ELEKTRİK BAKIM, ARIZA BULMA VE GÜVENLİK

Kesicilere periyodik bakımda yapılması gereken işlemler şu şekildedir; 1. Kesicilerin bakımları sırasında kesici izolatörün durumu kontrol edilir. 2. Kumanda tertibatı, bağlantı yerinin bakımı yapılır. 3. SF6 gazlı kesici ile SF6 gazının uygun basınçta olup olmadığı ve sızıntı olup olmadığı kontrol edilir. Sorunun doğru cevabı C (Kesici) seçeneğidir.

Özellikle elektrolitik (kutuplu) kondansatörler, diyotlar, transistörler, entegreler ters gerilimden etkilenirler. Ters polariteden korunmanın en etkin yolu devre girişine ters bağlı paralel bir diyot kullanmaktır. Doğru cevap D seçeneğidir.

a- (Yanlış) Beyz-Emiter arası multimetre ekranında bir yönde OL ya da 1 görülür diğer yönde (0,3 – 0,9 V arası ) değer görülür. b- (Yanlış) Beyz-Emiter arası multimetre ekranında bir yönde OL ya da 1 görülür diğer yönde (0,3 – 0,9 V arası ) değer görülür. c- (Yanlış) Beyz-Kollektör arası multimetre ekranında bir yönde OL ya da 1 görülür diğer yönde (0,3 – 0,9 V arası ) değer görülür. d- (Yanlış) Beyz-Emiter arası multimetre ekranında bir yönde OL ya da 1 görülür diğer yönde (0,3 – 0,9 V arası ) değer görülür. e-(Doğru) Kollektör-Emiter arası her iki yönde multimetre ekranında OL ya da 1 görülür. Sorunun cevabı E seçeneğidir.

Elektrik üretim, iletim ve dağıtım sistemleri genel olarak elektrik tesisleri olarak adlandırılır.

Türkiye’de şehiriçi elektrik dağıtımında 34.5 kV, şehirlerarası elektrik dağıtımında 154 kV/380 kV kullanılır. Elektrikli alıcılar çoğunlukla 220 V/ 1 faz yada 380 V /3 faz gerilim ile çalıştıklarından orta gerilimin düşürülmesi için bir trafo daha kullanılır. Sanayi işletmeleri trafo merkezinden doğrudan 34.5 kV’luk elektrik enerjisini alır ve kendi trafolarında 220V/380 V’luk elektrik enerjisini elde eder.

Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere kullanıldıkları gerilimlere göre şebekeler 4 gruba ayrılır:
1. Çok yüksek gerilim şebekeleri (l54 kV’dan fazla)
2. Yüksek gerilim şebekeleri (35 kV-154 kV arası)
3. Orta gerilim şebekeleri (l kV-35 kV arası)
4. Alçak gerilim şebekeleri (lV--1000V arası)

Yüksek gerilim hatlarında ani gerilim yükselmeleri ve yıldırım düşmeleri gibi olayların şalt donanımına veya bileşenlerine zarar vermesini önlemek amacıyla aşırı gerilim sırasında oluşan enerjinin toprağa düzenli bir şekilde aktarılmasını sağlayan parafudr adı verilen elemanlar kullanılır. Parafudr’lar yüksek gerilim hattı ile toprak arasına bağlanır. Parafudr’un çalışma prensibi pasif devre elemanlarından VDR (varistör)’ye benzerlik gösterir. Bu elemanın arızalanması durumunda elektrik dağıtım şebekesi zarar görür. Şekil 6.8 (a)’da enerji nakil hatlarına bağlı parafudrlar ve (b)’de parafudr sembolü görülmektedir.

Elektrik enerjisi alternatörlerde elde edilir. Alternatörlerde alternatif gerilim üretilir. Söz konusu enerjinin uzak mesafelere taşınması için yüksek gerilim (Türkiye’de 154 kV/380 kV civarında) kullanılır.

Alternatörlerde üretilen gerilim, transformatörler yardımıyla yükseltilir. İletimde yüksek gerilim kullanılması; kayıpların azaltılmasını ve elektriğin taşınmasında kullanılan iletken kesitlerinin daha düşük olmasını sağlar. Bu da maliyeti azaltıcı rol oynar.

Türkiye’de şehiriçi elektrik dağıtımında 34.5 kV, şehirlerarası elektrik dağıtı- mında 154 kV/380 kV kullanılır. Elektrikli alıcılar çoğunlukla 220 V/ 1 faz ya da 380 V /3 faz gerilim ile çalıştıklarından orta gerilimin düşürülmesi için bir trafo daha kullanılır. Sanayi işletmeleri trafo merkezinden doğrudan 34.5 kV’luk elektrik enerjisini alır ve kendi trafolarında 220V/380 V’luk elektrik enerjisini elde eder.

Şalt sahaları genellikle açık havada kurulur. Şalt elemanlarının bakımı ya da onarımı sırasında enerji iletim ve dağıtım hatlarının, yüksüz olarak açma ve kapatılması için ayırıcı adı verilen elemanlar kullanılır. Ayırıcılar elle kumanda edildiği gibi otomatik olarak da kumanda edilebilir.

600 rakamı primer akımını, 5 rakamı sekonder akımını ifade etti- ğine göre akım trafosunun dönüştürme oranı:

a = Ip / Is

a = 600 / 5= 120

Buchholz rölesi trafo kazanıyla genleşme kabı arasında bulunmaktadır. Buchholz rölesi ile arıza tespitinde toplanan gazın miktarı ve rengi arızanın önemi hakkında bilgi verir. Beyaz renkli gaz, kâğıt izolasyonun yandığını, siyah veya gri renkli gaz, izolasyon yağının yandığını, sarı renkli gaz, ağaç kısımların hasara uğradığını, renksiz olan gaz ise, trafo içerisinde nem olduğunu belirtir.

Topraklama türüne ve topraklama yapılan yere göre önerilen topraklama direnci (R) değerleri aşağıda verilmiştir.

İzolatörlere periyodik bakımda yapılması gereken işlemler aşağıda verilmiştir.

V-I karakteristik eğrilerini kolayca belirlemek için özel cihazlar geliştirilmiştir. Bu cihazlar arıza tespitinde büyük bir kolaylık sağlamaktadır. Bu tür bir cihaz bulunmuyorsa sinyal üretici ve bir adet osilaskop kullanarak da V-I karakteristikleri çıkarılabilir. Şekil 6.27’de diyodun V-I karakteristiğinin çıkarılmasında kullanılan devre görülmektedir. Devrede bir sinyal jeneratörü, bir osilaskop, 1kΩ’luk bir direnç ve karakteristiği incelenecek diyot kullanılır. Jeneratörden üçgen dalga uygulanır. Osilaskop üzerinde ölçme X-Y modunda yapılır. Ekranda görülen eğri Şekil 6.28’deki eğriye benzemiyorsa diyot arızalanmış demektir.

Pasif devre elemanlarından bobinde ise genellikle bobinin yalıtımının bozulması nedeniyle kısa devre arızası görülür Bobinin yalıtımı; aşırı akım, aşırı gerilim, sıcaklık ve mekanik çarpma, kazıma gibi nedenlerle bozulabilir. Bobinin indüktansı LCRmetre ile, yalıtım direnci meger ile ölçülür.

Buchholz rölesi, trafoların gövdesargı ya da sargılar arası yalıtımın bozulması ile oluşan kaçak akım neticesinde trafo içerisinde bulunan yağ ısınarak genleşir ve gaz oluşturur. Arıza sonucu ortaya çıkan bu gazın yükselerek buchholz rölesine gelmesiyle röle, içerisinde bulunan kontaklarını kapatarak alarm vermesini ya da trafo kesicilerini devreye sokarak trafoya gelen enerji hattını açarak trafonun korunmasını sağlar. Buchholz rölesi trafo kazanıyla genleşme kabı arasında bulunmaktadır. Buchholz rölesi ile arıza tespitinde toplanan gazın miktarı ve rengi arızanın önemi hakkında bilgi verir. Beyaz renkli gaz, kâğıt izolasyonun yandığını, siyah veya gri renkli gaz, izolasyon yağının yandığını, sarı renkli gaz, ağaç kısımların hasara uğradığını, renksiz olan gaz ise, trafo içerisinde nem olduğunu belirtir.

Parafudrların Bakımı

Parafudrlara periyodik bakımda yapılması gereken işlemler aşağıda verilmiştir.
1. Parafudrların bakımları sırasında izolatörünün durumu, topraklama tertibatı kontrol edilir. Genel olarak bakım sırasında cıvata sıkılması, tozunun alınması gibi bakımlar yapılır. Fakat arıza olduğunda komple yenisi ile değişimi en sağlıklı olanıdır.
2. Aşırı kirlenen ve nemli bölgelerde bulunan parafudrlar periyodik bakımları sırasında temizlenir.
3. Parafudrların normal durumda olduklarını anlamak için meger ile izolasyon dirençlerinin ölçülüp birbirleriyle karşılaştırılması gerekir. İzolasyon direnci bariz olarak düşük olanlar yenileriyle değiştirilir.
4. Parafudrların hat ve topraklama bağlantıları kontrol edilir, oksitlenme ve paslanma varsa bu oksit ve pas giderilir.

Kaynağı mekanik olan kısa devreler: Havai hat iletkenlerinin üzerine ağaç düşmesi, herhangi bir cismin çarpması, yer altı kablolarına kazma vurulması veya heyelan, yer kayması gibi nedenlerden dolayı kablonun gergiye gerilerek kopması, izolatörlerin herhangi bir nedenle kırılması gibi nedenlerden dolayı kısa devre meydana gelir. Yeraltı kablo tesisatlarının kemirgenler tarafından yalıtımlarının bozulması neticesinde de kısa devre meydana gelir. Elektrik direklerinin yüksek binalara çok yakın şekilde yerleştirilmesi sonucunda nesnelerin hat üzerine düşmesi sonucu kısa devre meydana gelebilir.