ÖLÇÜ ALETLERİ

Analog ölçü aletleri içinden geçen akımın yarattığı manyetik alan prensibi ile ibre hareketi sağlanan ve bu yolla ölçüm yapan cihazlardır.

Kadran alanı sınırlı olarak taksimatlandırıldığından okuma zorluğu ortaya çıkar. • Fiziksel olarak taksimat değeri arttırılamadığı için kadran üzerinde ibrenin iki çizgi arasında kalması durumunda ölçülen değer yaklaşık olarak belirlenir. • Ölçüm sonucunun okunması için ibrenin konumuna göre ayrıca bir hesaplama gerekebilir. • Elektromanyetik alanlardan etkilenir. • Her ölçü aletinin kullanma talimatı birbirinden farklılık gösterir. Bu farklılık cihaz üzerindeki sembollerle belirtilmesine rağmen her ölçümde ve her ölçen kişi tarafından fazla dikkate alınmaz ve okuma hatası kaçınılmaz olur. • Analog ölçü aletinde ölçüm problarının polaritesi önemlidir. Örneğin doğru akım ölçümünde; ölçü aletinin probları ölçülecek noktaya ters polaritede bağlandığında analog ölçü aletinin ibresi ters yönde sapmak ister ve fiziksel olarak eğilir ya da kırılır. • Analog ölçü aletlerinde mekanik parçalar (ibre, komütatör, anahtar, yaylar) bulunur, bunun sonucu olarak ölçü aletinde yıpranma, aşınma ve bozulmalar daha fazla olur.

Dijital ölçü aletlerinde ölçüm sonucu LCD (Liquid Crystal Display) bir ekran üzerinde sayısal olarak gösterilir. Dijital ölçüm, analog değerlerin belirli bir sayıda örneklenmesiyle elde edilir. Örnekleme oranı ne kadar yüksek ise ölçüm sonucu gerçek değere o kadar yakın elde edilir.

Ölçüm değerleri sayısal olarak ekranda görüntülendiği için okuma hataları ortadan kalkmıştır. • Ölçüm işlemi için ayrıca hesaplama gerekmez. • Dijital ölçü aletleri elektromanyetik alanlardan daha az etkilenir. • Mekanik parçaları yoktur ya da çok azdır. Bu nedenle mekanik aşınmalardan oluşan arıza ihtimali çok azdır.

Bir multimetre ile temel olarak akım, gerilim ve direnç ölçümü yapılır.

Akım ölçmek için ölçü aleti, akımı ölçülecek kola seri bağlanır. Devreye paralel olarak bağlanırsa ölçü aleti arızalanabilir.

 Multimetrenin fonksiyon seçici anahtarı, doğru akım ölçüm konumuna alınır.  Örnek olarak incelenen multimetrede doğru akım ölçüm konumu DCA simgesi ile gösterilmiştir. 2.  Problar ölçü aleti üzerinde uygun ölçüm terminallerine takılır.  Ele alınan multimetrede, ölçülecek akım 400 mA’in altındaysa COM ve mA terminalleri, 400 mA’in üzerinde ise COM ve 20A terminalleri kullanılır. Ölçü aleti, problar vasıtasıyla akım ölçülecek kola seri bağlanır. 4.  Devreye enerji verilir. 5.  Ölçü aleti ekranında ölçüm sonucu okunur.

Multimetrenin fonksiyon seçici anahtarı, doğru gerilim ölçüm konumuna alınır.  Örnek olarak incelenen multimetrede doğru gerilim ölçüm konumu V  simgesi ile belirtilmiştir. 2.  Problar ölçü aleti üzerinde uygun ölçüm terminallerine takılır.  Örnek olarak incelenen multimetrede DC gerilim ölçmek için COM ve VΩHz    Temp  terminalleri kullanılır. 3.  Ölçü aleti problar vasıtasıyla, gerilimi ölçülecek noktalara paralel bağlanır. 4.  Devreye enerji verilir.  Devrenin, cihazın ya da şebekenin elektrik enerjisinin kesilemediği durumlarda bu adıma gerek kalmaz. 5.  Ölçü aleti ekranında ölçüm sonucu okunur.

Multimetrenin fonksiyon seçici anahtarı, direnç ölçüm konumuna alınır. Ele alınan multimetrede direnç ölçüm konumu Ω simgesi ile belirtilmiştir. 2.  Problar ölçü aleti üzerinde uygun ölçüm terminallerine takılır. Örnek olarak incelenen multimetrede direnç ölçümü için COM ve VΩHz  Temp  terminalleri kullanılır. 3. Ölçü aletinin probları, ölçülecek direncin uçlarına değdirilir. 4.  Ölçü aleti ekranında ölçüm sonucu okunur.

Multimetrenin fonksiyon seçici anahtarı, kapasite ölçüm konumuna alınır.  İncelenen ölçü aleti için kapasite ölçüm konumu kondansatör simgesi ile belirtilmiştir. 2.  Problar ölçü aleti üzerinde uygun ölçüm terminallerine takılır.  Örnek olarak incelenen multimetrede kapasite ölçümü için COM ve VΩHz     Temp terminalleri kullanılır. 3.  Ölçü aleti probları ölçülecek kondansatörün uçlarına değdirilir.  Kutuplu kondansatör ölçülüyorsa ölçü aletinin V/Ω/Hz  Temp  terminaline takılı prob kondansatörün (+) ucuna bağlanmalıdır. 4.  Ölçü aleti ekranında ölçüm sonucu okunur.

Multimetrenin fonksiyon seçici anahtarı, diyot test konumuna alınır.  Bu ölçü aleti için diyot test konumu   sembolü ile gösterilmiştir. 2.  Problar ölçü aleti üzerinde uygun ölçüm terminallerine takılır.  Örnek olarak incelenen multimetrede diyot ölçümü için COM ve V/Ω/Hz   Temp  terminalleri kullanılır. Bu ölçü aletinde COM terminali referans terminalidir. 3.  Ölçü aletinin referans terminaline bağlı prob diyodun katoduna, diğer terminale takılı prob ise diyodun anoduna bağlanır. Bu durumda diyot doğru yönde bağlanmıştır. Diyot sağlam ise ekranda düşük bir gerilim değeri (0.30.9V arası) okunması gerekir. 4.  Diyoda bağlanan problar yer değiştirilir. Bu durumda diyot ters yönde bağlanmıştır ve ekranda OL şeklinde bir ifade görünüyorsa diyot sağlamdır.

Dijital multimetre ile bir devrede kısa devre ya da açık devre testleri ölçü aletinin “buzzer” ya da direnç ölçümü (ohmmetre) kademesinde yapılır. Ölçü aletinin fonksiyon seçici anahtarı buzzer kademesinde iken problar ölçülecek noktalara bağlandığında bu noktalardaki direnç değeri 30±20 Ω değerinin altındaysa buzzer sesli uyarı verir. Açık devre durumunda ise buzzer sesli uyarı vermez.

Dijital multimetrenin buzzer kademesi yoksa ölçme işlemi multimetrenin direnç ölçümü (ohmmetre) konumunda yapılır. Ölçü aletinin fonksiyon seçici anahtarı ohmmetre konumunda iken problar ölçülecek noktalara bağlandığında kısa devre varsa ölçü aleti sıfıra yakın bir değer gösterir. Ölçülen noktalarda açık devre varsa ölçü aleti “1” ya da “OL” gösterir.

Fonksiyon jeneratörü olarak da isimlendirilen sinyal jeneratörü, basit olarak belirli bir genlik ve frekans değerinde kare, üçgen ve sinüzoidal dalga üreten bir cihazdır. Bu sinyaller devrelerin çalışma kontrolünde ve arıza takibinde kullanılır. Sinyal jeneratörünün frekans aralığı; marka ve modele göre değişir.

Osilaskop elektriksel işaretlerin görüntülenerek ölçülmesini sağlayan çok yönlü bir ölçü aletidir. Elektriksel sinyallerin görsel olarak izlenebilmesi, osilaskobu tamir ve bakımın vazgeçilmez bir parçası yapar. Osilaskop ile DC ve AC sinyallerin genliği yanında AC sinyalin frekansı, periyodu ölçülebilir. Ayrıca osilaskop ile iki sinyal görüntülenerek aralarındaki faz farkı da belirlenebilir. Osilaskoplar analog ya da dijital yapıda olabilir.

1. Osilaskop üzerinde ölçüm yapılacak kanal seçilir. 2. Seçilen kanala ait menüden ölçülecek sinyalin türüne göre AC gerilim ya da DC gerilim seçilir. 3.  Prob üzerinde prob çarpanı uygun konuma alınır. Örnek olarak incelenen osilaskop probunun x1 ve x10 olmak üzere iki konumu vardır. 4.  Prob üzerindeki çarpan konumu ile osilaskoptaki prob çarpanı seçeneğinin aynı olması gerekir. Bunun için osilaskopta ilgili kanal menüsünden uygun prob çarpanı seçilir. Ele alınan osilaskopta yukarıdaki işlem için, prob ilgili kanalın giriş terminaline bağlandıktan sonra kanala ait menü butonuna basılır ve ekrana gelen prob çarpanı seçeneğinden uygun seçim yapılır. 5.  Osilaskop probu ölçüm noktasına bağlanır. 6.  Devreye enerji verilir. 7.  Osilaskobun otomatik ölçüm tuşuna basılır. Ekranda ölçülen sinyal şekli ile sinyale ait bilgiler (genlik, frekans, periyot vb.) sayısal olarak görüntülenir. Örnek olarak incelenen osilaskopta otomatik ölçüm tuşunun üzerinde Auto kelimesi bulunmaktadır.

LCRmetre direnç, kapasite ve indüktans ölçümü yapan bir cihazdır. LCRmetrenin analog ve dijital türleri bulunmaktadır. Şekil 4.17’de tipik bir dijital LCRmetre görülmektedir. Dijital LCRmetre temel olarak; bir açma kapama anahtarı, LCD ekran, fonksiyon seçici anahtar, ölçüm terminalleri ve ölçüm soketinden oluşur.

İzolasyonu (yalıtımı) bozulan bir hat kısa devre ya da kaçak akıma neden olur. Kısa devre ya da kaçak akım, insanın yaralanmasına veya ölümüne yol açabileceği gibi ekipmanın bozulmasına ya da hasar görmesine de neden olur. Doğru yapılmış bir izolasyon, kısa devreleri ve kaçak akımları önler.

Wattmetre, alıcıların çektiği gücün ölçümü için kullanılır. Yapısı itibariyle bir ampermetre ile voltmetrenin tek kılıf içerisinde birleştirilmiş hali gibi düşünülebilir. Bu yüzden wattmetre ile güç ölçümü için akım ölçme uçları devreye seri, gerilim ölçme uçları devreye paralel bağlanır.

Pensmetre; temassız akım, temaslı gerilim, güç ve güç katsayısı (PF: Power Factor, Cosϕ) ölçümü yapan bir ölçü aletidir. Bir devrede akım ölçmek için ampermetre akımı ölçülecek kola seri bağlanır. Üretimin sürekli olduğu işletmelerde bu şekilde (yük ve kaynağı ayırmak suretiyle) akım ölçmek pratik bir yol değildir. Zaman kaybına ve maliyet artışına sebep olur. Pensmetrelerle bu sorun aşılmıştır. Pensmetrede ölçme işlemi, içinden akım geçen bir iletkenin etrafında meydana gelen manyetik alan prensibine dayanır.