kurulu güç değerine bölünmesi ile bulunur:

Buna göre doğru cevap E şıkkıdır.