ELEKTRİK ENERJİSİ İLETİMİ VE DAĞITIMI - Deneme Sınavı - 5

Konsollar da enerji iletim sistemindeki iletkenleri, birbirlerinden ve direklerden belirli uzaklıkta tutmak için kullanılan tek taraflı yapı elemanlarıdır.

Epoksi reçineli izolatörler: Özel uygulamalarda kullanılan reçineli izolatörlerdir.

İnsan kaynaklı ya da doğa olayları kaynaklı olarak nitelendirdiğimiz bu hatalar farklı nedenlerden kaynaklanabilmektedir. Hataların sebepleri:

Farklı yapıda koruma elemanları için tanımlanan röleler olarak adlandırılan grup, birçok karmaşık ve kompleks koruma elemanını içine alır.

Sigortalar elektrik devrelerinde, elektrik akımının fiziksel etkilerine karşı kasıtlı olarak zayıflatılmış, açma elemanı olarak tanımlanabilir.

Elektrik enerjisi iletim ve dağıtım sistemlerini istenmeyen aşırı gerilimlere karşı daha güvenli bir şekilde koruyan parafudurlar kullanılırlar.

Parafudurlar, yüksek gerilim hat arızaları, yıldırım düşmeleri, kesici açması gibi manevralar sırasında meydana gelen aşırı gerilimlerde ya da uzak noktalardaki aşırı gerilimler sonucu enerji iletim ve dağıtım sistemlerinde meydana gelen yürüyen dalgalarda sistemi korurlar. Parafudurlar:

Koruma iletkenleri ise, enerji iletim hatlarının üzerinde doğrusal olarak tesis edilirler.

Yüksek gerilimli ve büyük güçlü devrelerde elektrik enerjisi sistemlerinde sekonder röle kullanılması zorunludur.

Korudukları cihaza göre;

Yaptıkları göreve göre ise;

Sıfırlama, koruma hattının mevcut olmadığı bir elektrik enerji sisteminde, nötr hattının koruma hattı olarak da kullanılmasıdır. Riskli bir koruma yöntemi olup, zorunlu olmadıkça kullanılması önerilmez.

Elektrik enerji sistemlerinde sıklıkla karşılaşılan hatalar aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
• Aşırı gerilim. (Ani yüksüz duruma geçiş veya yıldırım darbelerinde oluşan gerilim darbeleri.)
• Aşırı akım. (Aşırı yükleme veya kısa devre akımları)
• Dengesiz yük. (Fazların birine veya ikisine aşırı yüklenirken diğer faz ya da fazları az yükleme.)
• Faz sırası değişimi. (Yanlış bağlantı sırası yapma.)
• Salınımlar. (Yıldırım veya ani açma kapamaların oluşturduğu gerilim dalgalanmaları.)
• Toprak ve gövde kaçakları. (Toprak potansiyelli yüzeylere olan kısa devre akımları.)
• Geri Güç. (Hatlarda, santrallere doğru ters akım akışı.)
• Düşük Gerilim. (Aşırı yüklenme veya yetersiz sistem gücü durumunda voltaj eksikliği)
• Nötr kaybı (Nötr hattına olan kaçak veya kısa devreler.)
• Koruma hattı kaybı. (Koruma hattına olan kaçak veya kısa devreler.)
• Çevresel şartlardan kaynaklı aşırı ısınma. (Örneğin dış sebepli yangına maruz kalma.)

Ark boynuzları, elektrik enerjisi iletim ve dağıtım orta ve yüksek gerilim sistemlerinde oluşabilecek aşırı gerilimlerde atlama riskine karşı oluşturulmuş, zayıflatılmış atlama noktalarıdır. Ark boynuzları, aşırı gerilimlerde oluşabilecek atlamaları kendi üzerinden gerçekleştirerek, diğer elektrik enerjisi sistemlerinin
zarar görmesini engeller. Bu sebeple ark boynuzları üzerinden atlama  gerçekleşebilecek kısımların yangın ve patlama riskinin bulunmadığı yerler olarak seçilmesi gerekir.

Koruma röleleri:
• Benzer hatalarda aynı tepkiyi verecek şekilde güvenilir olmalıdır,
• Hatayı algılama ve karar vermede mümkün olduğunca hızlı olmalıdır,
• Seçici olarak, sadece kendi sorumluluğundaki hatalarda devreye girmelidir,
• Açma ve kapama işlemleri sırasında, yangına sebep olabilecek ark oluşturmamalıdır.
Koruma rölelerinin güvenilirliği, farklı marka ve tipte olsa bile aynı özellikteki koruma rölelerinin aynı hata karşısında, aynı zaman dilimi sonunda aynı tepkiyi vermesi olarak tanımlanabilir. İki röle arasındaki hata algılama farklılığı % 5’in üzerinde olmamalıdır.

Rölelerin yalıtkan kısımları, muhafazaları ve bağlantı kablolarının yanmaz ve halojen free (dumansız) malzemeden yapılması  doğru bir seçimdir.

Gecikmeli açan röleler, akımın normal değerini bir miktar aşması halinde ayarlı zaman kadar bekler.

Rölelerin açma kapama tertibatı termik veya manyetik etkilerle gerçekleşir.

Rölelerin zaman mekanizması motorlu, termik veya elektronik olarak gerçekleşir.

Yaptıkları göreve göre röleler;
• Aşırı akım rölesi,
• Hatalı gerilim rölesi,
• Kısa devre rölesi,
• Stator-gövde koruma rölesi,
• Toprak kısa devre rölesi,
• Faz kısa devre rölesi,
• Güç rölesi vb. biçiminde gruplandırılabilirler.

Bucholz rölesinde biriken gazın rengi ise oluşan arızanın nedeni açısından önem taşır. Gazın renginin siyah veya gri renkli olması durumunda yağ veya plastik aksamın yandığını, beyaz olması durumunda kağıt izolasyonun yandığını, sarı renkli olması durumunda ahşap kısımların yandığını, renksiz olması durumunda ise yağın eksik, havanın fazla olduğunu belirtir. Eğer gaz yanıcı ise transformatörde iç arıza olduğu kesindir.

Arızalı hat parçasının belirlenerek en kısa sürede, servis dışı bırakılmasına yönelik uygulanan koruma sistemine seçici koruma (selektif koruma) adı verilir. Elektrik enerji iletim ve dağıtım sistemlerinde bu seçicilik, mesafe koruma röle sistemi ile sağlanmaktadır. Mesafe koruma röle sistemi tek bir yapıdan oluşmayıp, birçok elemanın uyumlu çalışmasını gerektiren bir sistemdir.