ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ - Deneme Sınavı - 9

Kojenerasyon sistemler özellikle petrol rafinerileri, petrokimya kompleksleri, kimya tesisleri, tekstil boyama tesisleri, kâğıt ve selüloz işleme tesisleri, ağaç işleme tesisleri, gıda üretim tesisleri, gübre tesisleri, tuğla ve seramik tesislerinde kullanılabilmektedir. Doğru cevap E'dir.

Bileşik ısı ve güç (kojenerasyon) sistemleri, bir enerji kaynağı değildir; kömür, petrol, doğal gaz, bio kütle gibi birincil enerji kaynağından ısı ve güç elde edilen etkili bir enerji kullanım metodudur. Doğru cevap A'dır.

Bileşik ısı güç sistemleri(kojenerasyon sistemi); yüksek termal verim, enerji maliyetlerinde
düşüş, enerji üretiminde istikrar ve enerji temini konularında tüketiciye güven sağlanmaktadır.  Kojenerasyon sistemlerinde yakıt tüketiminin konvansiyonel sisteme göre daha az olması nedeniyle emisyonları da daha az olmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Birleşik ısı ve güç uygulamasının endüstriyel katkıları genel hatlarıyla şu şekilde özetlenebilir:
• Çok daha yüksek çevrim verimi elde edilmesi nedeniyle tesisteki enerji maliyeti düşer.
• Enerji maliyetindeki düşüş işletmenin rekabet gücünü artırır.
• Elektrik üretilirken açığa çıkan ısının yüksek verimle üretimde direkt olarak kullanımına olanak sağlar.
• Bu tesislerde geleneksel enerji santrallerine göre daha az yakıt tüketildiğinden daha az emisyon ve atık oluşur. Dolayısıyla çevre dostudur.
• Enerji tüketildiği yerde ikincil olarak tekrar üretildiğinden enerji arz güvenilirliği sağlanır.
• İstenmeyen frekans ve gerilim dalgalanmaları önlenir, kesintisiz ve kaliteli elektrik arzı sağlanır.
• Bakım kolaylığı sağlar.
• Sürekli ve her tür şartta yüksek miktarlarda enerji üretebilme olanağı sağlar (Yüksek emre amadelik). Doğru cevap D'dir.

Birleşik ısı ve güç uygulamasının ulusal katkıları ise genel hatları ile aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Enerji ham maddesi yönünden ülkemiz dışa bağımlı da olsa tesisin kendi elektriğini kendisinin üretmesi milli ekonomiye büyük katkı sağlar.
• Ulusal enerji maliyetinde büyük miktarda azalma sağlar.
• Elektrik enerjisi üretim tesislerinin çeşitliliğini artırır.
• Birincil enerji kaynak kullanımında da bir azalma eğilimi gözlenir.
• Enerji üretildiği yerde tüketildiği için iletim ve dağıtım kayıplarının önüne geçilir.
• Tüketim bölgelerinin yanında kurulduğu için pahalı olan iletim ve dağıtım tesisleri ile ilgili ek yatırım gerektirmez.
• Ulusal enerji arzındaki veya enerji kaynaklarındaki bir sıkıntı durumunda kısa sürede montajı gerçekleştirilerek devreye alınabilir.
• Sanayi üretiminde kullanılan elektrik enerjisinin az sayıdaki merkezi elektrik santrallerden sağlanması yerine, ülke geneline dağılmış endüstriyel tüketim bölgelerinde üretilmesi ulusal enerji arz güvenliğe katkı sağlar. Doğru cevap D'dir.

Bir bileşik ısı güç santrali;

i) Ana tahrik bileşeni,

ii) Jeneratör,

iii) Atık ısı kazanım sistemleri,

iv) Otomatik kontrol sistemleri,

v) Üretilen elektrik ve ısının dağıtım altyapısı,

vi) Elektrik ve ısı kullanıcılarının bağlantısı

olmak üzere altı önemli bileşenden oluşur. Doğru cevap E'dir.

Bileşik ısı-güç santralinde üretilen elektriğin, faydalanılan ısıya oranı elektrik-ısı oranı (EIO) olarak adlandırılır. Doğru cevap A'dır.

Endüstriyel amaç doğrultusunda işletmelerin kendi enerji ihtiyaçlarını karşılamak üzere kendi tesislerinde yapılan elektrik üretimine otoprodüktörlük denir. Doğru cevap C'dir.

Ülkemizin kurulu kapasitesine eklenen santrallerin büyük çoğunluğunda yakıt olarak doğal gaz kullanılmaktadır. Doğal gaz kullanılmasını, artan çevre bilinci, jeopolitik konum, uluslar arası doğal gaz anlaşmaları, ekonomik göstergeler, depolama ve yanma sonrasında kül vb. atıkların olmaması gibi nedenler yaygınlaştırmaktadır. Dışa bağımlılığımızın artması, doğal gaz kullanılmasının nedeni değil; bunun ortaya çıkardığı dezavantajdır. Doğru cevap C'dir.

Elektrik enerjisi piyasasında devrim niteliği taşıyan ilk yasal düzenleme 19 Mayıs 1984 tarih ve 18610 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 3096 sayılı kanundur.Bu kanun ile Türk Elektrik Kurumu (TEK) haricindeki ulusal ve yabancı firmaların elektrik üretimi, elektrik iletimi, elektrik dağıtımı, elektrik ticareti ve anlaşma yapabilmelerine izin verilmiştir. Doğru cevap A'dır.

Pervanenin dönmesini sağlayan kanat geometrili yapılar pala olarak adlandırılır.

Formülde yer alan A türbinin tarama alanını ifade etmektedir ve 'ye eşittir. Örneğin pala uzunluğu 10 metre ise %20 artış yapıldığında pala uzunluğu 12 metre olmaktadır.10 metre pala uzunluğu durumunda tarama alanı iken, 12 metre olması durumunda tarama alanı olmaktadır. Buradan da görüldüğü  pala uzunluğu yani r değerinin %20 artması türbin çıkışından elde edilecek güçte % 44 oranında artış sağlamaktadır.

Pervane, kulenin üstünde yer alan nasele bağlıdır. Nasel dişli kutusu, şaftlar, frenler, kontrol ekipmanları gibi elemanları içine almaktadır. Palalar, dış kısımda yer alan pervaneye bağlıdır.

Güçlü rüzgarlarda türbinin yapısal hasarla karşılaşmaması için türbin çıkış gücünün kontrol edilmesi gerekmektedir.Bu amaçla rüzgâr türbinleri bir çeşit güç kontrolü ile donatılır. Modern türbinlerde güç kontrolü hatve kontrollü ve stall kontrollü olmak üzere iki değişik tarzda güvenli bir şekilde yapılabilmektedir. Stall kontrollü aktif ve pasif olmak üzere iki sınıfa ayrılmaktadır. Yani rüzgar türbininin güç kontrolünde hatve, pasif ve aktif stall kontrol yöntemleri kullanılmaktadır.

Dişli kutusu pervane ile jeneratör arasında yer alır. Bu bileşenin bir tarafında yüksek torkla dönen düşük hızlı şaft, diğer tarafında da düşük torkla dönen yüksek hızlı şaft bulunur. Pervane düşük hızlı şaftı dakikada 15 ila 60 kere döndürür. Fakat jeneratörün elektrik üretebilmesi için dakikada 1200 ila 1800 dönüşe ihtiyacı vardır. Bu nedenle, aradaki dönüş farkını gidermek için dişli kutusu kullanılır. Yani, dişli kutusunun görevi, jeneratörün elektrik üretebilmesi için jeneratör devrini artırmaktır.