ELEKTRİK ENERJİSİ İLETİMİ VE DAĞITIMI

Yer altı kablolarını seçerken dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır. Bunlar, kabloların anma gerilim değerleri, kabloların direnç, endüktans ve kapasitans gibi sabitlerinin değerleri, yük akımı, kısa devre dayanımı, gerilim düşümü olarak sıralanabilir.

Alpek kabloların yapısal özelliklerinin sağladığı bazı avantajları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Kısa devre arızları daha az olur.
• Delinme gerilimleri çok yüksek olduğundan yalıtım arızası yok denecek kadar azdır.
• Çevre dostu olup, ağaç kesilmelerini en alt düzeye indirir, doğa ile uyum sağlar.
• Faz iletkenlerinin yalıtılmış olması, elektrik hakkında yeterli bilgi sahibi olmayan kişilerin dikkatsizce iletkenlere dokunması sonucu oluşabilecek ölümcül kazaları önler.
• Yapısı nedeni ile yıldırım gibi atmosferik olayların oluşturduğu aşırı gerilimlerin tahrip edici etkisi sonucu meydana gelen kısa devreler ve maddi kayıplar daha azdır                                                                                                             • Nötr hattının çıplak oluşu, fazlar ile karışmasını önler, tesis ve tamir esnasında yanılmalara ve ölümcül hatalara imkan vermez.
• Çıplak iletkenli hatlara göre direk boylarının kısalması, 5 çıplak iletken için gerekli bağlantı malzemesi ve çekimi yerine tek bağlantı ve çekim neticesi tesislerin maliyetinde % 15-35 arasında bir tasarruf sağlanır.
• İşletme ve bakım masrafları, çıplak iletkenlere göre daha azdır.
• Bu kablolar ile tesis edilmiş direkler üzerine, birden fazla kablo tesis edebilme olanağı, daha sonraları gerekecek mevcut şebeke takviyelerinde çok büyük bir kolaylık, imkân ve ekonomi sağlar.
• Orta gerilim hava hatları veya hava hattı telefon kabloları ile beraber aynı direkler üzerinde tesis edilebilir.
• Endüktif direnç değerinin çıplak iletkenli hatlara göre daha düşük olması, gerilim düşümleri ve kayıpların azalmasına imkân verir.

Örgülü iletkenlerde, çapları eşit olan ortada bir tel ve bu telin çevresindeki her bir katmanda bir önceki katmandakinden 6 fazla olmak üzere teller bulunur. Buna göre;
• 1 telli (som) iletken,
• 1+6=7 telli, bir katmanlı,
• 1+6+12=19 telli, iki katmanlı,
• 1+6+12+18=37 telli, üç katmanlı
• 1+6+12+18+24=61 telli, dört katmanlı örgülü iletkenler imal edilir.

Havai hatlarda gerilim büyüdükçe ve iletken çapı küçüldükçe elektrik alan şiddeti
büyüyeceğinden, korona olayı yaşanır.

380 kV iletim hatlarında, standart 954 MCM (Cardinal) ve 1272 MCM (Pheasant) her bir fazda iki veya üçlü demet halinde çelik özlü alüminyum iletkenler kullanılır.

Havai hatlarda meydana gelecek kayıpları azaltmak ve hattın emniyetli bir biçimde çalışmasını temin etmek için, kullanılacak iletkenler, belirli kriterler göz önüne alınarak seçilmelidir. Bu kriterler, iletkenlik, iletkenin çapı, özgül ağırlığı, ısı dayanımı, mekanik dayanımı, krona kayıpları, kaçak geçirgenliği, sehimi ve direnç, endüktans ve kapasitans gibi hat sabitlerini kapsamaktadır.

Bakır iletkenin özgül ağırlığı 3 8,9 g/cm³ iken alüminyumun özgül ağırlığı ise 2,7 g/cm³ ’tür.

Yüksek gerilim enerji nakil hatlarında, iki direk arasında gerili bulunan iletkenin, kendi ağırlığı, üzerinde biriken kar veya buz yükleri sebebiyle sarkmasına sehim denir

B-kablolar, hareketli tesislerde kullanılan, ağır işletme koşullarına uygun olan kablolardır. Bu tür kablolar, yalıtkan malzemeye göre lastik yalıtkanlı veya termoplastik yalıtkanlı olarak imal edilirler.

Kör Damar: Çok damarlı kablolarda, damarlar arasındaki boşlukları doldurmak veya kabloya uygun bir şekil verilmesini kolaylaştırmak için kullanılan yalıtkan malzemeden yapılmış, iletken içermeyen damardır. Yalıtkan olarak genellikle ip kullanılır.

Ekonomik olmamasına rağmen, enerji iletim ve dağıtımında, yüksek iletkenlik özelliğinden dolayı başlangıçta bakır iletkenler kullanılmıştır.

Gerek taşıdıkları akımdan gerekse de dış faktörlerden dolayı havai hat iletkenleri kolayca ısınır.

Som telden yapılan iletkenler bir cins malzemeden ve içi dolu bir tek tel halinde 10 mm2 kesite kadar imal edilir. Bazı özel durumlarda kullanılmak üzere 16 mm2 ’ lik olanları da yapılmaktadır.

Alüminyumun yoğunluğu, yaklaşık olarak bakırın % 30’u olduğundan daha hafif bir iletken malzemedir.

bakırın gerilme dayanımı 350- 450 MN/m2 olmasına rağmen, alüminyumun gerilme dayanımı ise 154-200 MN/m2 ’dir.

Alüminyumun bakıra göre iletkenliği küçük olup yaklaşık 0,6 katı kadardır.

Bakır, gümüş veya magnezyum katılarak oluşturulan alüminyum alaşımları ile de öz iletkenliği % 5-10 oranında artırılabilir.

Som (içi dolu) iletkenler:

Bu tür iletkenler, yalnız bir cins malzemeden ve içi dolu tek bir tel halinde olmak üzere 10 mm2 kesite kadar imal edilmektedirler. 

Som iletkenler iç tesisatta kullanılır.